موسی

(تلفظ: musā) (عبری) به معنی از آب کشیده ؛ (در اعلام) موسی بن عمران (ع) پیغمبر معروف بنی اسرائیل در زمان فرعون ؛ (در اعلام) موسی بن جعفر (ع) ملقب به کاظم هفتمین امام شیعیان .

موسی . [ سا ] (اِخ ) رجوع به موسی بن جعفر شود.

ناصرخسرو (دیوان چ مینوی - محقق ، ص 248).

ناصرخسرو.

ناصرخسرو.

ناصرخسرو.

انوری .

خاقانی .

خاقانی .

خاقانی .

خاقانی .

خاقانی .

خاقانی (دیوان چ سجادی ص 242).

عطار.

مولوی .

مولوی .

مولوی .

سعدی .

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن ابوالفضل یونس بن محمدبن منعة ملقب به کمال الدین و مکنی به ابوالفتح (551-639 هَ . ق .) فقیه شافعی ، در موصل علم فقه را از پدر فرا گرفت و بعد در سال 570 هَ . ق . به بغداد عزیمت و در مدرسه ٔ نظامیه اقامت کرد و در محضر شیخ رضی شیرازی و سدید سلمانی که دستیار وی بود واستادان دیگر، علم خلاف و اصول و ادب را فرا گرفت و بعدها به موصل بازگشت و پس از درگذشت پدر در مسجد امیر زین الدین که مانند مدرسه بود به تدریس پرداخت و بعد این مدرسه در نسبت به وی به نام مدرسه ٔ کمالیه معروف گشت . وی در میان فضلا شهرت فراوانی به دست آورد ودر همه ٔ فنون تبحر یافت و علومی را فرا گرفت که هیچ کس همه ٔ آنها را یکجا فرا نگرفته بود. در علم ریاضی بخصوص یگانه بود و من (یعنی ابن خلکان ) در سال 626 هَ . ق . در موصل او را دیدم و بارها به محضرش رسیدم واستفاضه کردم . موسی در علوم حکمت و منطق و طبیعی و الهی و هم چنین طب و ریاضی و اقلیدس و هیأت و مخروطات و متوسطات و مجسطی و انواع حساب و جبر و مقابله و موسیقی دست داشت . و گویندگان مقام فضل و کمال او را ستوده اند. (از وفیات الاعیان ابن خلکان صص 256 - 259).

