افسانه

اَفسانه که در زبان پارسی میانه به آن afsân می گفتند، به معنای داستانی خیالی است که ساری و رایج بوده باشد و احیاناً راست پنداشته بشود یا زمانی راست پنداشته شده باشد. این داستان ها ممکن است درباره ی یک واقعیت یا یک شخص و مکان واقعی باشند. افسانه ها معمولا دارای درس های اخلاقی هستند.
افسانه زدایی
افسانه شناسی
گهگاه در تعریف متخصصان از افسانه اشکالاتی دیده می شود، علت آن این است که آن ها به افسانه از سر اعتقاد و ایمان می نگرند. آنان دنبال این اندیشهٔ اشتروس که «برای درک اندیشهٔ وحشی باید با او و مثل او زندگی کرد،» نه تنها به ساختار، بلکه به عمل کرد جادویی افسانه درجامعه، و در واقع، به اعجاز آن در ایجاد همبستگی قومی و عقیده ای ایمان می آورند و به همین دلیل برای آن ها افسانه یا نهاد زنده بسیار مهم تر از نهادهای کهن است.میرچا الیاده دین شناس رومانیایی افسانه را چنین تعریف می کند:
اسطوره نقل کنندهٔ سرگذشت قدسی و مینوی است، راوی واقعه ایست که در زمان نخستین، زمان شگرف بدایت همه چیز رخ داده است. به بیان دیگر:افسانه حکایت می کند که چگونه به برکت کارهای نمایان و برجستهٔ موجودات فراطبیعی، واقعیتی، چه کل واقعیت، یا تنها جزئی از آن پا به عرصهٔ وجود نهاده است؛ بنابراین، افسانه همیشه متضمن روایت یک خلقت است، یعنی می گوید چگونه چیزی پدید آمده و هستی خود را آغاز کرده است. افسانه فقط از چیزی که براستی روی داده و به تمامی پدیدار گشته، سخن می گوید. شخصیت های افسانه موجودات فراطبیعی اند و تنها به دلیل کارهایی که در زمان سرآغاز همه چیز انجام داده اند، شهرت دارند. اساطیر کار خلاق آنان را بازمی نمایانند و قداست یا فراطبیعی بودن اعمالشان را عیان می سازند.
در مقابل هستند عده دیگری که به افسانه صرفاً از سر انکار می نگرند. این گروه افسانه را یکی از الگوهای تاریخی یا سازواره ای کهنه و از کار افتاده می بینند که پیشرفت بشر آن را از رده خارج کرده است. در نظر یونگ و فروید افسانه شناسی دانشی است که از فرافکنی نمادین تجربیات روانی نوع بشر به وجود آمده است.∗

افسانه (legend)
روایتی داستان گونه، مکتوب یا شفاهی، دربارۀ قهرمانان یا شخصیت های واقعی یا تخیّلی، آمیخته با حوادث خارق العاده و اغراق آمیز و معمولاً حضور موجودات فوق طبیعی یا کاملاً خیال پردازانه. قهرمانان افسانه ها معمولاً پهلوانان، پادشاهان و پیشوایان دینی اند، که اگر موجودیت تاریخی هم داشته باشند، زندگی و دستاوردهای آنان در هاله ای معمولاً قدسی پیچیده و با شاخ و برگ های بسیار آراسته شده است. افسانه در فرهنگ همۀ اقوام جهان دیده می شود. افسانه ها در اعصار باستان سینه به سینه نقل می شد و ماجراهای آن گاه به گاه کاستی یا افزایش می گرفت. قصه هایی که برای کودکان نقل می کنند، نوعی افسانه است که قدمت بسیار دارد. در زبان فارسی قصه های کودکانه بیشتر شعرگونه است؛ اما نوع روایی غیرمنظوم آن نیز، که برای سرگرمی و آموزش گفته می شود، رایج است. این نوع افسانه سرایی معمولاً با جمله یا عبارتی فرمول وار و بدون تغییر مانند «یکی بود یکی نبود» آغاز می شود و ممکن است در پایان قصه عبارتی مشخص مثل «بالا رفتیم دوغ بود، پایین آمدیم ماست بود، قصۀ ما راست بود» بیاید. در زبان های عربی و انگلیسی هم به ویژه در آغاز قصه چنین مقدمه ای می آید. گونۀ دیگری از افسانه سرایی، افسانۀ تمثیلی است، که از زبان موجودات غیربشری نقل می شود. کهن ترین افسانۀ تمثیلی بازمانده در ایران، داستان درخت آسوریک است که ماجرای جدل میان تاک و بز را به زبان پهلوی و در قالب شعر هجایی بیان می کند. یکی از قدیمی ترین کتاب های افسانه ای ایران هزار افسانه، از دوران ساسانی است، که منبع اصلی هزارویک شب است. کلیله و دمنه، که اصل هندی دارد و به پهلوی، عربی، فارسی و سپس به زبان های دیگر ترجمه شده است، از گونۀ افسانۀ تمثیلی است. داستان های امیرارسلان نامدار و حسین کُرد شبستری، از جدیدترین افسانه های ایرانی اند. در جهان غرب افسانه ها نوعاً روایی و عموماً از روایت مستند صریح دور و بیشتر ترجمان شاعرانه و مذهبی واقعیت، دربارۀ اشخاص مشهور و غالباً مذهبی اند. شعر حماسی بیوولف مهم ترین افسانه به انگلیسی کهن است. داستان رابین هود نیز از قرن ۱۵م به بعد افسانۀ محبوب و مشهوری بوده است. افسانۀ زرین از قرن ۱۳ و اعمال قدیسان از قرن ۱۷ افسانه سرایی دربارۀ شخصیت های مذهبی است. اولین افسانه های تمثیلی در ادبیات غرب را به ازوپ یونانی نسبت می دهند. بزرگ ترین نویسندۀ افسانه های تمثیلی در قرون میانه در اروپا، ماری دو فرانس بود که ۱۰۲ افسانۀ منظوم سرود. لا فونتن، شاعر رمانتیک فرانسوی، نیز افسانه های تمثیلی فراوان دارد، که به زبان های مختلف ترجمه شده و او را پرآوازه کرده است. افسانه نویسی و افسانه سرایی تا به امروز در جهان، با اهداف تعلیمی، اجتماعی و سیاسی در قالب های جدید ادامه یافته است. مزرعۀ حیوانات، اثر جورج اورولِ انگلیسی، از معروف ترین افسانه های مدرن است.

افسانه (منظومه). شعری از نیما یوشیج. منظومه ای که در ۱۳۰۱ش سروده شد و شامل ۱۲۶ بندِ پنج مصراعی (مصراع پنجم: منفرد) است. این شعر، که اغلب در مقامِ نقطۀ آغازین جدی تحول در شعر فارسی قرن ۲۰ شناخته می شود، متأثر از شعر قرن ۱۹ و دو دهۀ نخستِ قرن ۲۰ فرانسه است. نیما یوشیج در افسانه، به شکلی نو، به تعریف های تازه از تصویرپردازی، طبیعت گرایی و زبان گفت وگو در شعر فارسی توجه نشان داد. بخشی از شاعران نوگرای معتدل، مانند پرویز ناتل خانلری، گلچین گیلانی، فریدون تولَّلی، نادر نادرپور و فریدون مشیری، به شکلی گسترده، از این شعر تأثیر پذیرفتند و کوشیدند تا راه شاعر را در افسانه تکامل و وسعت بخشند. این منظومه به معلمِ شاعر، نظام وفای کاشانی تقدیم شده است.

افسانه (فیلم ۲۰۱۵). افسانه (به انگلیسی:
•