کلانتر

۱ - ( صفت ) بزرگتر قوم . ۲ - بزرگ اندام تر . ۳ - ( صفت ) کسی که نظم و نسق شهر بدست او بود و کدخدا یان محله را تعیین و اداره میکرد ( صفویه و قاجاریه ) . یا کلانتر شهر . داروغ. شهر . توضیح : وظیف. کلانتر تعیین کدخدا یان محلات و ریش سفیدان اصناف بود که با مشورت و موافقت مردم هر محل و افراد هر صنف معین میکرد . رسیدگی باختلافات کسبه و اصناف و شکایات رعایا و زارعین و رفع ظلم اقویا از ضعیفان و اصلاح حال رعیت نیز از جمل. وظایف وی بوده است . ۴ - سرپرست اصناف ( صفویه و قاجاریه ) ۵ - رئیس یکی از دسته های ایل ( بزرگتر از دسته ای که تحت نظارت کدخدا ست ) . ۶ - رئیس کلانتر ی کمیسر . یا کلانتر مرز . کمیسر سر حدی .

(کَ تَ ) (ص تف . ) ۱ - بزرگتر، عظیم تر. ۲ - (ص . ) رییس کلانتری .

کلانتر. [ ک َ ت َ ] ( ص تفضیلی ، اِ مرکب ) بزرگتر. عظیم تر. ( ناظم الاطباء ). بزرگتر قوم. ( فرهنگ فارسی معین ). از کلان + تر ( علامت تفضیل )، بزرگتر به سال : هر که مرا بیند، بحقیقت داند که من دوش نزاده ام از مادر و از شما بسیار کلانترم. ( سندبادنامه ص 50 ). || جسیم تر. گنده تر. تنومندتر. ( ناظم الاطباء ). بزرگ اندام تر. ( فرهنگ فارسی معین ). || کسی که اختیار شهر و امور رعایای آن شهر متعلق به او می باشد. صاحب اختیار شهر. رئیس شهر. ( ناظم الاطباء ). در عهد قاجاریه و صفویه به کسی می گفتند که نظم و نسق شهر به دست او بود و کدخدایان محله را تعیین و اداره می کرد. ( فرهنگ فارسی معین ). داروغه. کدخدا. شحنه. رئیس حسبه. ریش سفید. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ) : سخن امیر و کلانتر خود نشنیدند تا به غرامت آنها مأخوذ شدند. ( سندبادنامه ص 80 ). کلانتر اهل مصر قافق بن حرب بود. ( حبیب السیر ). شغل عالیحضرت کلانتر، تعیین کدخدایان محلات و ریش سفیدان اصناف با مشارالیه به این نحو که سکنه هر محله و هر صنف و هر قریه هر که را امین و معتمد دانند فیمابین خود تعیین و رضانامچه به اسم او نوشته و مواجبی در وجه او تعیین نموده و به مهر نقیب معتبر نموده به حضور کلانتر آورده تعلیقه و خلعت از مشارالیه جهت او بازیافت می نمایند بعد از آن متوجه رتق و فتق مهمات آنها می گردد... و بعد از آن بموجب بروات مهر وزیر و کلانتر و مستوفی متوجهات دیوانی هر یک از دفتر حواله... ( تذکرة الملوک چ 2 ص 47 ).
- کلانتر شهر ؛ داروغه شهر. ( آنندراج ) ( فرهنگ فارسی معین ). توضیح آنکه وظیفه کلانتر تعیین کدخدایان محلات و ریش سفیدان اصناف بود که با مشورت و موافقت مردم هر محل و افراد هر صنف معین می کرد. رسیدگی به اختلافات کسبه و اصناف و شکایات رعایا و زارعین و رفع ظلم اقویا از ضعیفان و اصلاح حال رعیت نیز از جمله وظائف وی بوده است. ( فرهنگ فارسی معین ).
- کلانتر مرز ؛ این کلمه را فرهنگستان ایران بجای کمیسر سرحدی انتخاب کرده است. ورجوع به واژه های نو فرهنگستان ایران شود.
|| رئیس یکی از دسته های ایل ( بزرگتر از دسته که تحت نظارت کدخدا است ) ( فرهنگ فارسی معین ). || سرپرست اصناف ( در عهد صفویه و قاجاریه ) ( فرهنگ فارسی معین ). || افسری که ریاست یکی از نواحی پلیس شهر را بعهده دارد. رئیس کلانتری. کمیسر. ( فرهنگ فارسی معین ).

۱. [عامیانه، مجاز] بسیارباهوش و کاری.
۲. (اسم ) (نظامی ) [منسوخ] رئیس کلانتری.
۳. (اسم ) [قدیمی] در دورۀ صفویه تا اوایل قاجار، مسئول شهر یا محله که وظیفه اش جمع آوری مالیات و برقراری نظم و امنیت بود.
۴. (اسم ) [قدیمی] رئیس و سرپرست یک صنف یا گروه.
* کلانتر محل: [عامیانه، مجاز] شخص فضول.

کمیسر