موسی . [ سا ] (اِخ ) نام ایل کرداز طوایف پشتکوه . (از جغرافیای سیاسی کیهان ص 71).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن ابوالمعالی بن موسی بن نجاد، معروف به ابن نجاد، از پیشوایان اباضیه در عمان بود. در سال 549 هَ . ق . بر او بیعت کردند و تا سال 579 هَ . ق . که در جنگ کشته شد آن سمت را داشت . (از اعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن ابی عفان ، مکنی به ابوفارس ملقب به المتوکل علی اﷲ بیست و یکمین از امرای بنی مرین در مراکش (در سال 786 هَ . ق .). (از یادداشت مؤلف ). و رجوع به ترجمه ٔ طبقات سلاطین اسلام ص 50 و معجم الانساب زامباور ص 122 ج 1 شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن احمدبن موسی بن سالم حجازی مقدسی صالحی ملقب به شرف الدین و مکنی به ابوالنجا، فقیه حنبلی از مردم دمشق و مفتی و شیخ الاسلام حنبلیان بود. آثاری دارد و از آن جمله است :1 - زادالمستقنع فی اختصارالمقنع، در فقه . 2 - الاقناع لطالب الانتفاع ، در چهار جلد که از امهات کتب فقه حنبلی است . 3- شرح منظومه ٔ آداب الشرعیه ٔ مرداوی . وی به سال 960 هَ . ق . درگذشته است . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن احمدبن یوسف بن موسی تباعی حمیری صابی معروف به موسی و صابی و مکنی به ابوعمران (577-621 هَ . ق .)فقیه شافعی یمنی از ده کونعه ظفران در نزدیکی زبید بود. وی «شرح اللمع» ابراهیم بن محمد شیرازی را در اصول فقه شرح کرد و به قول جندی از مردم یمن هیچ کس شرحی بدان خوبی و سودمندی نکرده بود. (از اعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن ازهربن موسی بن حریث استجی اندلسی ، مکنی به ابوعمر. (237-306 هَ . ق .). از مردم استجه ٔ اندلس و ادیب و عالم وپیشوای علوم زبان و حدیث و تفسیر و شعر بود. وی در حال جنگ در قلعه ٔ رباح کشته شد. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن اسرائیل کوفی (129-222 هَ . ق .) از پزشکان کوفه بود که در خدمت ابواسحاق ابراهیم بن مهدی به سر می برد. در نجوم و فلکیات بیش از طب براعت داشته است و در تاریخ و اشعار نیزقوی بوده و حدود یک قرن زیسته است . (از گاهنامه ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن اسماعیل منقری تبوذکی ، مکنی به ابوسلمة؛ او را از آن روی تبوذکی گویند که قومی از اهل تبوذک به خانه اش فرود آمدند یا بدان جهت که وی خانه ای در تبوذک خریده بود. (یادداشت مؤلف ). و رجوع به ابومسلمة موسی ... شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن جعفربن محمد باقر کرمانشاهی الاصل حائری المنشاء و المسکن . از فقهای امامی شیعه بود و در سال 1340 هَ. ق . در حائر (حسینی ) درگذشت . او راست : «تحقیق الاحکام » در فقه . (از اعلام زرکلی ج 8 چ 2 ص 270). و رجوع به الذریعه ج 3 ص 481 و نیز رجوع به موسی بن یسار شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن حسین بن اسماعیل حسینی مصری ملقب به شریف و معروف به معدل و مکنی به ابواسماعیل ، از دانشمندان قراآت بود و کتاب «روضةالحفاظ» در قراآت از اوست . مرگ وی در حدود سال 500 هَ . ق . بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عباس بن محمد جوینی نیشابوری ، مکنی به ابوعمران ، از محدثان بزرگ بود و از تألیفات اوست : «کتاب » به روش و طریقه «صحیح » مسلم که ابن عماد آن را همتای صحیح مسلم دانسته است . وی در جوین به سال 323 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ج 8 چ 2 ص 274).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن خالد.یکی از مترجمان و نقله ٔ کتب از فارسی به عربی بوده است . و او مانند برادر خود در خدمت داودبن عبداﷲبن حمید قحطبه بوده است . (از الفهرست ابن الندیم ). موسی بن خالد معروف به «الترجمان » از ناقلان کتب طبی و از مترجمان یونانی به عربی و از جمله مترجم سته عشر جالینوس و نیز با برادرش ، یوسف از مترجمان پهلوی به عربی بوده است . (از تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی ص 79).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن داود ضبی ، مکنی به ابوعبداﷲ، از علمای حدیث و مردی امین و فصیح و خطیب و فاضل و اصلش از کوفه بود. در بغداد سکنی گزید و به قضای مصیصة و سپس قضای طرسوس رسید و به سال 217 هَ . ق . در همانجا درگذشت . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن سعدان ، از فقهای شیعه است و کتاب الطوایف از اوست . (از الفهرست ابن الندیم ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن سلیمان جوزجانی فقیه حنفی ، اصل او از جوزجان بلخ خراسان بود و در شهر بغداد علم فقه خواند و معروف شد. مأمون شغل قضا را بدو پیشنهاد کرد و او نپذیرفت . از آثار اوست : 1 - سیرالصغر. 2 - الصلاة. 3 - الرهن . 