کلمه جو
صفحه اصلی

شعر حجم

دانشنامه عمومی

شعر حجم گونه ای از شعر نو فارسی است که از سال های ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ رسماً موجودیت خود را اعلام کرد و یدالله رؤیایی و تنی چند از شاعران از جمله پرویز اسلامپور در آن سال ها بیانیهٔ شعر حجم را نوشتند که برای نخستین بار در نشریهٔ ادبی بارو (۱۳۴۸) منتشر شد.
شعر موج نو
شعر حجم شکل سازمان یافته و پالایش شدهٔ شعر موج نو بود که احمدرضا احمدی در سال ۱۳۴۱ با کتاب طرح بنیانش را ریخته بود، ولی ظاهراً این نکته ای نیست که مورد تأیید حجم گرایان اولیه بوده باشد؛ اگرچه نگاهی به مطبوعات آن سال ها و ردیابی و بررسی اجمالی چگونگی شکل گیری شعر حجم این واقعیت را روشن می کند.
در سال ۱۳۴۵، وقتی که «زبان طرح احمدی» (موج نو) همه گیر شد و قریب به اتفاق نشریات شعر موج نو چاپ کردند و جوانان زیادی به دنبال این گونهٔ شعر کشیده شدند، یدالله رؤیایی - که به قول اسماعیل نوری علاء از شاعران مشکل گوی موج نو بود و بعداً بانی و مدافع و مفسر و سخنگوی شعر حجم شد - در مصاحبه ای با اسماعیل نوری علاء، بیژن کلکی و بهرام اردبیلی در مجلهٔ خوشه به نکاتی اشاره کرد که می تواند مبدأ خوبی برای ردیابی شعر حجم و چگونگی شکل گیری آن باشد.
رؤیایی ضمن تأیید حرکت شعر موج نو، معتقد است در میان این نسل چهره های درخشانی وجود دارد که از لحاظ شعر و مکانیزم تصویرسازی بی رقیب اند. او درخشان ترین آن ها را بیژن الهی و احمدرضا احمدی و بهرام اردبیلی می داند.

دانشنامه آزاد فارسی

از جریانات شعر معاصر فارسی. این جریان هم­ زمان و بل­که با تاخیری یکی-دوساله نسبت به "شعر دیگر"، در نیمه­ ی دوم دهه­ ی 1340 با راهبری یدالله رویایی از بطن جریان "موج نو" به وجود آمد. در طول سال 1348 یدالله رویایی با جمع کردن تعدادی از شاعران جریان موسوم به موج نو، نویسندگان و سینماگران (به بهانه­ ی تهیه ­ی بیانیه­ ای برای جریان موج نو)، موفق شد نهایتا در زمستان همان سال بیانیه­ ی جریانی به اسم شعر حجم را به امضای آنها برساند. این بیانیه پس از سه ماه بحث و گفت­ وگو و نشست در کافه نکیسا و خانه­ های رویایی، نصیبی، اردبیلی و بالاخره در خانه­ ی اسلام­پور تایید و امضا و با کمی تاخیر در همان سال در نشریه­ ی ادبی بارو منتشر شد. در جلسه­ ی نهایی افرادی چون یدالله رویایی (شاعر)، محمدرضا_اصلانی (شاعر و سینماگر)، بهرام اردبیلی (شاعر)، فریدون_رهنما (شاعر و سینماگر)، فیروز ناجی (شاعر و سینماگر)، پرویز اسلام­پور (شاعر)، پرویز نصیبی (نویسنده)، علی مرادی­ نیا (داستان­ نویس)، رضا زاهد (شاعر) و چند نفر دیگر حضور داشتند. از این جمع اصلانی بیانیه را نه امضا و نه تایید کرد؛ فریدون رهنما تایید کرد ولی امضا نکرد؛ بیژن_الهی (که از قبل در مرکز جریانات موج نو و شعر دیگر بود) و همچنین هوشنگ چالنگی به خاطر در سفر بودن امضا نکردند، اما الهی به صورت تلویحی شعر حجم را تایید کرد. علاوه بر اسم­ هایی که ذکر شد افراد شاخصی که به اسم آنها اشاره می ­شود یا از افراد این جریان و جنبشند یا امضایشان ذیل بیانیه آمده: کامران_دیبا (معمار و نقاش)، سیروس_آتابای (شاعر آلمانی­ زبان)، محمود شجاعی (شاعر) و هوشنگ آزادی­ ور.
در بیانیه خطوط کلی موج نو، اغلب با زبانی مبهم ترسیم شده بود: بیانیه با شعر متعهد زمانه مرزبندی کرده بود و گفته بود "... اگر مسئول است، مسئول کار خویش و درون خویش است که انقلابی و بیدار است...متعهد نمی ­شود، بلکه متعهد می ­کند."
از ویژگی­ های مهم شعر حجم که هنوز مهم ­ترین و یگانه ­ شاعر برجسته اش رویایی است جز حجم­ گرایی (اسپاسمانتالیسم) به این موارد می ­توان اشاره کرد: حاکم بودن روح عرفانی بر این نوع شعر (البته رویایی بعدتر از عرفان ایرانی- شیعی خود به سمت نوعی عرفانِ به قول خودش لائیک رفت)، باستان­گرایی در زبانی موجز که کمترین نشان را از بلاغت شعر کهن دارد، خودارجاعی زبانی، توجه ویژه به فرم­ های بسته و قطعه­ گون، اروتیسم (در نوعی شعر اروتیک بدنانه) و بالاخره شکستن نحو زبان.
در دهه ­های بعد شاعرانی چون منصور_خورشیدی، محمدحسین مدل، احمد طاهری (الف. فرجام)، قاسم مومنی، خشایار فهیمی و حسین شرنگ دنباله­ روان رویایی و از شاعران شعر حجم دانسته شده ­اند.


کلمات دیگر: