مجالس سبعه

مجالس سبعه (به معنی «هفت خطابه»)، یکی از آثار منثور مولانا جلال الدین محمد بلخی، و مجموعهٔ مواعظ و مجالس مولانا یعنی سخنانی است که به وجه اندرز و به طریق تذکیر بر سر منبر بیان کرده است. مولوی در مجالس سبعه به شیوه خطیبان عمل کرده، در آغاز کلام، آیه ای از قرآن را آورده و سپس ضمن شرح و تفسیر آن آیه، حدیثی از محمد را بیان کرده و آن را با شعر و قصه پرورانده است. شباهت چشم گیری که بین اسلوب مثنوی با شیوه بیان مجالس سبعه هست، نشانهٔ بارزی از وجود عناصر بلاغت منبری در مثنوی مولاناست.
زندگی مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی، بدیع الزمان فروزانفر، ۱۳۱۵ تهران
فیه مافیه و جایگاه آن در میان آثار مولانا: توفیق سبحانی - ایران نامه، سال بیست و پنجم، شماره ۱ و ۲، بهار و تابستان ۱۳۸۸
مجالس سبعه مولانا جلال الدین رومی / تصحیح و توضیح دکتر توفیق ه. سبحانی/ کیهان / ۱۳۶۵
وعظ در خانوادهٔ مولوی و نزدیکان او شایع بوده؛ از خاندان و اطرافیان او از پدرش بهاء ولد، معارف، از شمس تبریزی، مقالات، از سید برهان الدین محقق ترمذی، معارف، از خود او، مجالس سبعه و فیه مافیه، و از پسرش سلطان ولد، معارف، از یادگارهای این میراث خاندانی است. کلام مولانا، در مجالس، ساده و دور از هرگونه آرایش و پیرایش است ولی در عین سادگی چنان به مهارت سخن پرداخته که بی تردید باید او را در ردیف اول فصحای زبان آور فارسی قرار داد.از مجالس سبعه مولانا در فهم مثنوی بهره بسیار می توان برد.
مجالس سبعه با وجود اشتمال بر نکات اخلاقی و عرفانی و به رغم لحن صوفیانهٔ معتدلی که در آن هست، شور و هیجان مثنوی و غزلیات مولانا را ندارد. مجالس سبعه، به احتمال قوی، پیش از دیدار مولانا با شمس الدین تبریزی به صورت موعظه و خطابه فراهم شده است. می دانیم که مولانا، به نوشته فریدون سپهسالار، پس از دیدار با شمس دست از درس و وعظ شست. پس از این دیدار، اگر گاهی به درخواست بزرگان و صلاح الدین به منبر می رفت، نادر بود.
نسخهٔ خطی مجالس سبعه در کتابخانهٔ سلیم آغا در استانبول محفوظ است. اولین بار فریدون نافذ اوزلوق در سال ۱۳۱۵ شمسی اقدام به چاپ آن کرده است. مجالس سبعه را بار دیگر توفیق سبحانی تصحیح کرده و در تهران به چاپ رسانده است.

مجالِس سَبعَه
تألیف مولوی، کتابی به فارسی، مجموعۀ هفت خطبۀ مؤلف برای مریدان. تاریخ دقیقِ املای این خطابه ها معلوم نیست، اما از آن جا که ابیاتی از ولدنامه در آن مندرج است و به این قرینه که سلطان ولد این منظومه را پس از ۶۹۱ و پیش از ۷۱۲ ق سروده، بازخوانی و ویرایش نهایی مجالس سبعه می باید در طول همین ۲۱ سال انجام شده باشد. این مجالس، با خطبه ای عربی آغاز شده و سجع گونه اند. طول این مجالس متفاوت است و مجلس اول طولانی ترین و مجلس ششم کوتاه ترین آن هاست. موضوع غالب این مجالس، حمد خداوند، وصف او، معارف صوفیانه و ترغیب به سلوک است. این کتاب به ترکی نیز ترجمه و بارها همراه با متن اصلی منتشر شده است. چاپی از آن نیز به تصحیح توفیق سبحانی است.

[ویکی نور] «مجالس سبعه مولانا»، به زبان فارسی، اثری است ارزنده، حاوی چند خطابه از مولانا جلال الدین محمد بلخی، معروف به مولوی.
این کتاب، مجموعه هفت خطابه از مولانا و یادگار ایامی است که او به منبر می رفته و برای مریدان وعظ می کرده است. دست کم یکی از این خطابه ها به اوایل جوانی مولانا برمی گردد که پدر و مادرش هر دو زنده بوده اند. متن موجود«مجالس سبعه»، البته دست کاری شده است و شاهد گویای این دست کاری، شعرهایی از نیمه دوم عمر مولانا و حتی شعرهایی از فرزند او سلطان ولد است که در خلال این مجالس آمده است. گمان نمی رود کسانی که دست به آرایش و پیراش نسخه اصلی زده اند، به افزودن این چند خط شعر که الحاقی بودن آنها مسلم است، قناعت نموده باشند. آنها به احتمال زیاد، به مقتضای ذوق و سلیقه خود از کم و زیاد کردن مطالب و تغییر و تبدیل بعضی کلمات و عبارات ابا و احتراز نداشته اند، اما دامنه این دست کاری ها تا هر کجا که بوده به احتمال قوی استخوان بندی یا ساختار خطابه ها، به حال خود باقی مانده و تصرفات در داخل چهارچوب اصلی، اعمال گردیده است.
به نظر صاحب نظران، این کتاب، به دلیل سادگی زبان، کلید فهم مثنوی است.
«مجالس سبعه»، مجموعه ای است شامل گزارش کامل و در واقع مشروح هفت مجلس وعظ مولانا که به خواهش شاگردان خاصش برای عموم ایراد شده است. مجالس، با قرائت قرآن آغاز می شد و مولانا این هفت مجلس را با خطبه ای به زبان عربی مسجع آغاز کرده و با دعا و مناجات با جملات مسجع فارسی به پایان برده است.
«مجالس سبعه»، ظاهراً توسط بهاء ولد یا حسام الدین چلبی جمع آوری شده و احتمالاً توسط خود مولانا نیز بازبینی می شد. قابل توجه اینکه مجالس سبعه را باید از کلیه آثار منظوم و منثور مولانا جدا دانست، چون این کتاب یادگار دورانی است که مولانا هنوز به شمس نرسیده بود.