habitable , populous , cultivated
آباد
فارسی به انگلیسی
affluent, prosperous
مترادف و متضاد
غنی، مرفه
برپا، دایر، معمور ≠ خراب، متروک، ویران
پررونق ≠ بیرونق
پیشرفته، توسعهیافته، مترقی
تندرست، سالم ≠ عقبمانده
بسامان، منظم
۱. برپا، دایر، معمور
۲. پررونق
۳. پیشرفته، توسعهیافته، مترقی
۴. تندرست، سالم
۵. بسامان، منظم
۶. غنی، مرفه ≠ خراب، متروک، ویران
۷. بیرونق
۸. عقبمانده
فرهنگ معین
[ په . ] (ص .) 1 - معمور، دایر. 2 - مزروع ، کاشته . 3 - پر، سرشار. 4 - سالم . 5 - منظم ، سامان . 6 - شادمان ، خرم . 7 - مرفه .
[ ع . ] ( اِ.) جِ ابد؛ جاوید بودن ها.
لغت نامه دهخدا
آباد. (اِخ ) نام شهری کوچک بر ساحل یمین نهر ناری در بلوچستان . || نام قصبه ٔ کوچکی در سند یعنی درشمال غربی هندوستان . || نام ناحیتی در ناحیه ٔ سبلان کوه نزدیک ارجاق و پیشکین . (نزهةالقلوب ).
آباد. (ع اِ) ج ِ ابد.
- ابدالاَّباد ؛ همیشه .
آباد. (ص ) (از پهلوی آپاتان ، شاید مرکب از آو + پاته ) عامر. عامره . معمور. معموره . مزروع . آبادان . مسکون . مقابل ویران و ویرانه و بائر و خراب و یباب :
ز توران زمین تا بسقلاب و روم
ندیدند یک مرز آباد و بوم .
یکایک همه نام وکین توختیم
همه شهر آباد را سوختیم .
مرا پادشاهی ّ آباد هست
همان گنج و مردی و نیروی دست .
زمینی که آباد هرگز نبود
بر او بر ندیدند کشت و درود.
به گودرز فرمود پس شهریار
که رفتی کمربسته ٔ کارزار
نگر تا نَیازی به بیداد دست
نگردانی ایوان آباد پست .
به آباد و ویرانه جایی نماند
که منشور تیغ مرا برنخواند.
هر آن بوم و بر کان نه آباد بود
تبه بود وویران ز بیداد بود
درم داد و آباد کردش ز گنج
ز داد و ز بخشش نیامد برنج .
هر آنجا که ویران بد آباد کرد
دل غمگنان از غم آزاد کرد.
تو دانی که من جان فرزند خویش
برو بوم آباد وپیوند خویش
بجای سر تو ندارم بچیز
گر این چیزها ارجمند است نیز.
تو ازبهرت آن کو شُد آباد داشت
بدیگر کس آباد باید گذاشت .
|| تندرست . سالم . بی گزند :
ترا ای برادر تن آباد باد
دل شاه ایران بتو شاد باد.
تن شاه محمود آباد باد
سرش سبز بادا دلش شاد باد.
اگر کشور آباد داری بداد
بمانی تو آباد و از داد شاد.
بدیشان چنین گفت کآباد باد
شما را تن و دل پر از دادباد.
نه کیخسرو آباد ماند نه تخت
بایران نه بوم و نه شاخ درخت .
همیشه تن آباد با تاج و تخت
ز رنج و غم آزاد و پیروز بخت .
مرا گفت بگیر این و بزی خرّم و دلشاد
اگر تَنْت خرابست بدین آب کن آباد.
جاودان شاد زیاد آن بهمه نیک سزا
تنش آباد و خرد پیر و دل و جان برناه .