4 - نوادرالفتاوی . اوپس از سال 200 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن سیار اسواری ، یکی از راویان و از مردم بصره بود. گویند قدری بوده است . جاحظ او را از اعجوبه های جهان شمرده و گفته است که زبان فارسی را مثل زبان عربی می دانست و وقتی بدان دو زبان سخن می گفت ، معلوم نمی شد، کدام یک ، زبان مادری اوست . او در حدود سال 150 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن شاکر خوارزمی ، یکی از علمای بزرگ ایران و پسران او محمد و احمد و حسن نیز از سران دانشمندان و معروف به بنی موسی می باشند. (یادداشت مؤلف ). موسی بن شاکر بنابر قول قفطی در علم هندسه استاد بود و نیز بنابر قول همو، موسی در ابتدا از راهزنان خراسان بود و از این راه مالی سرشار فراهم آورد، ولی در پایان زندگی توبه کرد و هنگام مرگ سه پسر صغیر از او ماند که مأمون تربیت آنان را به مصعبی سپرد. (از تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی ص 46). یکی از مهندسان سه گانه ٔ نامدار و معروف به بنوموسی بود و کتاب «الدرجات » در طبایع ستارگان هفتگانه از اوست . مرگ موسی در حدود سال 200 هَ .ق . بود. (از اعلام زرکلی ). و رجوع به بنوموسی شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عبدالرحمان بن حبیب معروف به قطان و مکنی به ابوالاسود (232 - 306 هَ . ق .) قاضی و از فقیهان مالکی بود. به قضای اطرابلس (= طرابلس غرب ) رسید. حقوق ضعیف را از قوی می گرفت . برای او توطئه چیدند و عزل و حبس کردندش . او راست : کتاب «احکام القرآن ». (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عبدالملک اصفهانی ، مکنی به ابوعمران کاتب ، وی مترسلی بلیغ و به زمان متوکل صاحب دیوان خراج بود و دیوان سواد نیز با او بود. (از یادداشت مؤلف ). موسی صاحب دیوان خراج از رؤسا و فضلا و نویسندگان بزرگ بود که در عصر عده ای از خلفا خدمت می کردند. او در عصر متوکل دیوان سواد و جز آن را داشت . و خود نویسنده ای چیره دست بود و دیوان رسائل دارد و شعر نیکو می گفت و به سال 246 هَ . ق . درگذشت . (از وفیات الاعیان ابن خلکان صص 267 - 269). و رجوع به الفهرست ابن ندیم و الاعلام زرکلی و دستورالوزراء ص 71 و الوزراء و الکتاب ص 212 شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عثمان (ابوسعید) ابن یغمر اسن بن زیان ، مکنی به ابوحمو (665 - 718 هَ . ق .)، چهارمین پادشاه از پادشاهان بنوعبدالواداز آل زیان در تلمسان و سرزمین مغرب اوسط بود. او حامی و یاور برادرش سلطان ابوزیان در جنگ و صلح بود و پس از او به سال 707 هَ . ق . به حکومت رسید و به اصلاح شهر تلمسان و استوار داشتن آن به منظور دفاع در برابر هجوم مرینیان پرداخت . بسیاری از قبایل مجاور در شمال و جنوب به اطاعت او گردن نهادند و او در شرق دوشهر از شهرهای دولت حفصیه را در تونس گرفت ، ولی دولت مرینیان در غرب از پیشروی او جلوگیری کردند. چون او دیگران را بیش از پسرش «ابوتاشفین » می نواخت ، پسر با جمعی بر او تاخت و خود و اطرافیانش را کشت . مدت پادشاهی موسی در حدود ده سال بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عقبةبن ابوعیاش اسدی ، مکنی به ابومحمد، عالم به سیره ٔ حضرت رسول اﷲ و از رجال ثقه ٔ حدیث بود. در مدینه متولد شد و در همانجا به سال 141 هَ . ق . درگذشت . «کتاب المغازی » ازاوست . (از الاعلام زرکلی ) (از کشف الظنون ). و رجوع به سیره ٔ عمربن عبدالعزیز ص 129 و فهرست الامتاع و تاریخ بیهق ص 141 و المصاحف ص 181 و فهرست تاریخ الخلفا شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن علی خیاط حاجبی ، مکنی به ابوالفضل ، از مردم بغداد و معروف به ابن حاجبک است . وی خیاطی صالح و پرهیزگار بود و از ابوعبداﷲحسین بن علی بن السری و ابامسلم عبدالرحمان بن عمرالسمنانی و ابوالفضل محمدبن عبدالسلام بن احمدالانصاری و دیگران سماع دارد و سمعانی گوید: چیزی اندک از او به بغداد در دکانش نوشتم . (از الانساب سمعانی ورق 149).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن علی بن رباح لخمی ، مکنی به ابوعبدالرحمان ، فرمانروای مصر، در افریقیه به سال 90 هَ . ق . متولد شد و در سال 155 به حکومت مصر رسید و نه سال در آنجا حکومت کرد. وی از ثقات محدثان مصر بود. و به سال 163 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن علی بن محمد حلبی حمودی دمشقی ملقب به نجم الدین و معروف به ابن البصیص ، شیخ الخطاطین روزگار خود در دمشق بودو در همانجا به سال 651 هَ . ق . به دنیا آمد و به سال 716 درگذشت . او در دمشق پنجاه سال تعلیم نویسندگی می کرد. قلمی اختراع کرد که معجز می نامیدند. کتابهای فراوانی به خط او بر جای ماند. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن علی بن وهب بن مطیع قشیری ملقب به سراج الدین و معروف به ابن الدقیق ، (641 - 685 هَ . ق .) از فقیهان شافعی و شاعران نامی بود و کتاب «المغنی » در فقه شافعی از اوست . (الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عیسی کسروی . یا کردی کاتب بود و از کتب اوست : 1- کتاب حب الاوطان . 2 - کتاب مناقضات . (از الفهرست ابن الندیم ). یکی از ایرانیان ناقل و مترجم از فارسی به عربی بود. (از ترجمه ٔ ابن البیطار لکلرک ج 1 ص 281).

