مکتب خانه

مکتب یا مکتب خانه آموزشگاهی است که در آن معمولاً یک استاد که تحصیل کردهٔ علوم اسلامی است به کار آموزش می پردازد. این گونه مکان های آموزشی امروزه در کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان رایج است ولی در ایران جای خود را به مدرسه داده است.نظام آموزش سنتی ایران در دورهٔ قاجار را می توان نظام مکتب خانه ای نامید. فلسفه آموختن این نظام بیشتر تربیت شاگردان و آموختن شرعیات دینی و مذهبی بود. تا زمان ناصرالدین شاه مدرسه به صورت امروزی وجود نداشت و تنها مکتب خانه بود که آموزش البته به صورت محدود به کودکان و نوجوانان می داد.
معماری مدارس دینی قاجار/ زینب اکبری/ انتشارات آرمانشهر
انواع مکتب خانه به دو نوع خصوصی و عمومی تقسیم می شد.نوع خصوصی برای افراد اعیان و اشراف و عمومی برای عامهٔ مردم بود.در هر محله چندین مکتب خانه دایر بود.
محل مکتب خانه دکان یا اتاق بزرگی بود که از اصلی ترین اجزای بکار رفته در آن می توان به حصیر یا نمد کهنه و مدرس همراه میز کوتاه، تشکچه و مکتب دار و چند ترکه آلبالو و چوب و فلک اشاره کرد.
دروس تدریس شده در مکتب خانه شامل نصاب الصبیان، صرف میر فارسی، شرخ تعریف، عوامل منظومه شرح سیوطی، الفیه، شرح نظام، شرح جامی در نحو و صرف و حاشیه ملا عبدالله، کلیات سعدی و خمسه نظامی و… بود.در مکتب خانه از فلک برای تنبیه کودکان استفاده می شد. بنحوی که اگر خطایی رخ می داد مکتبدار فلک را به پای کودک می بست و باو با ترکه به کف پای او می کوبید. همچنین از یک ترکهٔ کوتاه برای شاگردان نزدیک و یک ترکه بلند برای شاگردان دورتر استفاده می شد.

رجوع شود به:مکتب