[ویکی فقه] ضروب عقیم، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای صور غیر منتج از اَشکال قیاس، ناشی از فقدان شرایط انتاج است.
«ضرب»، آن حالت متصوره کیفی و کمّی است که دو مقدمه قیاس نسبت به یکدیگر دارند. تفاوت به ایجاب و سلب، کلیت و جزئیت، کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس، و ذکر جهت و نوع موجهه ای که ممکن است دو مقدمه قیاس دارا باشند همه و همه سازنده ضروب در اشکال قیاس اند، اما از آنجا که همه ضروب در اعتبار و نتیجه بخش بودن یکسان نیستند و برخی از آنها شرایط معتبر را در هر شکل دارند و پاره ای دیگر آن را ندارند؛ ضروب به ضروب عقیم و ضروب منتج تقسیم می شود. عُقم در مقابل انتاج و عقیم در مقابل منتج است. قیاس عقیم و غیر منتج، قیاسی است که به سبب تحقق نیافتن شرایط مربوط، نتیجه بخش نیست؛ مانند قیاس ذیل: «اسب پستاندار است، و بعضی پستانداران گوشتخوارند»، که قیاسی است از شکل اول و به علت جزئی بودن کبرا منتج نیست. برخی ضروب عقیم، با بعضی مواد تصادفاً نتیجه صحیح، و با بعضی مواد نتیجه غلط می دهد و همین اختلاف، دلیل بر عُقم است؛ پس ضرب صحیح و معتبر آن است که در هر حال و با هر ماده نتیجه صحیح بدهد. مؤلف رهبر خرد آورده است: «اقتراناتی که بالذات نتیجه را مستلزم، و به همین اعتبار قیاس نامیده شده، منتج و فعل یا اثر آنها را انتاج خوانند و اقتراناتی را که مستلزم نتیجه نمی باشد عقیم، و حالت موجود در آنها را که موجب عدم تولید و انتاج است، عقم خوانند».
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
۱. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۲.۲. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۵۲.۳. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۹۰.
...
«ضرب»، آن حالت متصوره کیفی و کمّی است که دو مقدمه قیاس نسبت به یکدیگر دارند. تفاوت به ایجاب و سلب، کلیت و جزئیت، کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس، و ذکر جهت و نوع موجهه ای که ممکن است دو مقدمه قیاس دارا باشند همه و همه سازنده ضروب در اشکال قیاس اند، اما از آنجا که همه ضروب در اعتبار و نتیجه بخش بودن یکسان نیستند و برخی از آنها شرایط معتبر را در هر شکل دارند و پاره ای دیگر آن را ندارند؛ ضروب به ضروب عقیم و ضروب منتج تقسیم می شود. عُقم در مقابل انتاج و عقیم در مقابل منتج است. قیاس عقیم و غیر منتج، قیاسی است که به سبب تحقق نیافتن شرایط مربوط، نتیجه بخش نیست؛ مانند قیاس ذیل: «اسب پستاندار است، و بعضی پستانداران گوشتخوارند»، که قیاسی است از شکل اول و به علت جزئی بودن کبرا منتج نیست. برخی ضروب عقیم، با بعضی مواد تصادفاً نتیجه صحیح، و با بعضی مواد نتیجه غلط می دهد و همین اختلاف، دلیل بر عُقم است؛ پس ضرب صحیح و معتبر آن است که در هر حال و با هر ماده نتیجه صحیح بدهد. مؤلف رهبر خرد آورده است: «اقتراناتی که بالذات نتیجه را مستلزم، و به همین اعتبار قیاس نامیده شده، منتج و فعل یا اثر آنها را انتاج خوانند و اقتراناتی را که مستلزم نتیجه نمی باشد عقیم، و حالت موجود در آنها را که موجب عدم تولید و انتاج است، عقم خوانند».
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
۱. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۲.۲. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۵۲.۳. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۹۰.
...
wikifeqh: ضروب_عقیم