شوشی

شوشی یا شوشا (ارمنی ՇՈՒՇՒ، ترکی آذربایجانی: Şuşa) بزرگترین شهر جمهوری قره باغ است. این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور بوده است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذری است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. وجود «کلیسای جامع شوشی» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه ای ساخته است. در حال حاضر این شهر در بخش شوشا تحت محاصره جمهوری خودمختار قره باغ است. ارتفاع این شهر ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح آب های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل های انبوه است.
الف) مسجد جامع که در سال ۱۱۸۲ ق ساخته شد و سپس به دستور دخترش گوهرآغا مرمت گردید.
ب) دیوار قلعه شوشا که در سال ۱۱۹۸ ق در عرض سه سال ساخته شد.
ج) هر دو قلعه عسکران که در ۱۲۰۳ ق ساخته شدند.
د) عمارت واقع در خزینه دره سی
و) عمارت خان باغی در یک فرسخی شوشا
ه) حصار باغ آغ دام و گنبدهای قبرهای پناهخان و اولادش.
شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا پناه آباد نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی خان، نام شهر به سبب روستای شوش که در نزدیکی پناه آباد قرار داشت به شوشی یا شوشا تغییر نام داد. (به فارسی و ارمنی «شوشی» گفته می شود ولی به ترکی آذری «شوشا».)
شکل گیری ساختار شهری آن، الگوهای شهرهای فئودالی شرقی دایر بر سیستم تقسیمات محله ای تأثیر بسیار داشته است:
۱- مرحله اول در سالهای ۱۷۵۳–۱۷۵۴ م با ایجاد باروی شهر و احداث قصرها آغاز و با شکل گیری بخش های پایینی قسمت شرقی شهر و محله های پایین خاتمه یافت.

(یا: شوشه) شهری در جمهوری آذربایجان، از شهرهای مهم ناحیۀ خودمختار ناگورنو قراباغ واقع بر دامنه های جنوب شرقی کوه های قفقاز کوچک تر، و کرسی حکومت موروثی قراباغ در نیمۀ دوم قرن ۱۲ و نیمۀ اول قرن ۱۳ق. این شهر در ۱۱۶۹ق بنا شد. پناه علی خان دوم، مؤسس حکومت قراباغ، به توصیۀ ملک شاه نظر ارمنی، حاکم سابق ناحیۀ ارمنی نشین ورنده، برای مصونیت از حملات محمدحسن خان قاجار، قلعۀ شوشی را در قلب کوهستان های قراباغ ساخت و با همۀ اعضای خانوادۀ خود و بسیاری از خوانین جوانشیر به آن جا نقل مکان کرد. این قلعه در آغاز پناه آباد نام گرفت و بعدها به شوشی تغییر نام داد. محمدحسن خان قاجار در ۱۱۷۰ق و فتحعلی خان افشار ارومی در ۱۱۷۵ق آن جا را محاصره کردند، اما بدون کسب نتیجه ای از قراباغ خارج شدند. صادق خان شقاقی در ۱۲۰۵ق از مقابل آقامحمد خان قاجار به شوشی و نزد ابراهیم خلیل خان جوانشیر، حاکم قراباغ، گریخت. این شهر در ۱۲۱۱ق به تصرّف آقامحمدخان درآمد، اما پس از آن که وی کشته شد دوباره به دست ابراهیم خلیل خان افتاد. این شهر به موجب عهدنامۀ گلستان به روسیه واگذار شد (۱۲۲۸ق) و بعد به جمهوری آذربایجان پیوست. شوشی در جریان حوادث سال های اخیر و جنگ میان آذربایجان و ارامنۀ قراباغ از ادارۀ دولت آذربایجان خارج شده و در اختیار ارامنه قرار گرفته است. ابریشم ریسی و قالی بافی از صنایع مهم این شهر است.