خانه آباد و خانه آبادان ؛ دعا و آفرینی است .
|| مرفّه . بساز. بسامان . منظم . مرتب . آراسته . منتسق . توانگر. پُرمایه . تمام سلاح . روا. مجری . برونق :
سوی هفت خوان رو بتوران نهاد
همی رفت با لشکر آباد و شاد.
چو آمَدْش رفتن بتنگی فراز
یکی گنج را در گشادند باز
چو بگشاد آن گنج آباد را
وصی کرد گودرز گشواد را.
همه دانش و گنج آباد هست
بزرگی و مردی و نیروی دست .
همیدون سپهدار او شادباد
دلش روشن و گنجش آباد باد.
بدو [ بدبیر ] باشد آباد شهر و سپاه
همان زیردستان فریادخواه .
جهان را چو آباد داری بداد
بود گنجت آباد و بخت از تو شاد.
ازاین گنج آباد و این خواسته
وزین تازی اسبان آراسته .
بهر کار با هر کسی داد کرد
سپه را درم داد و آباد کرد.
ز چیزی که دید اندر آن رزمگاه
ببخشید پاک آن همه بر سپاه
وزآنجایگه رفت ببْهشت گنگ
همه لشکر آباد با ساز جنگ .
سپه را درم داد و آباد کرد
سر دوده ٔ خویش پرباد کرد.
سپه را همه زال آباد کرد
دل سرفرازان بدان شادکرد.
گزیده پس اندرْش فرهاد بود
کز او لشکر خسرو آباد بود.
ای بتو آباد عدل عمّر خطاب
وی بتو برپای عِلم حیدر کرار.
مرا شاد کردی و آباد کردی
سرای مرا از فروش و اوانی .
آنجا سپاهی جمع کرد از زمین داور و بسلاح آباد کردشان و بفرستاد. (تاریخ سیستان ). || خوش و خوب :
سوی هفت خوان رو بتوران نهاد
همی رفت با لشکر آباد و شاد .
اکنون بیا شاد آمدی خندان و آباد آمدی
چون سرو آزاد آمدی میگو بزیر لب صلا.
|| آباد شدن ؛ سیر شدن : بچه ها با آن کاسه آش آباد شدند. || آهل . مأهول . بسیارمردم :
وز آنجایگه لشکر اندرکشید [ رستم ]
بیک منزلی بر یکی شهر دید
کجا نام آن شهر بیداد بود
دژی بود و از مردم آباد بود.
|| مدر و حضر، مقابل وبر و بدو :
کنون کُرد از آن تخمه دارد نژاد
کز آباد ناید بدل بَرْش یاد.
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا در جهان کوه و دشت است بهر.
همه خانه از بیم بگذاشتند
دل از بوم آباد برداشتند.
چنین داد پاسخ که آباد جای
ز داد جهاندار باشد بپای .
و آباد، در آخر اسامی قری و قصبات و شهرها آید در ایران و عراق عرب و هندوستان و افغانستان و ترکستان و آسیای صغیر فال نیک را، یا بیان بانی را و در این حال معنی آبادکرده وآبادشده و معموره دهد، چون : اﷲآباد، خرس آباد، خرّم آباد، شاه آباد، شاه جهان آباد، عشرت آباد، عشق آباد، ماه آباد. گاهی بمجاز و استعاره غم آباد و محنت آباد و خراب آباد گویند و از آن ، این جهان را خواهند :
من ملک بودم و فردوس برین جایم بود
آدم آورد در این دیر خراب آبادم .
که ای بلندنظر شاهباز سدره نشین
نشیمن تو نه این کنج محنت آباد است .
و ناکجاآباد؛ صُقْع واجب . (سهروردی ).
|| (اِ) آفرین . احسنت . مرحبا. زه . ویران مباد. شاد باش . خرّم باش . دیر زی :
آباد بر آن سی ودو دندانک سیمین
چون بر درم حوذ زده سیم سماعیل .
ویران شده دلها بمی آبادان گردد
آباد بر آن دست که پرورد رزآباد.
