قلعه الموت

قلعهٔ الموت یا دژ الموت مقرّ حسن صباح یکی از قلاع تاریخی ایران است. دژ الموت در منطقه الموت قزوین شمال شرقی روستای گازرخان (قصر خان) قرار دارد. موقعیت قلعه بر فراز صخره ای به بلندای ۲۱۶۳ متر از سطح دریا که بلندی صخره از زمین های پیرامون خود ۲۰۰ متر و گستره دژ ۲۰۰۰۰ متر مربع می باشد. این کوهستان از نرمه گردن شروع شده و به طرف غرب ادامه پیدا کرده است. صخره های پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکستری دارند، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده اند.تسخیر دژ بدست مغولان؛ کتاب جامع التواریخ   محاصره دژ از سوی مغولان؛ کتاب تاریخ جهانگشای جوینی   راه دسترسی به دژ   نمای دژ از بالا   دژ الموت   دژ الموت در زمستان   برماندهای دژ   نمایی از منطقه دسترسی به دژ
پیرامون دژ از هر چهار سو پرتگاه است و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی است که کوه هودکان با فاصله ای نسبتاً زیاد بر آن مشرف است. این قلعه یکی از جاذبه های گردشگری الموت محسوب می شود. این دژ به عنوان پایگاه مرکزی فعالیت حسن صباح بنیادگذار حکومت نزاریه اسماعیلیان (حشاشین) و دیگر رهبران آن ها به شمار می رفت. به دلیل شرایط سخت جغرافیایی، این دژ از دسترسی خلفای بغداد و سپاهیانش به دور بود و دستیابی بر آن بسیار سخت.
امروزه بخش بزرگی از برج و باروی این بنای سترگ ویران شده است. برماندهای این اثر تاریخی در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۵۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعهٔ الموت را مردم محل «قلعه حسن» می نامند. این قلعه از دو بخش غربی و شرقی تشکیل شده است. قسمت باختری که دارای ارتفاع بیش تری است به نام جورقلا (یعنی قلعه بالا) و پیلاقلا (یعنی قلعه بزرگ) خوانده می شود. طول قلعه حدود ۱۲۰ متر و عرض آن در نقاط مختلف بین ۱۰ تا سی ۳۵ متر متغیر است. دیوار شرقی قلعه بالا یا قلعهٔ بزرگ که از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است، کمتر از سایر قسمت ها آسیب دیده است. طول آن حدود ۱۰ متر و ارتفاع آن بین ۴ تا ۵ متر است. در طرف جنوب، در داخل صخره اتاقی کنده شده که محل نگهبانی بوده است. در جانب شرقی این اتاق، دیواری به ارتفاع ۲ متر وجود دارد که پی آن در سنگ کنده شده و پشت کار آن نیز از سنگ گچ بنا شده است و نمای آن از آجر می باشد. در جانب شمال غربی قلعه بالا نیز دو اتاق در داخل سنگ کوه کنده اند.

[ویکی شیعه] قلعه اَلَموت ناحیه ای در رودبار دیلم در حدود ۱۰۵ کیلومتری شمال قزوین که امروزه به رودبار الموت مشهور است و روزگاری دراز به عنوان دژی تسخیر ناپذیر مقر فرمانروایی اسماعیلیان بود. این قلعه تا حدود سده ۹ق در تاریخ سیاسی و نظامی شمال ایران نقش مهمی داشته و از موقعیت استراتژیکی خاصی برخوردار بوده و کلید دروازه دیلمان و گیلان به شمار می آمده است. امروزه این قلعه بر فراز کوهی در کنار روستای گازاخان موجود است و یکی از جاذبه های گردشگری و قلعه های منحصر به فرد ایران محسوب می شود.
درباره اینکه چرا قلعه الموت می گویند، اختلاف وجود دارد؛ بعضی آن را مخفف کلمه اله و آموت دانسته اند. ابن اثیر آن را مخفف اله و موت به معنی تعلیم عقاب می داند. جوینی و مستوفی آن را به معنای آشیانه عقاب دانسته اند. اما واژه آموت شکل دیگری از کلمه آموخت نیز می تواند باشد که امروزه نیز در زبان مردم گیل و دیلم -که ساکنان الموت از آن جمله اند- وجود دارد. بدین ترتیب الموت به معنای عقاب آموخت، و به عبارت دیگر موضعی است که عقاب جای آن را نشان داد.
جغرافی نویسان اولیه در قرن ۶ و ۷ ق الموت را زیر عنوان مستقلی نیاورده اند ولی از آن یاد کرده اند. مستوفی در وصف رودبار آورده که در آنجا ۵۰ قلعه وجود دارد و بهترین آن ها الموت، میمون دژ و لمبسر است و معتبر تر از همه الموت است. البته در همان دوران زکریای قزوینی از الموت مستقلا یاد نموده و آورده است که قلعه ای استوار در ناحیه رودبار میان قزوین و دریای خزر بر قله کوهی واقع است.