معین مصور

معین مصور معروف به آقا معین، آقا معینا، شهرهٔ و نادرهٔ زمان، از مشهورترین استادان نگارگری قرن ۱۲ هجری قمری، در میانه های دوران صفوی است. وی از شاگردان با استعداد رضا عباسی و از آخرین بازماندگان بزرگ سنت هنری دوران صفوی بوده و گویا همهٔ عمر خود را در شهر اصفهان گذرانده است. او در شبیه سازی و چهره پردازی استادی چیره دست بود و در ارائهٔ مجالس بزمی و رزمی و مناظر گوناگون، نقاشی پُرمایه به شمار می آمد.
تصویر مرد گلابی به دست، منسوب به معین مصور و احتمالاً در اصفهان، در نیمهٔ دوم قرن ۱۱ که با مرکب و آب رنگ روی کاغذ انجام شده است.
تصویر چهرهٔ مرد ریش دار، روانیِ خط در این طراحی و رنگ رقیق آن به معین نسبت داده می شود. به نظر می رسد که این طراحی یکی از مدل های استاندارد شاگردان متعدد رضاعباسی بوده باشد، چرا که نسخه های متفاوت و متعددی از آن یافت شده است.
تصویر جوان خروس در بغل را معین مصور با حرکت های تند و سریع قلم انجام داده است، از آنجا که وی طرح هایی سریع و با موضوعات روزمره انجام می داده، این اثر را برای فرزندش ترسیم کرده، و طبق معمول در کنارهٔ اثر این مطلب را ذکر کرده است. « با عجله برای فرزندم آقازمان کشیدم. پنج شنبه ۱۰۶۹ ه‍. ق، به امید خوشبختی ». این تصویر در موزهٔ توپقاپی استانبول نگهداری می شود.
معین مصور را با نام های آقامعین، آقامعینا، معین مصور، شهرهٔ زمان و نادرهٔ زمان می شناسند. وی سجع های مختلفی از قبیل: ز توفیق صانع رقم زد معین، رقم زد ز توفیق صانع معین، رقم زده کمینه معین مصور، به نصرت رقم زد معین مصور، پیر سرکار (پیر پُرکار) به دست گمراه – رقمش که معینا این را رقم می نمود، و در اغلب موارد رقم کمترین معین مصور می نوشت، و جملهٔ مبارک باد را بر آن اضافه می کرد.
آقامعین که در اوایل سدهٔ یازدهم هجری قمری به دنیا آمد، در زمان چهار پادشاه صفوی (شاه صفی ،شاه عباس دوم، شاه سلیمان و سلطان حسین) می زیسته است. همچنان که تاریخ تولد وی دقیقاً مشخص نیست، تاریخ وفات اش نیز وضعیت روشنی ندارد. ارنست هنل براساس یادداشت معین مصور بر حاشیهٔ تمثال رضا عباسی معتقد است: معین دیرتر از ۱۰۲۶ قمری یا ۱۶۱۷ میلادی متولد نشده است. آنتولی ولش معتقد است: معین مصور تا تاریخ ۱۱۰۷ قمری کار می کرده و می نویسد سال بعد از دنیا رفته؛ ولی از ذکر نام منبع مورد استفاده خودداری نموده است. رابینسون در مقاله ای راجع به شاهنامه کوچران که بین ۱۱۰۴ تا ۱۱۰۹ هجری قمری مصور شده، معتقد است وی تا سال ۱۱۰۹ کار می کرده، زیرا نگارهٔ هجدهم شاهنامهٔ مذکور به وسیلهٔ معین امضا شده است.
معین مصور این تصویر را از استادش در تاریخ ۱۰۴۰ شروع کرده و در تاریخ ۱۰۸۷ یعنی ۴۷ سال بعد آن را به اتمام رسانیده. شاه عباس اول در تاریخ ۱۰۳۸ وفات یافته و بنابراین معبن مصور این تصویر را دو سال بعد از مرگ شاه عباس از رضاعباسی کشیده، و در این موقع رضاعباسی آن طوری که از تصویر مورد بحث مشهود می شود در حدود ۷۰ سال داشته. مطلبی که باعث تعجب می باشد این است که به چه علت معین مصور در تصویر کلکسیون « انجل گروس » و در تصویر کلکسیون کواتریچ شبیه استاد را یکی چهار سال پیش از مرگ وی و دیگری در سال مرگش شروع کرده و اولی را چهل سال بعد، یعنی در سال ۱۰۸۷ و دومی را در سال ۱۰۸۸ به اتمام رسانیده است؟

مُعین مُصَوِّر (اصفهان ح ۱۰۲۴ـ ح ۱۱۱۵ق)
نگارگر و طراح ایرانی. با نام های آقا معین و آقا معینا نیز شهرت داشت. از نقاشان مردم نگار و واقع گرا بود. در شبیه سازی و چهره پردازی مهارت داشت. معین مصور در اصفهان به فعالیت های هنری پرداخت. نزد رضا عباسی هنر آموخت و از آثار هنرمندان دیگری همچون بهزاد، محمدی، و صادقی بیک مشق کرد؛ و از واقع گرایی آثار کمال الدین بهزاد تأثیر پذیرفت. به سنّت نقاشی رضا عباسی وفادار بود، و به ترسیم عادات و آداب ورسوم مردم، و مستندسازی احوال آنان تمایل داشت. سنّت های نگارگری پیشینیان را به کار می بست و در حفظ و انتقال آن می کوشید. در تاریخ هنر ایران، اولین نقاشی بود که در ذیل آثارش، نام، روز، و تاریخ ماه و سال اجرای اثر، و حتی شرحی از مشخصات آن را ثبت می کرد. نقاشی هایش را با سجع های مختلفی همچون «کمینه معین مصور»، «به نصرت رقم زد معین مصور» و «رقم زد ز توفیق صالح معین» رقم می زد. در طراحی با قلم، و نیز در آبرنگ مهارت داشت، و علاوه بر نقاشی، در قلمدان نگاری، و نقاشی زیرلاکی نیز طبع آزمود؛ احتمالاً در خلق نقاشی های دیواری برخی از کاخ های اصفهان مشارکت داشته است. ازجمله آثار مرقوم وی عبارت اند از یک جوان خروس به بغل (۱۰۷۳ق)، یوسف و زلیخا (۱۰۶۷ق)، و رضا عباسی در حال نقاشی (۱۰۸۷ق)، زنی در حال قلیان کشیدن (۱۰۸۴ق)، و ۲۸ تصویر از شاهنامۀ فردوسی که بر سه نگارۀ آن تاریخ ۱۰۶۵ق درج شده است.