کتیرا

کتیرا. [ ک َ ] (اِ) کتیراء. کثیراء. (منتهی الارب ) (بحر الجواهر). کتیره . (بحرالجواهر). صمغ قتاد است یا رطوبتی که از بیخ نوعی از درخت که به کوه بیروت و لبنان روید حاصل شود. (منتهی الارب ). صمغ قتاد است که برنگهای سفید و زرد است وسفید آن نیکوتر است . (بحر الجواهر). صمغ مانندی غیرمحلول در آب که از بوته ٔ قتاد گیرند و زولزده نیز گویند و آن بوته ای است که شتر آن را می خورد. (ناظم الاطباء). نوعی از صمغ است که از بعضی درختان جاری شود و شیئی است سفید یا زرد یا گندمگون و آن را طعمی نیست و از درخت جاری شده در جای خود منجمد گردد و چون در آب افتد باد کرده لعاب لزجی از آن بوجود آید. (قاموس کتاب مقدس ). صمغی است که از برخی گونه های گون که معمولاً به نام گون کتیرا خوانده می شود. حاصل می گردد. برای تحصیل کتیرا، گون را تیغ زنند (تمام گونه های گون دارای کتیرا می باشد ولی گونه های پر صمغ آن را انتخاب می کنند و تیغ می زنند و همین را گون کتیرا می نامند). کتیرا یکی از اقلام صادراتی مهم کشور ماست . کتیرا در گرمای صد درجه پانزده درصد آب خود را از دست می دهد. خاکستر حاصل از آن چهار درصد است و شامل کربنات دوشو و فسفاتها و غیره است . کتیرا در آب حل نمی شود ولی بصورت لعاب چسبنده ای در می آید. اگر مقداری از کتیرا پس از قرار گرفتن در آب زیر میکرسکپ مطالعه گردد سلولهای تغییر شکل یافته ای با جدارهای ضخیم در آن تشخیص داده می شود. در مرکز این سلولها دانه های نشاسته بصورت ذرات کوچک و گرد یابه اشکال دیگر دیده می شود. از هیدرولیز کتیرا دو قسمت محلول و غیر محلول نتیجه می شود. قسمت محلول آن به نام تراگاکانتین موسوم است و عبارت از یک اسید اورونیک متصل به چند ملکول آرابینوز می باشد و قسمت غیر محلول آن باسورین نامیده می شود که منحصراً شامل اسید گالاکتورونیک متصل بقندهای گالاکتوز و گزیلوز می باشد. بعلاوه قندهای آزاد و مشتقات متوکسیل نیز در آن یافت می شود. کتیرا فاقد هرگونه اثر درمانی است . مع هذا چون دارویی امولسیون دهنده است برای معلق نگه داشتن پودرهای دارویی غیر محلول از آن استفاده می کنند و نیز در تهیه ٔ قرصهای بوم دوتلو و بی کربنات دو سود و کلرات دو پتاسیم و کلریدرات دوکاکوئین و غیره از آن استفاده می شود. در صنعت ، کتیرا در نساجی و ساختن چسب و کاغذسازی و کفاشی وغیره مصرف می گردد. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در مشهد و سبزوار و سلطان آباد و تربت حیدریه و کرمان و ملایر و کردستان و شیراز کتیرا بدست می آید. رنگهای کتیرا عبارتند از سفید و زرد و قهوه یی کم رنگ و قهوه یی پررنگ . صمغ کتیرا تا اندازه ای شفاف و بیمزه و لزج است . سه نوع کتیرا در بازار معروف است : کتیرای ورقی ، کتیرای مفتولی و کتیرای معمولی . (فرهنگ فارسی معین ).
- کتیرای بیضاء ؛ یکی از گونه های گون که از آن کتیرا گیرند. (فرهنگ فارسی معین ).
- کتیرای معمولی ؛ بشکل لوله و مدور می باشد و در نتیجه صدماتی که تصادفاً به ساقه ٔ بوته وارد آید حاصل می شود. این کتیرا طالب زیاد ندارد. (از فرهنگ فارسی معین ).
- کتیرای مفتولی ؛ این گونه کتیرا با فرو بردن میخ یا سیخی در ساقه ٔ بوته حاصل می شود. (از فرهنگ فارسی معین ).
- کتیرای ورقی ؛ این نوع کتیرا از تیغ زدن ساقه بدست می آید. قسمت اعظم محصول کتیرای ایران از این نوع است . (از فرهنگ فارسی معین ). رجوع به کتیره شود.

تکیه ای: ketirâ
طاری: ketirâ
طامه ای: ketirâ
طرقی: ketirâ
کشه ای: kitirâ
نطنزی: kitirâ