حدود العالم

حُدودالعالم من المشرق الی المغرب، (معنی: کرانه های جهان از خاور تا باختر) از کتاب های منثور فارسی سده ۴ ق(۳۷۲ ق برابر با ۳۶۱ ش و ۹۸۲ م) است. حدودالعالم با یافته های امروزی، نخستین کتاب جغرافیا به زبان فارسی است. این کتاب در رابطه با شکل و موقعیت کره زمین، جغرافیای عمومی، به ویژه جغرافیای سرزمین های اسلامی است. نام مؤلف کتاب معلوم نیست اما برخی آن را به ابویوسف پیشاوری نسبت داده اند. اطلاعات این کتاب دقیق و نثر آن ساده و روان است.نبو
به گفته ولادیمیر مینورسکی، خاورشناس روس، ممکن است شخصی به نام «اشعیا ابن فریغون» نویسنده دانشنامه جوامع العلوم نویسنده این کتاب باشد که شاید نسبتی نیز با فریغونیان و امیران آنها داشته باشد. این کتاب به امیر «ابوحارث محمد ابن فریغونی»، از حکمرانان سرزمین گوزگان، واقع در شمال افغانستان امروزی اهدا شده و تدوین آن احتمالاً جهت راهنمایی حکمران بوده ولی نویسنده این کتاب معلوم نیست.
تنها نسخه این کتاب در سال ۱۸۹۲ م یافت شده که به وسیله کاتبی بنام «ابو الموید عبدالقیوم بن الحسین بن علی الفارسی» در سال ۱۲۵۷ م از روی نسخه های قدیمی تر یا شاید اصلی رونویسی شده. این نسخه شامل ۷۸ صفحه است در ابعاد ۲۸در۱۸ سانتیمتر و هر صفحه ۲۳ سطر دارد.

(نام کامل: حدودالعالم من المشرق الی المغرب) نخستین کتاب جغرافیا به زبان فارسی و یکی از قدیمی ترین متون نثر فارسی که در ۳۷۲ ق تألیف و به امیر ابوالحارث محمد بن احمد فریغونی، از حکام جوزجان، اهدا شده است. نویسنده آن شناخته شده نیست. تنها نسخۀ خطی آن در اوایل قرن ۲۰ در شهر بخارا پیدا و به صورت چاپ عکسی در روسیه منتشر شد. مینورسکی، ایران شناس برجسته، آن را به انگلیسی ترجمه کرد و همراه با حواشی مفصل در ۱۹۳۶ در لیدن به چاپ رساند. سیدجلال الدین تهرانی آن را در ۱۳۱۴ ش و منوچهر ستوده در ۱۳۴۰ در ایران به طبع رساندند. حدودالعالم به جغرافیای عمومی، به ویژه جغرافیای سرزمین اسلامی پرداخته و چون مؤلف آن اهل ماوراءالنهر بوده، مطالب آن دربارۀ این منطقه از اهمیت خاص برخوردار است.