موسی . [ سا ] (اِخ ) نواده ٔ بایدوخان (694 هَ . ق .) و یازدهمین از ایلخانان ایران است که پس از ارپاگاون به سلطنت رسیده و از شوال تا 14 ذی الحجه سال 736 هَ . ق . سلطنت کرده است . رجوع به تاریخ عمومی ایران از مرحوم عباس اقبال و نیز رجوع به موسی خان شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن فارس بن علی مرینی ، مکنی به ابوفارس و ملقب به المتوکل علی اﷲ، از پادشاهان دولت مرینی در مغرب اقصی و از فرزندان پادشاهان «بنی مرین » تبعیدی به اندلس بود. در مدت دو سال و چهار ماه حکمرانی خود فتوحات زیادی کرد و به سال 788 هَ . ق . مسموم شد. تولد او به سال 757 بود. (از الاعلام زرکلی چ 2 ج 8 ص 278).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن مهدی بن منصور خلیفه ٔ عباسی ، مکنی به ابومحمد و ملقب به هادی . (یادداشت مؤلف ). رجوع به هادی شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن کعب عیینه ٔ تمیمی ، مکنی به ابوعیینه ، والی و از بزرگترین فرماندهانی بود که در تأسیس دولت عباسی کوشش کردند و بنیان حکومت بنی امیه را ویران کردند. او از یاران ابومسلم خراسانی در خراسان بود و مردم را به سوی بنی عباس دعوت می کرد. والی اموی خراسان او را گرفت و لگام بر دهانش زد و دندانهایش را شکست ، ولی او پس از رهایی به پیکار ادامه داد و هنگام ظهور سفاح در کوفه با او بود و نخستین کسی بود که با او بیعت کرد. در عهد منصور به مقامات عالی رسید و از جمله والی مصر و هند شد تا در سال 141 هَ . ق . در بغداد درگذشت . (از الاعلام زرکلی ). و رجوع به الوزراء و الکتاب ص 58 و 225 شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمد (المهدی ) ابن ابی جعفر منصور، مکنی به ابومحمد و معروف به الهادی ، از خلفای بنی عباس در بغداد بود. به سال 144 هَ . ق . در ری متولد شد و در سال 169 پس ازمرگ پدر به خلافت رسید، ولی برادرش هارون الرشید وقتی که او به گرگان بود، از مردم برای خود بیعت گرفت و موسی و مادرش با همه ٔ کوششهایی که کردند نتوانستند هارون را خلع کنند تا در سال 170 هَ . ق . پس از یک سال و سه ماه خلافت درگذشت . وی خلیفه ای دلیر و بخشنده بود و به شعر و ادب آشنایی داشت . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمد تبریزی حنفی معروف به ابن امیرالحاج متوفی به سال 733 هَ. ق . از نویسندگان قرن هشتم ، او راست : شرح بدیعالنظام . و آن را «الرفیع فی شرح البدیع» نامیده است . (از کشف الظنون ). او مکنی به ابوالفتح و ملقب به مصلح الدین و خود فقیه حنفی بود. به دمشق و قاهره رفت و در سال 733 هَ . ق . در سفر حج و راه زیارت قبر حضرت رسول (ص ) در وادی بنی سالم در راه حجاز درگذشت . کتاب «الرفیع فی شرح البدیع» ابن الساعاتی در اصول از اوست . تولد موسی به سال 669 هَ . ق . بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمدبن ابوالحسین احمد یونینی بعلبکی ملقب به قطب الدین و مکنی به ابوالفتح (640 - 726 هَ . ق .) مورخ و اصلش از بعلبک بود، ولی در دمشق متولد شد و همانجا درگذشت . پس از فوت برادر شیخ بعلبک شد. وی مردی فاضل و خوش محضرو با شخصیت و عالیقدر بود. از آثار اوست : 1- مختصر مرآةالزمان . 2- ذیل مرآةالزمان . