استوانهٔ کوروش یا منشورِ کوروش لوحی از گِلِ پخته است که در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به فرمانِ کوروش بزرگ هخامنشی نگاشته شده است. به تازگی بخش هایی از نسخهٔ دیگری از متنِ استوانه بر روی دو قطعه لوحِ گِلی در مجموعهٔ بابِلیِ موزهٔ بریتانیا شناخته شده است که بازماندهٔ نسخهٔ بایگانی شدهٔ همین استوانه است. نیمهٔ نخست این لوح از زبان رویدادنگارانِ بابلی و نیمهٔ پایانیِ آن، سخنان و دستورهای کورش به زبان و خط میخی اکدی (بابلی نو) نوشته شده است. این استوانه در سال ۱۲۵۸ خورشیدی/ ۱۸۷۹ میلادی در نیایشگاه اِسَگیله (معبد مردوک، خدای بزرگ بابلی) در شهرِ بابِلِ باستانی پیدا شده و در موزه بریتانیا در شهر لندن نگهداری می شود. نامِ دبیر و نگارنده ای که از متنِ استوانهٔ کوروش نسخه برداری کرده قیشتی مردوک بوده ولی نامِ دبیری که متنِ اصلی را نوشته، مشخص نیست.
سطرهای ۱–۲: نامشخص (شکستگی)، احتمالاً مقدمه ای دربارهٔ بابل و خدای بزرگ آن مردوک.
سطرهای ۳–۸: توصیف کارهای ناشایست نبونایید.
سطرهای ۹–۱۱: توجه خدایان به رفتارهای نبونایید و رحم آوردن بر بابلیان.
سطرهای ۱۲–۱۵: معرفی کوروش و گزینش او از سوی خدایان.
سطرهای ۱۶–۱۷: تصرف بابل.
سطرهای ۱۸–۱۹: ستایش مردمان و بزرگان از کوروش و شادی آنان.
سطرهای ۲۰–۲۲: معرفی کوروش، عنوان هایش و نیکانش از سوی خود او.
سطرهای ۲۲–۲۶: شرح رفتار کوروش در بابل.
سطرهای ۲۶–۲۷: حمایت خدای مردوک از کوروش، کمبوجیه و سپاهیانش.
سطرهای ۲۸–۳۰: اعلام اطاعت مردمان و سرزمین های دیگر از کوروش.
سطرهای ۳۰–۳۶: بازگرداندن مردمان و خدایانشان بر سرزمین های خود.
سطرهای ۳۷–۳۸: افزایش پیشکشی برای خدایان.
سطرهای ۳۸–۴۳: شرح آبادگری های کوروش در بابل.
سطرهای ۴۳–۳۳: نامشخص (شکستگی).
سطر ۴۵: نامشخص (شکستگی)، احتمالاً دعا برای کوروش و خاندانش.
دبیران بابِلی در نوشتن استوانهٔ کوروش، از سنت هزار سالهٔ کتیبه های ساختمانی سلطنتی آشوری و بابلی الهام گرفتند. در چنین متن هایی، پادشاهان نه تنها ساخت و بازسازی پرستشگاه ها، کاخ ها، برج وباروها، آبراهه ها و دیگر فعالیت های عمومی را یادآور شده اند، بلکه از این فرصت برای زنده نگاه داشتن نام، تبارنامه، القاب و صفات خود، پشتیبانی خدایان از فرمانروایی خویش و گاهی نیز برای اشاره به کرده هایشان استفاده می کردند. اشیائی که این متن ها بر روی آن ها نوشته می شدند در شالوده یا پایه های ساختمان های یادبودی قرار می گرفتند، به این امید که فرمانروایان بعدی و دبیران شان، آن ها را بیابند و شناسایی کنند و به آن ها احترام بگذارند. از این رو، این اسناد با مجسم کردن و گهگاه با بیان گذشته ای دور و با اشاره و امید به آینده ای نامعلوم، نگاه باستانی به آن چیزی را نشان می دهند که امروزه به آن «تاریخ» می گویند. آگاهی هایی که فرمانروایان برای انتقال به نسل های بعد گزینش می کردند، دانش آیندگان دربارهٔ تاریخ میان رودان و برداشت تاریخی آن ها را شکل می داد و محدود نیز می کرد.
استوانهٔ گلی بُشکه مانند کوروش، شبیه به اشیائی بود که از دوران فرمانروایی پادشاهان آشور نو و بابل نو، از سدهٔ هشتم پیش از میلاد بسیاری از کتیبه های سلطنتی بابلی بر روی آن ها نوشته می شد. این شکلِ خاص، در دوران بابل نو رایج بود و تنها برای گل نوشته هایی همچون متن های شاهی به کار می رفت که در پیِ بنا دفن می شدند. پیش از این نیز گل نوشته هایی با همین شکل در میان رودان ساخته شده اند و استوانهٔ کوروش نیز در ادامهٔ همین سنت ساخته شده است. در حقیقت متن توسط کاهنان مردوک با تقلیدی از متون کهن نئو-آشوری، به ویژه کتیبه های نوشته شدهٔ آشوربانیپال در بابل، نوشته شده است؛ بنابراین، استوانه ساختی به شیوهٔ معمول کتیبه های میان رودان دارد و به عنوان پی بنا در دیوار بابل برای یادبود بازسازی های کوروش در آن جا گذاشته شده است.
