وکیل دادگستری

شخص حقیقی که از یکی از کانون های وکلای دادگستری کشور پروانۀ وکالت دادگستری دریافت کرده و حرفه و شغل رسمی او وکالت در دعاوی است. به موجب مادۀ یک قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ش وکلای دادگستری به وکیل پایه یکم، پایه دوم و پایه سوم درجه بندی شده بودند. این درجه بندی با تصویب لایحۀ قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری در ۱۳۳۴ش متوقف شد و از آن به بعد برای دارندگان دانشنامۀ لیسانس از دانشکده های حقوق، پس از طی دورۀ کارآموزی و قبولی در اختبار (امتحان از وکلای دادگستری) پایان دورۀ کارآموزی، فقط پروانۀ وکالت درجۀ یک صادر خواهد شد. اشتغال به شغل وکالت مستلزم داشتن پروانۀ وکالت است که کانون وکلای حوزۀ محل کار وکیل صادر می کند. صدور پروانۀ وکالت موکول به گذراندن حداقل یک سال کارآموزی زیر نظر یکی از وکلای دادگستری با حداقل ده سال سابقه کار، و هم چنین قبولی در اختبار است. وکیل دادگستری قبل از شروع به کار باید در حضور رئیس و حداقل دو نفر از اعضای هیئت مدیرۀ کانون وکلای مربوط قسم یاد کند و متن قسم نامه را امضا کند (مراسم تحلیف). مداخله در امر وکالت از جانب اشخاصی که فاقد جواز وکالت دادگستری اند، تظاهر به وکالت محسوب می شود و جرم است و مرتکب به حبس محکوم می شود (مادۀ ۵۵ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵). با این حال مادۀ ۲ همان قانون اجازه داده که اشخاصی که پروانۀ وکالت ندارند اما واجد معلومات کافی برای وکالت باشند، با گرفتن جواز وکالت اتفاقی از کانون وکلای مربوط در سال سه مرتبه برای اقربای سببی یا نسبی خود تا درجۀ دوم از طبقۀ سوم وکالت نمایند (وکیل اتّفاقی). وکیل دادگستری ممکن است به صورت انتخابی یا تسخیری یا معاضدتی باشد. وکیل انتخابی، وکیلی است که موکل براساس توافق و قراردادی، که با او دارد، او را به عنوان وکیل خود در دعاوی خاصی انتخاب و منصوب کند. وکیل تسخیری، وکیل دادگستری است که دادگاه در بعضی جرایم مهم برای دفاع از متهم منصوب می کند. وکیل معاضدتی، وکیلی است که ادارۀ معاضدت کانون وکلای دادگستری برای اشخاصی که توانایی پرداخت حق الوکاله را ندارند، انتخاب و به ایشان معرفی می کند. حق الوکالۀ وکیل دادگستری تابع تعرفۀ حق الوکاله است، مگر این که طرفین طور دیگری توافق نمایند. تکالیف و وظایف وکلای دادگستری عمدتاً در قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ش و آیین نامه های آن پیش بینی شده است. قانون گذار بعضی اشخاص را به علت موقعیت علمی و اجتماعی که دارند یا به لحاظ تجربۀ طولانی در امور قضایی و حقوقی از کارآموزی، معاف کرده یا مدت کارآموزی ایشان را به نصف تقلیل داده است. ازجمله مدت کارآموزی اعضای هیئت علمی دانشکده های حقوق و نیز کسانی که دارای لیسانس حقوق قضایی یا گواهی سطوح عالیه از حوزۀ علمیۀ قم باشند با داشتن شرایط خاصی نصف مدت کارآموزی یک سال است. همچنین برای دارندگان سابقه خدمت قضایی، و افسران بازنشستۀ نیروهای مسلح با داشتن شرایط مصرحه در مادۀ ۸ قانون استقلال کانون وکلای دادگستری بدون طی دورۀ کارآموزی و اختبار پروانۀ وکالت صادر می شود.