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمدبن قاضی محمود رومی معروف به قاضی زاده و موسی چلپی و ملقب به صلاح الدین ، از دانشمندان نامی علوم ریاضی و نجوم و فلسفه و از مردم بروسه بود. به خراسان و ماوراءالنهر و شیراز مسافرت کرد و در سال 815 هَ . ق . در سمرقند بود. غیاث الدین به امر الغبیگ رصدخانه ای در سمرقند بنا میکرد ولی پیش از پایان آن به سال 832 درگذشت . و قاضی زاده کار اتمام بنای آن را بر عهده گرفت و گویا او نیز پیش از پایان کار در حدود سال 840 هَ . ق . درگذشت و قوشچی ساختمان آن را به اتمام رساند. از او کتابهایی برجای مانده ، از آن جمله است : 1 - شرح التذکره ، در نجوم . 2 - شرح اشکال التأسیس سمرقندی در هندسه . 3- حاشیه ای بر شرح الهدایة. 4 - شرح المخلص فی الهیئة. (از الاعلام زرکلی ). موسی بن محمودبن محمود معروف به قاضی زاده ٔ رومی از کتاب و نویسندگان بود و از آثار اوست : 1 - حاشیه ای بر شرح هدایه مولانازاده . 2 - شرحی برملخص چغمینی . (از کشف الظنون ) (از یادداشت مؤلف ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمدبن یحیی یوسفی ، ملقب به عمادالدین (696 - 759 هَ . ق .) مورخ و عارف به علوم جنگ و آلات حرب بود. از آثار اوست : 1 - کشف الکروب فی معرفة الحروب . 2 - نزهةالناظر فی سیرةالملک الناصر. (از اعلام زرکلی ). (از کشف الظنون ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن محمدبن سعیدبن موسی بن حدیر حاجب ، مکنی به ابوالاصبغ، وزیر وادیب و فصیح بسیار عالم و شیرین گفتار بود. از سوی ناصر اموی به وزارت اندلس رسید. تولد او به سال 255 ووفاتش در سال 320 هَ . ق . بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن مهنابن عیسی بن مهنابن مانع طائی ملقب به مظفرالدین ، رئیس آل فضل فرمانروایان بادیةالشام بود. پس از پدر به سال 734 هَ . ق .به فرمانروایی رسید و به سال 742 به تدمر درگذشت . او از پادشاهان عالیقدر عرب بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن یحیی بن خالد برمکی ، از رجال دولت عباسی و امیر سند بود. او نخست با غسان بن عباد در سرزمین هند سر می کرد. مأمون به غسان نوشت که او را به فرمانروایی سند منصوب دارد. موسی راجه بالا را که از ملوک آن نواحی بود کشت و خود به حکومت پرداخت و تا پایان عمر (سال 221 هَ . ق .) در این سمت باقی بود. پس از مرگ موسی پسرش عمران جانشین او گردید. (از اعلام زرکلی ). و رجوع به فهرست الوزراء و الکتاب و تاریخ اسلام ص 191 و دستورالوزراء ص 41 شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن یسار مدنی معروف به موسی شهوات و مکنی به ابومحمد شاعری از موالی تمیم بن مره بالولاء و از مردم آذربایجان و معاصر و مداح سلیمان بن عبدالملک اموی بود. در مدینه بزرگ شد و زندگی کرد و به شام رفت و از شاعران دربار عبدالملک گشت و در سال (110هَ . ق .) درگذشت . در سبب ملقب گشتن وی به «شهوات » اختلاف کرده اند ابن کلبی گوید به سبب این گفته ٔ اوست در حق یزیدبن معاویه :
لست منا و لیس خالک منا
یا مضیع للصلاة بالشهوات .