نوشته های باستانی روال بخصوصی دارند و روند نوشتن نوشته های باستانی میان رودان چنین بود که معمولاً با ترکیب کلمهٔ «آن گاه که…» آغاز می شوند، سپس گزارشی از اتفاقی می دهند و بعد در انتها می گویند به عنوان مثال بعد از این اتفاق من چنین کاری کردم.
سطرهای ۱–۲: نامشخص (شکستگی)، احتمالاً مقدمه ای دربارهٔ بابل و خدای بزرگ آن مردوک.
سطرهای ۳–۸: توصیف کارهای ناشایست نبونایید.
سطرهای ۹–۱۱: توجه خدایان به رفتارهای نبونایید و رحم آوردن بر بابلیان.
سطرهای ۱۲–۱۵: معرفی کوروش و گزینش او از سوی خدایان.
سطرهای ۱۶–۱۷: تصرف بابل.
سطرهای ۱۸–۱۹: ستایش مردمان و بزرگان از کوروش و شادی آنان.
سطرهای ۲۰–۲۲: معرفی کوروش، عنوان هایش و نیکانش از سوی خود او.
سطرهای ۲۲–۲۶: شرح رفتار کوروش در بابل.
سطرهای ۲۶–۲۷: حمایت خدای مردوک از کوروش، کمبوجیه و سپاهیانش.
سطرهای ۲۸–۳۰: اعلام اطاعت مردمان و سرزمین های دیگر از کوروش.
سطرهای ۳۰–۳۶: بازگرداندن مردمان و خدایانشان بر سرزمین های خود.
سطرهای ۳۷–۳۸: افزایش پیشکشی برای خدایان.
سطرهای ۳۸–۴۳: شرح آبادگری های کوروش در بابل.
سطرهای ۴۳–۳۳: نامشخص (شکستگی).
سطر ۴۵: نامشخص (شکستگی)، احتمالاً دعا برای کوروش و خاندانش.
دبیران بابِلی در نوشتن استوانهٔ کوروش، از سنت هزار سالهٔ کتیبه های ساختمانی سلطنتی آشوری و بابلی الهام گرفتند. در چنین متن هایی، پادشاهان نه تنها ساخت و بازسازی پرستشگاه ها، کاخ ها، برج وباروها، آبراهه ها و دیگر فعالیت های عمومی را یادآور شده اند، بلکه از این فرصت برای زنده نگاه داشتن نام، تبارنامه، القاب و صفات خود، پشتیبانی خدایان از فرمانروایی خویش و گاهی نیز برای اشاره به کرده هایشان استفاده می کردند. اشیائی که این متن ها بر روی آن ها نوشته می شدند در شالوده یا پایه های ساختمان های یادبودی قرار می گرفتند، به این امید که فرمانروایان بعدی و دبیران شان، آن ها را بیابند و شناسایی کنند و به آن ها احترام بگذارند. از این رو، این اسناد با مجسم کردن و گهگاه با بیان گذشته ای دور و با اشاره و امید به آینده ای نامعلوم، نگاه باستانی به آن چیزی را نشان می دهند که امروزه به آن «تاریخ» می گویند. آگاهی هایی که فرمانروایان برای انتقال به نسل های بعد گزینش می کردند، دانش آیندگان دربارهٔ تاریخ میان رودان و برداشت تاریخی آن ها را شکل می داد و محدود نیز می کرد.
استوانهٔ گلی بُشکه مانند کوروش، شبیه به اشیائی بود که از دوران فرمانروایی پادشاهان آشور نو و بابل نو، از سدهٔ هشتم پیش از میلاد بسیاری از کتیبه های سلطنتی بابلی بر روی آن ها نوشته می شد. این شکلِ خاص، در دوران بابل نو رایج بود و تنها برای گل نوشته هایی همچون متن های شاهی به کار می رفت که در پیِ بنا دفن می شدند. پیش از این نیز گل نوشته هایی با همین شکل در میان رودان ساخته شده اند و استوانهٔ کوروش نیز در ادامهٔ همین سنت ساخته شده است. در حقیقت متن توسط کاهنان مردوک با تقلیدی از متون کهن نئو-آشوری، به ویژه کتیبه های نوشته شدهٔ آشوربانیپال در بابل، نوشته شده است؛ بنابراین، استوانه ساختی به شیوهٔ معمول کتیبه های میان رودان دارد و به عنوان پی بنا در دیوار بابل برای یادبود بازسازی های کوروش در آن جا گذاشته شده است.
نوشته های باستانی روال بخصوصی دارند و روند نوشتن نوشته های باستانی میان رودان چنین بود که معمولاً با ترکیب کلمهٔ «آن گاه که…» آغاز می شوند، سپس گزارشی از اتفاقی می دهند و بعد در انتها می گویند به عنوان مثال بعد از این اتفاق من چنین کاری کردم.
wiki: استوانه کوروش