دل شاه شد زان سخن شادمان
سراینده را گفت آباد مان .
قول تو چو بار است و تو پربار درختی
آباد درختی که چو خرماست مقالش .
آباد بر آن شاه که دارد چو تو مونس
آبادبر آن شهرکه دارد چو تو داور.
آباد بر آن باره ٔ میمون همایون
خوش گام چو یحموم و ره انجام چو دلدل .
آباد بر آن کسی که او هست
از بندگی زمانه آزاد.
آباد بر آنکه جای عشرت
در حضرت پادشاه دارد.
که آباد بر چون تو شاه دلیر.
در جلوه ٔ آن عروس دلشاد
آباد بر آنکه گوید آباد.
دل من جای خرابست و در او گنج غمت
باد آباد بر این گنج و بر این ویرانی .
روز از پی شادی شرابست
آباد بر آنکه او خرابست .
|| (اِخ ) خانه ٔ کعبه :
فرستاد پس کردگار از بهشت
بدست سروش خجسته سرشت
ز یاقوت یک پاره ٔ لعل فام
درخشان بدان خان آباد نام
مر آن را میان جهان جای کرد
پرستشگه خاطرآرای کرد.
|| نام اوّلین پیغمبر از پیغمبران عجم . (برهان قاطع).
ز توران زمین تا بسقلاب و روم
ندیدند یک مرز آباد و بوم .
فردوسی .
یکایک همه نام وکین توختیم
همه شهر آباد را سوختیم .
فردوسی .
مرا پادشاهی ّ آباد هست
همان گنج و مردی و نیروی دست .
فردوسی .
زمینی که آباد هرگز نبود
بر او بر ندیدند کشت و درود.
فردوسی .
به گودرز فرمود پس شهریار
که رفتی کمربسته ٔ کارزار
نگر تا نَیازی به بیداد دست
نگردانی ایوان آباد پست .
فردوسی .
به آباد و ویرانه جایی نماند
که منشور تیغ مرا برنخواند.
فردوسی .
هر آن بوم و بر کان نه آباد بود
تبه بود وویران ز بیداد بود
درم داد و آباد کردش ز گنج
ز داد و ز بخشش نیامد برنج .
فردوسی .
هر آنجا که ویران بد آباد کرد
دل غمگنان از غم آزاد کرد.
فردوسی .
تو دانی که من جان فرزند خویش
برو بوم آباد وپیوند خویش
بجای سر تو ندارم بچیز
گر این چیزها ارجمند است نیز.
فردوسی .
تو ازبهرت آن کو شُد آباد داشت
بدیگر کس آباد باید گذاشت .
اسدی .
|| تندرست . سالم . بی گزند :
ترا ای برادر تن آباد باد
دل شاه ایران بتو شاد باد.
فردوسی .
تن شاه محمود آباد باد
سرش سبز بادا دلش شاد باد.
فردوسی .
اگر کشور آباد داری بداد
بمانی تو آباد و از داد شاد.
فردوسی .
بدیشان چنین گفت کآباد باد
شما را تن و دل پر از دادباد.
فردوسی .
نه کیخسرو آباد ماند نه تخت
بایران نه بوم و نه شاخ درخت .
فردوسی .
همیشه تن آباد با تاج و تخت
ز رنج و غم آزاد و پیروز بخت .
فردوسی .
مرا گفت بگیر این و بزی خرّم و دلشاد
اگر تَنْت خرابست بدین آب کن آباد.
کسائی .
جاودان شاد زیاد آن بهمه نیک سزا
تنش آباد و خرد پیر و دل و جان برناه .
فرخی .
خانه آباد و خانه آبادان ؛ دعا و آفرینی است .
|| مرفّه . بساز. بسامان . منظم . مرتب . آراسته . منتسق . توانگر. پُرمایه . تمام سلاح . روا. مجری . برونق :
سوی هفت خوان رو بتوران نهاد
همی رفت با لشکر آباد و شاد.