گویند تجارت قند و شکر می کرد، زنی گفت موسی پیوسته ما را «شهوات » آرد و این از او ماند. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن یوسف بن سیار شیرازی ، مکنی به ابوماهر، از جمله ٔ حکمای بزرگ و افاضل اطباست که در معالجه ٔ بیماران سخت ماهر و خود از مردم شیراز بود و بر همه ٔ پزشکان زمان خود تفوق داشت و شاگردان بسیاری از محضرش کسب علم بخصوص قوانین و اصول طب کردند، از آن جمله بود علی بن عیسی مجوسی و احمدبن محمد طبری . او معاصر آل بویه بود و عضدالدوله را آن گاه که ولیعهد بود معالجه ٔ ظفره ٔ چشم و سلعه ٔ گردن کرد و مورد نواخت و صله ٔ فراوان رکن الدوله واقع گردید. او بر عقاید جالینوس اعتراضاتی وارد می ساخت . تاریخ دقیق مرگ او معلوم نیست ، ولی تا اواسط سده ٔ چهارم در قید حیات بوده است . از آثار اوست : 1 - کتاب درامراض عین و منافع خرفات . 2 - کتاب در سته ٔ ضروریه .3 - رساله در آلات جراحی . 4 - کتاب موسوم به «چهل باب » در جزء نظری و عملی . 5 - مقاله در فصد. (از نامه ٔدانشوران ج 1 ص 275). حکیم و پزشک حاذق و ماهری بود ودر فلسفه و طب تصنیفاتی دارد و در علم منطق از استادان بود. و کلمات حکمت آمیزی دارد، از آن جمله است : «به خدا پناه می برم از دوستی که گفتاری شیوا دارد، ولی کرداری زیبا ندارد». (از تتمه ٔ صوان الحکمه ص 72).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن العافیةبن ابی بسال بن ابی الضحاک مکناسی از مردم مکناس وبنیانگذار حکومت مکناسیه در مراکش بود که به دولت «آل ابی العافیة» نیز شهرت دارد. او امارت مکناس را داشت . پسر عمش فرمانروایی چند ناحیه مانند تسول و تازاو کرسیف و فاس را بدانها افزود و عبیداﷲ مهدی او رادر حکومت مستقر داشت . وی با ادریسیان نبرد کرد و آنان را از سرزمینهاشان براند و از تاهرت تا سوس الاقصی او را شد و سپس تلمسان را گرفت و بر مغرب اقصی و اوسط مسلط شد و در عدوه ٔ غربی اقامت گزید سپس دعوت مهدی فاطمی را نقض کرد. و خطبه به نام عبدالرحمان الناصر اموی خواند. مهدی سپاهی به جنگ او فرستاد و موسی در سال 341 هَ . ق . در یکی از بیابانهای قلویة کشته شد.وی مردی سخت شجاع و باهوش بود. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن ذوالنون بن سلیمان بن طوربل موازی ، بنیانگذار حکومت بنی ذوالنون در اندلس . اصل او از بربر است در حدود بیست سال با مردم طلیطلة به جنگ شدید پرداخت تا در سال 274 هَ . ق . آنجا را گشود و تا پایان عمر (295 هَ . ق .) با استقلال فرمانروایی کرد و از اطاعت امیر عبداﷲبن محمد اموی حاکم قرطبة سرپیچید. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن طارق عیانی ، مکنی به ابوقرة، تابعی و محدث بود از شهر زبید؛ وی از موسی بن عقبه و ابن جریح روایت کند. (از یادداشت مؤلف ). وی یکی از صاحبان سنن است . (از کشف الظنون ). در علوم سنن و آثار ماهر و در حدیث ثقه و امین بود. در زبید به سال 203 هَ . ق . به دنیا آمد و به قضای آنجا منصوب شد. آثاری دارد و از آن جمله است : 1 - السنن 2 - کتابی در فقه ، که آن را از مذاهب مالک و ابوحنیفه و معمر و ابن جریح برگزیده است . (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن طلحة عبیداﷲ ، مکنی به ابوعیسی ، از تابعیان و از فصیحترین مردم روزگار خود بود و به سبب کثرت فضل او را «مهدی » می نامیدند. او در کوفه سکنی داشت و وقتی که مختار کوفه را گرفت ، وی به بصره رفت . گویند او در جنگ جمل با عایشه و پدرش شرکت کرد و اسیر شد و حضرت علی او را آزاد ساخت . موسی ثقه وکثیرالحدیث بود. و به سال 106 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ج 3 ص 1081). و رجوع به تاریخ الخلفا ص 20 و111 و تاریخ گزیده ص 210 و تاریخ سیستان ص 108 شود.

