تلسکوپ

تِلِسکوپ (به انگلیسی: Telescope) وسیله ای برای دیدن اجرام آسمانی با استفاده از تابش الکترومغناطیس (به انگلیسی: Electromagnetic radiation) (مانند نور مرئی) به صورت واضح و دقیق است. اولین تلسکوپ کارا در ابتدای قرن هفدهم و با استفاده از لنزهای شیشه ای در هلند اختراع شد. در درازای چند دهه، تلسکوپ بازتابی که از آینه استفاده می کند اختراع شد، بسیاری از انواع نوتری از تلسکوپ ها در قرن ۲۰میلادی زاده شدند، رادیوتلسکوپ در دهه ۱۹۳۰ و تلسکوپ فرابنفش در سال ۱۹۶۰ از جملهٔ این اختراعات بودند. واژه تلسکوپ می تواند به تمام حیطهٔ وسایل عملیاتی درسرتاسر ناحیهٔ میدان الکترومغناطیس اشاره داشته باشد.
پرتو ایکس (به انگلیسی: X-ray)، استفاده از طول موج کوتاه تر از نور فرابنفش
فرابنفش (UV)، استفاده از طول موج کوتاه تر از نور مرئی
نوری (visible)، استفاده از نور مرئی
فروسرخ، استفاده از طول موج بلندتر از نور مرئی
زیرمیلی متری(به انگلیسی: Submillimetre)، استفاده از طول موج بلندتر از نور فروسرخ
واژهٔ تلسکوپ، از دو واژهٔ یونانی تله(به یونانی: τῆλε) به معنی دور و اسکوپین (به یونانی: σκοπεῖν) به معنی دیدن، گرفته شده است، نخستین بار در سال ۱۶۱۱ به نام یک ریاضی دان ایتالیایی به نام جووانی دمیزیانی (به ایتالیایی: Giovanni Demisiani) که برای یکی از ابزارهای گالیلئو گالیله که در آکادمی دلینچی (به ایتالیایی: Accademia dei Lincei) به نمایش گذاشته شده بود بکار گرفته شد.
اولین مدارک استفاده از تلسکوپ مربوط به تلسکوپ شکستی (به انگلیسی: Refracting Telescope) است که در سال ۱۶۰۸ در هلند پدیدار شد.در آن زمان از عدسی به عنوان عدسی شیئی استفاده می کردند تا یک تصویر بسازد. پیشرفت آن به سه نفر نسبت داده می شود: هانس لیپرشی (به انگلیسی: Hans Lippershey) و زاخاریاس یانسن (به هلندی: Zacharias Janssen) که در میدل بورخ آلمان، عینک ساز بودند، و یک ابزار ساز و کارشناس عدسی ها به نام یاکوب میتیوس (به هلندی: Jacob Metius) از شهر آلکمار.در ماه جون سال ۱۶۰۹ گالیله از ساخته شدنِ تلسکوپِ آلمانی با خبر می شود و تلسکوپ خود را در یک ماه می سازد و در درازای یک سال برای بهبود طراحی آن می کوشد.
این ایده که شیئی(عدسی شیئی|(به انگلیسی: Objective)) یا عنصرِ جمع آوری کننده نور، می تواند به جای یک عدسی، یک آیینه باشد، محصول تحقیقی بود که مدت کمی پس از اختراع تلسکوپ شکستی انجام شد. مزایای استفاده از آینه های سهمی گون (به انگلیسی: Parabolic reflector) به جای عدسی، از جمله کاهش ابیراهی کروی و عدم وجود ابیراهی رنگی، باعث شد تعداد زیادی طرحِ پیشنهادی و چندین تلاش برای ساخت آینه بازتابی صورت گیرد. در سال ۱۶۶۸ ایزاک نیوتن (به انگلیسی: Isaac Newton) اولین تلسکوپ بازتابی (به انگلیسی: Reflecting Telescope) کاربردی را ساخت که بعدها تلسکوپ نیوتنی(به انگلیسی: Newtonian telescope) نام گرفت. وسیلهٔ او از یک آینه مقعر و یک آینه تخت تشکیل می شد که در یک لوله قرار گرفته بودند. آینهٔ تلسکوپ نیوتون از فلز ساخته شده بود و قطری در حدود۵ سانتی متر داشت.

تِلِسْکوپ (telescope)
تِلِسْکوپ
تِلِسْکوپ
تِلِسْکوپ
تِلِسْکوپ
تِلِسْکوپ
وسیله ای اپتیکی برای نشان دادن تصاویر اجسام کم فروغ و دور، با درشت نمایی. هر نوع ابزار برای گردآوری و کانونی کردن نور و سایر تابش های الکترومغناطیسی را نیز تلسکوپ می نامند. تلسکوپی که دهانه یا روزنۀ بزرگ داشته باشد، جزئیات ظریف تر و اجسام کم فروغ تر را بهتر از تلسکوپی با دهانۀ کوچک مشخص می کند. در تلسکوپ شکستی از عدسی، و در تلسکوپ بازتابی از آینه استفاده می کنند. در نوع سوم یا تلسکوپ کاتادیوپتریک (عدسی ـ آینه ای) ترکیبی از عدسی و آینه به کار می رود.تلسکوپ شکستی. در تلسکوپ شکستی، نور به وسیلۀ عدسی ای، با نام شیئی، در انتهای لوله ای گردآوری می شود و با عدسی چشمی تصویری درشت شده تولید می شود. اختراع تلسکوپ شکستی را به عینک ساز هلندی، هانس لیپرشای، نسبت می دهند (۱۶۰۸). در ۱۶۰۹، گالیله با شنیدن خبر اختراع آن به سرعت نمونه ای از آن را برای خود ساخت و به تولید مجموعه ای از این وسایل پرداخت. از ۱۶۱۰ به بعد، گالیله این وسایل را برای رصدهای اخترشناسی به کار می برد. بزرگ ترین تلسکوپ شکستی جهان در رصدخانۀ یرکیز، واقع در ویلیامز بِی ویسکانسین، قرار دارد و دارای دهانه ای ۱۰۲ سانتی متری است.
تلسکوپ بازتابی. در تلسکوپ بازتابی، نور به کمک آینه ای کاو (مقعر) گردآوری و کانونی می شود. نخستین تلسکوپ بازتابی را آیزاک نیوتون ساخت (ح۱۶۷۰). آینه های بزرگ از عدسی های بزرگ ارزان ترند، و راحت تر نصب می شوند. از این رو، بزرگ ترین تلسکوپ ها از نوع بازتابی اند. بزرگ ترین تلسکوپ بازتابی جهان، با تک آینه ای شش متری، در زیلینچوکسکایای روسیه قرار دارد. تلسکوپ هایی با دهانۀ باز هم بزرگ تر، از ترکیب چندین قطعۀ کوچک تر ساخته می شوند، تلسکوپ کِک در مائونا کیا از این جمله است. در ۱۹۷۹، تلسکوپی چند آینه ای در ماونت هاپکینز، واقع در آریزونای ایالات متحده، نصب شد. این تلسکوپ در واقع شامل شش آینه با دهانۀ۱.۸متری بود که در مجموع همانند تک آینه ای به قطر۴.۵ متر عمل می کردند. در ۱۹۹۶، این شش آینه جای خود را به تک آینه ای ۶.۵متری دادند. تلسکوپ های اشمیت را برای تهیۀ عکس های بزرگ میدان از آسمان به کار می برند. این تلسکوپ ها علاوه بر آینه ای اصلی، عدسی نازکی نیز در مقابل لوله دارند که میدان دید را افزایش می دهد. تلسکوپ آینۀ مایع نوعی تلسکوپ بازتابی است که شامل آینۀ جیوه ای چرخانی است. در ۱۹۹۵، ناسا ساخت تلسکوپ آینۀ مایع سه متری ای را در رصدخانۀ بازماندۀ مداری، در نیومکزیکو، به اتمام رساند.
تلسکوپ های فضایی. در حال حاضر، تلسکوپ های بزرگ را در مداری بالاتر از محدودۀ آثار تغییر شکل دهندۀ جوّ زمین مستقر می کنند. تلسکوپ های فضایی را برای بررسی تابش های فروسرخ، فرابنفش، و پرتوایکسی به کار می برند که در جوّ نفوذ نمی کنند. این تابش ها در عین حال حاوی اطلاعات بسیاری در زمینۀ تولد، حیات، و مرگ ستاره ها و کهکشان هایند. تلسکوپ فضایی هابل، با دهانۀ۲.۴ متر، در ۱۹۹۰ به فضا پرتاب شد و آسمان را واضح تر از هر تلسکوپ زمینی رصد می کند. در ۱۹۹۶، اخترشناسان انگلیسی، امریکایی، و استرالیایی ساخت تلسکوپ پرتوایکسی را بر مبنای چشم خرچنگ آغاز کردند که دارای هزاران لوله با سطح مقطع مربعی است که نور را به شبکیه باز می تاباند. این تلسکوپِ چشم خرچنگیِ ۶.۴میلیون دلاری شامل میلیون ها لوله به قطر دَه تا بیست میکرومتر خواهد بود و برای استفاده در ماهواره در نظر گرفته شده است. در ژوئن ۱۹۹۹، ناسا کاوشگر طیف شناختی فرابنفش دور را، که تلسکوپ مداری زمین است، به فضا پرتاب کرد.
نیز ← تلسکوپ_رادیویی

[ویکی فقه] دستگاه رصد اجرام آسمانی را تلسکوپ گویند، واژه تلسکوپ از عناوین جدید است که در باب صوم به مناسبت از آن نام برده شده است.
رؤیت هلال با تلسکوپ و مانند آن موجب ثبوت اوّل ماه نمی‏گردد؛ ولی اگر محدوده ماه با تلسکوپ، مشخص، سپس هلال ماه با چشم غیر مسلح دیده شود، اوّل ماه ثابت می‏گردد.
بعضی معاصران، دیدن ماه با تلسکوپ (چشم مسلح) را نیز در ثبوت اوّل ماه کافی دانسته‏اند.