فردوسی .
چو آمَدْش رفتن بتنگی فراز
یکی گنج را در گشادند باز
چو بگشاد آن گنج آباد را
وصی کرد گودرز گشواد را.
فردوسی .
همه دانش و گنج آباد هست
بزرگی و مردی و نیروی دست .
فردوسی .
همیدون سپهدار او شادباد
دلش روشن و گنجش آباد باد.
فردوسی .
بدو [ بدبیر ] باشد آباد شهر و سپاه
همان زیردستان فریادخواه .
فردوسی .
جهان را چو آباد داری بداد
بود گنجت آباد و بخت از تو شاد.
فردوسی .
ازاین گنج آباد و این خواسته
وزین تازی اسبان آراسته .
فردوسی .
بهر کار با هر کسی داد کرد
سپه را درم داد و آباد کرد.
فردوسی .
ز چیزی که دید اندر آن رزمگاه
ببخشید پاک آن همه بر سپاه
وزآنجایگه رفت ببْهشت گنگ
همه لشکر آباد با ساز جنگ .
فردوسی .
سپه را درم داد و آباد کرد
سر دوده ٔ خویش پرباد کرد.
فردوسی .
سپه را همه زال آباد کرد
دل سرفرازان بدان شادکرد.
فردوسی .
گزیده پس اندرْش فرهاد بود
کز او لشکر خسرو آباد بود.
فردوسی .
ای بتو آباد عدل عمّر خطاب
وی بتو برپای عِلم حیدر کرار.
فرخی .
مرا شاد کردی و آباد کردی
سرای مرا از فروش و اوانی .
فرخی .
آنجا سپاهی جمع کرد از زمین داور و بسلاح آباد کردشان و بفرستاد. (تاریخ سیستان ). || خوش و خوب :
سوی هفت خوان رو بتوران نهاد
همی رفت با لشکر آباد و شاد .
فردوسی .
اکنون بیا شاد آمدی خندان و آباد آمدی
چون سرو آزاد آمدی میگو بزیر لب صلا.
مولوی .
|| آباد شدن ؛ سیر شدن : بچه ها با آن کاسه آش آباد شدند. || آهل . مأهول . بسیارمردم :
وز آنجایگه لشکر اندرکشید [ رستم ]
بیک منزلی بر یکی شهر دید
کجا نام آن شهر بیداد بود
دژی بود و از مردم آباد بود.
فردوسی .
|| مدر و حضر، مقابل وبر و بدو :
کنون کُرد از آن تخمه دارد نژاد
کز آباد ناید بدل بَرْش یاد.
فردوسی .
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا در جهان کوه و دشت است بهر.
فردوسی .
همه خانه از بیم بگذاشتند
دل از بوم آباد برداشتند.
فردوسی .
چنین داد پاسخ که آباد جای
ز داد جهاندار باشد بپای .
فردوسی .
و آباد، در آخر اسامی قری و قصبات و شهرها آید در ایران و عراق عرب و هندوستان و افغانستان و ترکستان و آسیای صغیر فال نیک را، یا بیان بانی را و در این حال معنی آبادکرده وآبادشده و معموره دهد، چون : اﷲآباد، خرس آباد، خرّم آباد، شاه آباد، شاه جهان آباد، عشرت آباد، عشق آباد، ماه آباد. گاهی بمجاز و استعاره غم آباد و محنت آباد و خراب آباد گویند و از آن ، این جهان را خواهند :
من ملک بودم و فردوس برین جایم بود
آدم آورد در این دیر خراب آبادم .
حافظ.
که ای بلندنظر شاهباز سدره نشین
نشیمن تو نه این کنج محنت آباد است .
حافظ.
و ناکجاآباد؛ صُقْع واجب . (سهروردی ).
|| (اِ) آفرین . احسنت . مرحبا. زه . ویران مباد. شاد باش . خرّم باش . دیر زی :
آباد بر آن سی ودو دندانک سیمین
چون بر درم حوذ زده سیم سماعیل .