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عبداﷲ (عبیداﷲ)بن یحیی بن خاقان خاقانی بغدادی مقری (248 - 325 هَ . ق .). نخستین کسی است که در علم تجوید تصنیف کرده است . (از یادداشت مؤلف ). او راست : 1 - قصیده ٔ رائیه در علم انشاء. 2 - قصیده ٔ نونیه در تجوید، معروف به «عمدةالمفید». (از کشف الظنون ). وی در زبان و ادب عرب عالم و در شعر استاد و نخستین کسی بود که درباره ٔ علم تجوید کتاب نوشت . معاویه را سخت دوست داشت و اشعاری در ستایش او سروده است که مردم آن را گرد آورده اند. قصیده ای در تجوید و قصیده ای درباره ٔ فقها دارد. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عبداﷲبن خازم سلمی از شجاعان و جوانمردان بود. در جزء سپاهیان پدرش که حاکم خراسان بود قرار داشت . مردم آنجا پدرش را به خونخواهی کشتند و او با جمعی اندک در شهرها می گشت و هرکس را که متعرض آنان می شد می کشت تا در قلعه ٔ «ترمد»مسکن گزید. در یک آن ، دو سپاه عرب و ایران بر او تاخت و او به جنگ با آنان پرداخت . اول روز را با اعراب و آخر روز را با ایرانیان می جنگید. پنج سال در آن قلعه اقامت داشت تا در سال (85 هَ . ق .) به دست لشکریان عثمان بن مسعود در نزدیکی قلعه ٔ خود کشته شد. (از الاعلام زرکلی ).

موسی . [ سا ] (اِخ ) ابن عبداﷲبن حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب ، مکنی به ابوالحسن ، از شعراء طالبیین است حدیثی چند از او مروی است . وی برادر محمد و ابراهیم پسران عبداﷲ است که منصور عباسی آنان را کشت و بر موسی نیز دست یافت . او را مضروب کرد و سپس بخشود. موسی ساکن بغداد شد تا زمان هارون بزیست و در سال 180 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی ).

مفعول – مرد همجنس بازی که خودفروشی می کند