قلزم

قُلزُم از شهرها و بندرهای قدیم مصر بر کرانه خلیج سوئز و نقطه پایانی کانال سوئز در سوی دریای سرخ بود. قلزم در نزدیکی کوه طور واقع است از دوران باستان پایانه خاوری کانال قدیم سوئز به شمار می آمد.نام قدیم دریای سرخ در متون عربی و فارسی یعنی «دریای قلزم» از نام این شهر گرفته شده است.
مقدسی درباره قلزم می گوید: شهری باستانی در پایان دریای چین واقع است خشک و بی روح است نه آب دارد نه آبادی نه کشت و نه حیوان نه هیزم نه درخت نه انگور نه هیچ میوه، آب را با کشتی و با شتر از جائی در فاصله یک برید بنام سویس می آورند، آن هم آبی گندیده است. ایشان به متلک می گویند: خواربار قلزم از بلبیس، آبش از سویس، خوراک مردم آن گوشت تیس (الاغ) است، سقف هایش به مصرف سوخت می رسد، یکی از کثافت خانه های دنیا است، آب گرمابه هایش تلخ و رنج زا، راهش دشوار است ولی مسجدهای زیبا و کاخ های استوار و تجارت خانه های سودآور دارد. انبار مصر و بارانداز حجاز و کمک رسان به حاجیان بشمار می رود. روزی چیزی مورد نیاز را به یک درم خریدیم، ولی ناچار شدیم یک درم نیز برای نیاز همان بپردازیم. این خوره ناخوشایند هستند و یاد کردن آنها سودی ندارد.
در دهخدا: شهری است در مصر که میان آن و مصر سه روز فاصله است. این شهر بر ساحل دریا واقع است و سپس به سوی بلاد بجه منعطف می گردد و دارای کشت و زرع و باغ و درخت و آب نیست و مردم آب را از چاه های دوردست برای مصرف خود می آورند. این شهر عمارتها دارد و لشکرگاه مصر و شام بدانجاست. محمولات مصر و شام برای حجاز و یمن از اینجا بارگیری می شود.
یاقوت حموی: اینک این شهر ویران شده و بندر و لشکرگاه کشتی ها جایی است نزدیک بدان که آن را سویس خوانند و آنجا هم چندان آباد نیست و ساکنان کمی دارد. گروهی از دانشمندان به قلزم منسوبند. و آنجا که از قصبه های مصر یاد میکند گوید: رایه و قلزم از قصبه های قبلی مصر است و در قلزم فرعون غرق شد، و قلزم در اقلیم سوم است و طول آن ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه و عرض آن ۲۸ درجه و ثلث است.
مهلبی: به کوه قلزم کوهی پیوسته است که در آن مغناطیس یافت میشود.
ابوالحسن بلخی: آن قسمت از دریای هند که از قلزم تا محاذی بطن یمن است آن را دریای قلزم نامند. طول آن سی مرحله است و وسیع ترین نقطه ٔ عرضی آن جایی است که فاصله ٔ آن سه شب راه است و رفته رفته این فاصله کم می شود تا آنکه در قسمتهایی از آن از طرفی میتوان طرف دیگر را دید تا آنکه به قلزم منتهی میگردد. جایی است که فرعون و یارانش در آن غرق شدند، و در مورد آن اختلاف است.
نخبةالدهر دمشقی ص ۱۶۵: دریای قلزم: این دریا به نام دریای موسی و دریای زیلعنیز نامیده میشود، و آن خلیج باریکی است که مانند زبان از دریای یمن بیرون آمده است. در این دریا فرعون و سپاهیانش غرق شدند.
یاقوت حموی: (برقز) آن نیز شاخه ای از دریای هند است، از سرزمین بربر و سودان که در بحر زنگ یاد شد و عدن آغاز می شود و به سوی باختر کشیده شده تا به شهر «قلزم» نزدیک مصر پایان یابد، و به نام آن «قلزم» خوانده و هر بخش آن به نام جایگاهی که از آن می گذرد نامیده شود. در کرانه جنوبی آن، سرزمین بربر و حبشه، و در خاور آن کرانه سرزمین عربستان است. دست چپ کسی که به درون قلزم آید پایانه بربرستان است و سپس به «زیلع» و «حبشه» و در پایان به «بجا» که پیش از این یاد کردم می رسد. دست راست او «عدن» و «مندب» است و این تنگه ای در کوه در سرزمین یمن بوده است که جلو پیشرفت دریا را در خاک یمن گرفته بود، گویند برخی از شاهان باستانی برای غرق کردن دشمن، میان این کوه را با دست افزار به اندازه دو یا سه پرتاب تیر بدرید و آب را باز کرد و چون نتوانست جلو آن را بگیرد ملتهایی را غرق کرد و شهرهایی بی شمار از یمن را به زیر گرفت. پس کرانه خاوری قلزم از سرزمین یمن و «جدّه» و «جار» و «ینبع» و «مدین» شهر شعیب پیامبر و «ایله» می گذرد و به قلزم می رسد و این جایگاهی است که فرعون و قوم او در آن غرق شدند. از این جایگاه تا فسطاط مصر هفت روز راه باشد سپس کرانه به جنوب می پیچد تا به «قصیر» رسد و آن بندرگاهی است در برابر «قوص» و میان آن دو، پنج روز راه است. سپس در یک نیم دایره به سوی «عیذاب» و سرزمین «بجاء» می پیچد و به حبشه می رسد. هرگاه خلیجی را که به سوی بصره می شود و خلیجی را که به سوی قلزم پیش رفته است در نظر گیریم جزیره عرب را میان دو خلیج ببینیم که دو سوم سرزمین عربستان را در میان گرفته است.
رومیان این محل را کاستروم (Castrum به معنی دژ) و یونانیان ‎Κλὐδμα‏ (Clysma به معنی نابودی) می نامیدند که نام قلزم شکل عربی شده نام یونانی آن یعنی کلیسما است.
در افسانه ها آمده است که محل غرق شدن فرعون که در تعقیب موسی بود در قلزم است و به این خاطر نام قلزم یعنی «نابودی» به آن داده شده است. داریوش بزرگ هخامنشی این محل را با کانالی به دریای مدیترانه پیوند داد و یکی از لوحه های داریوش نیز در نزدیکی قلزم کشف شده است.
همچنین در این شهر بود که مالک اشتر نخعی سردار سپاه علی بن ابی طالب توسط نیروهای تحت امر معاویه و بدست پیرمردی با شربت عسل مسموم گردید و کشته شد

قُلْزُم
بندری قدیمی در شمال دریای سرخ که کالا های مصر و شام را برای حجاز و یمن از آن جا بارگیری می کردند و به همین سبب دریای سرخ (بحر احمر) را دریای قلزم می خواندند. این شهر در انتهای کانالی قرار داشت که رود نیل را به دریای سرخ متصل می کرد و داریوش اول هخامنشی آن را حفر کرده بود. امروز این شهر دیگر وجود ندارد و در کنار آن شهر سوئز را ساخته اند.