میدان مشق

مختصات: ۳۵°۴۱′۱۴″شمالی ۵۱°۲۵′۰۱″شرقی / ۳۵٫۶۸۷۱۴۸°شمالی ۵۱٫۴۱۶۸۶۲°شرقی / 35.687148; 51.416862محدود میدان مشق در سال ۱۳۰۳ خورشیدی (سال آخر سلطنت قاجاریه)   یک نقاشی قدیمی از میدان مشق   موقعیت میدان مشق در بخش بالای تصویر ضلع شمالی کاخ گلستان دیده می شود   مراسم اعدام میرزا رضا کرمانی در میدان مشق
میدان مشق یک محوطه تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در تهران در محدوده بین خیابان امام خمینی و سی تیر واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این میدان مدت کوتاهی نیز در دوره رضاشاه به نام باغ ملی خوانده می شد و بعد از آن ساختمان های دولتی در آن ساخته شد.
میدان مشق در آغاز منطقه ای نظامی بوده که برای کاربرد تمرین رزمی قشون در زمان فتحعلی شاه ساخته شده بود. در سفرنامه جکسون این میدان چهارگوش با درازا و پهنای نزدیک به ۴۰۰ متر یکی از بزرگترین میدان های نظامی تهران معرفی شده است.
بعد از آنکه طرح برپایی نخستین باغ همگانی (پارک) شهر تهران در زمین های درون میدان مشق برنامه ریزی و پیاده سازی شد و از همین رو نام «میدان مشق» به «باغ ملی» دگرگون شد. با این حال باغ ملی چند سال بیشتر دوام نیاورد و در محوطه آن، ساختمان هایی از جمله ساختمان وزارت امور خارجه، کتابخانه ملی و موزه ایران باستان ساخته شد. گرچه نام این باغ هنوز بر سر دروازه میدان مشق پابرجا مانده است.

سردر باغ ملی
شمال غربی میدان توپخانه در تهران بود. از شرق به خیابان فردوسی، از غرب به خیابان قوام السلطنه (سی تیر)، از شمال به خیابان سرگرد سخایی و از جنوب به خیابان امام خمینی محدود می شد. اساس آن در دورۀ فتحعلی شاه قاجار ایجاد شده بود و یک سربازخانه داشت. در ۱۲۷۸ق و دورۀ ناصرالدین شاه، سربازخانه تخریب و یک میدان مربع شکل بزرگ احداث شده که هر ضلع آن ۴۰۰ متر بود و شانزده هکتار مساحت داشت. دورتادور آن تاق نماهای آجری و جلو آن ها نهر آب و درخت بید بود. سربازان در آن جا زیرنظر افسران روسی آموزش نظامی می دیدند و با توپ و تفنگ تمرین تیراندازی می کردند، از این رو به میدان مشق معروف شد. ناصرالدین شاه در بالاخانۀ سردر آن می نشست و تمرین و رژۀ سربازان را تماشا می کرد. هر روز ساعت دوازده ظهر و در ماه رمضان هنگام افطار و سحر، توپ بزرگ وسط میدان شلیک می شد. پس از گسترش شهر در ۱۲۸۴ق، میدان مشق جزئی از شهر شد. مراسم اعدام در میدان مشق اجرا می شد، که معروف ترین آن اعدام میرزا رضا کرمانی قاتل ناصرالدین شاه در ۱۳۱۴ق بود. قزاق خانه در شمال شرقی و مشرف به آن بود و هنگام به توپ بسته شدن مجلس در ۱۳۲۶ق، از میدان مشق به مجلس هدف گیری شد. در اعیاد ملی و مذهبی و مناسبت هایی مثل سرکوب شورش آذربایجان در ۱۳۰۱ش، در میدان مشق آتش بازی می شد. ماه های محرم و صفر در آن تکیه برپا می شد. تراموای اسبی تهران در آن جا ایستگاه داشت. در دورۀ وزارت جنگ رضاخان سردارسپه، پادگان های نظامی در خارج از شهر تشکیل شدند و میدان مشق تبدیل به باغ ملی و سردر آن تعویض شد و در دورۀ سلطنت او مجسمه اش در آن جا نصب شد. چند سال بعد در جای میدان مشق و باغ ملی، ساختمان های اداری نظیر وزارت امور خارجه، شهربانی کل کشور، وزارت جنگ و باشگاه افسران و بخشی از خیابان های سوم اسفند و قوام السلطنه ایجاد شد.