منجیک (از فرهنگ اسدی ، خطی ).
ویران شده دلها بمی آبادان گردد
آباد بر آن دست که پرورد رزآباد.
ابوالمظفر جخج (کذا) (ازفرهنگ اسدی ).
دل شاه شد زان سخن شادمان
سراینده را گفت آباد مان .
فردوسی .
قول تو چو بار است و تو پربار درختی
آباد درختی که چو خرماست مقالش .
ناصرخسرو.
آباد بر آن شاه که دارد چو تو مونس
آبادبر آن شهرکه دارد چو تو داور.
معزی .
آباد بر آن باره ٔ میمون همایون
خوش گام چو یحموم و ره انجام چو دلدل .
عبدالواسع جبلی .
آباد بر آن کسی که او هست
از بندگی زمانه آزاد.
مجیر بیلقانی .
آباد بر آنکه جای عشرت
در حضرت پادشاه دارد.
مجیر بیلقانی .
که آباد بر چون تو شاه دلیر.
نظامی .
در جلوه ٔ آن عروس دلشاد
آباد بر آنکه گوید آباد.
نظامی .
دل من جای خرابست و در او گنج غمت
باد آباد بر این گنج و بر این ویرانی .
نجیب الدین جرفاذقانی .
روز از پی شادی شرابست
آباد بر آنکه او خرابست .
مغربی .
|| (اِخ ) خانه ٔ کعبه :
فرستاد پس کردگار از بهشت
بدست سروش خجسته سرشت
ز یاقوت یک پاره ٔ لعل فام
درخشان بدان خان آباد نام
مر آن را میان جهان جای کرد
پرستشگه خاطرآرای کرد.
اسدی .
|| نام اوّلین پیغمبر از پیغمبران عجم . (برهان قاطع).
فرهنگ عمید
۱. ویژگی جایی که مردم در آن زندگی می‌کنند: ◻︎ مانند تو آدمی در آباد و خراب / باشد که در آیینه توان دید و در آب (سعدی۲: ۷۱۵).
۲. ویژگی جایی که آب و گیاه دارد و باصفا و بارونق است؛ خُرم: ◻︎ بدو گفت کای خواجهٴ سالخَورد / چنین جای آباد ویران که کرد؟ (فردوسی: ۶/۴۴۸).
۳. [مجاز] دایر؛ برقرار: ◻︎ بقاش باد که از تیغ او و بازوی اوست / بنای کفر خراب و بنای دین آباد (فرخی: ۳۴).
۴. در دنبالۀ نام ده و شهر می‌آید و بیشتر مرکب با نام بناکننده یا آبادکنندۀ آن ده یا شهر است: حسن‌آباد، فیروزآباد.
۵. [قدیمی، مجاز] شاداب.
۶. [قدیمی] آکنده؛ غنی؛ پُر: ◻︎ همیدون سپهدار او شاد باد / دلش روشن و گنجش آباد باد (فردوسی: ۶/۱۳۶).
۷. [قدیمی] سالم؛ تندرست: ◻︎ تو را ای برادر تن آباد باد / دل شاه ایران به تو شاد باد (فردوسی: ۸/۴۲۰).
ابد#NAME?
دانشنامه عمومی
همچنین میتوان آباد را این گونه تجزیه نمود:«آو» و «ات»، یعنی تلفط ترکی آباد؛ از اسامی پیرمردان آذربایجان؛ آو:خانه و ات:پسوند محل ساز ترکی. مثال:مرات یعنی مر(کوکب-هفت ستاره-خورشید) و ات.
گویش اصفهانی
تکیه ای: âbâd
طاری: âbâd
طامه ای: âbâd
طرقی: âbâd
کشه ای: âbâd
نطنزی: âbâd
کلمات دیگر: