نثر فارسی

نثر فارسی (Prose)
کلام مکتوبِ غیرمنظوم برای بیان مقصود یا مقاصد مختلف. نثر در لغت به معنی پراکنده و پراکندن، سخن بی پیرایه و صریحی است که وسیلۀ نوشتاری رساندن مقصود به مخاطب است. در فارسی و عربی کلمۀ نثر را معادل اصطلاح غربی Prose گرفته اند که خود از ریشۀ لاتینی مأخوذ است و بر سخن مستقیم و صریح دلالت می کند. نثر ساده طبیعتاً مقید به رعایت صنایع لفظی چون وزن، قافیه، سجع و ردیف نیست و اوزان و بحور عروضی یا هجایی در آن مراعات نمی شود. نخستین نثرها را بر الواح گلین و سپس کتیبه های سنگی، پوست جانوران، استخوان حیوانات و برگ های گیاهی می نوشتند. این نثرها یکسره عاری از هرگونه صنعت لفظی بود و به موجزترین وجه از فتوحات پادشاهان و اقوام، حوادث تاریخی، قواعد و قوانین حاکم بر جامعه و یا امور مالی و بازرگانی یاد می کرد. قانون حمورابی، لوحۀ کوروش کبیر، و کتیبۀ داریوش اول در بیستون نمونه هایی از نثر بی پیرایۀ باستانی است. داستان حماسی یادگار زریر (ایاتکاری زریران) از کهن ترین آثار منثور بازماندۀ ایران باستان، به زبان پهلوی است. با فتح ایران به دست اعراب، تا حدود دو قرن اثر قابل توجهی به زبان فارسی نوشته نشد. سلسلۀ ایرانی سامانی به زنده کردن فرهنگ ایران همت گماشت و شاعران و نویسندگان به پارسی نویسی روی آوردند. در عصر غزنوی نثر فارسی اوج گرفت. شاهنامۀ منثور ابومنصوری، که جز مقدمۀ آن باقی نمانده است، و تاریخ مسعودی، معروف به تاریخ بیهقی، که از شاهکارهای زبان فارسی است، به شیوه ای موجز و بی تکلف نگاشته شد. نثر فارسی در سیر تاریخی خود از سادگی و صراحت به سوی پیچیدگی، تصنع و تکلف رفت و نثر مرسل به نثر مسجع، که نمونۀ عالی آن گلستان سعدی است، و نثر متکلّف، که سرشار از انواع و اقسام صنایع از سجع و کنایه و استعاره و لغات و اصطلاحات دشوار عربی است، گرایش یافت. تاریخ وصاف نمونه ای از نثر متکلّف فارسی است. انحطاط نثر فارسی براثر کثرت صناعات و تعقیدات لفظی به نثر دورۀ بازگشت ادبی (۱۲۰۰ـ۱۳۰۰ق) انجامید. در این دوره تقلید از گلستان و تاریخ بیهقی رواج گرفت. منشأت قائم مقام و ناسخ التواریخ سپهر از آثار مهم این دوره اند. در ادامۀ این دوره سبک تازه ای در نثر جراید متداول شد که دوری از تصنع و تکلف و ایجاز و صراحت در بیان معانی و مفاهیم از مشخصات این سبک است. سفرنامه های ناصرالدین شاه قاجار، چرند و پرند دهخدا و رسالۀ وزیر و رفیق میرزا ملکم خان نخستین نمونه های نثری است که سیر تکاملی در جهت سادگی و بی پیرایگی لفظی را پیموده است. در داستان نویسی نیز، میرزا حبیب اصفهانی با ترجمۀ حاجی بابا و ژیل بلاس و محمدعلی جمال زاده با فارسی شکر است، نثرنویسی به فارسی را وارد مرحله ای تازه کردند. در ادبیات غرب، نثر از قدیم برای بیان آنچه امروز ادبیات غیرداستانی نامیده می شود، یعنی تاریخ، زندگی نامه، مقالات و نظایر آن به کار می رفت. اهمیت نثر به منزلۀ ابزاری برای آثار داستانی، با ظهور رمان در اروپا و سپس سراسر جهان آشکار شد.

wikijoo: نثر_فارسی

دانشنامه عمومی

دانشنامه آزاد فارسی