عهدنامه مسکو

عهدنامه مسکو (۱۹۲۱). عهدنامه مسکو؛ عهدنامه ای بود که در ۱۶ مارس ۱۹۲۱ میلادی میان روسیه بلشویکی به رهبری ولادیمیر لنین و مجلس کبیر ملی ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاترک در مسکو بسته شد.
تاریخ ارمنستان
مسئله ارمنی
معاهده آنکارا
پیمان صلح مودانیا
کنفرانس سانرمو
پیمان ورسای
متارکه مودروس
عهدنامه قارص
معاهده سور
پیمان لوزان
از روزگار پتر یکم و طرح های توسعه طلبانه او، در هر نسلی بین تُرک ها و روس ها جنگی وجود داشته است؛ اما در لحظه ای از تاریخ که کمالیست ها و بلشویک ها هر دو مورد تهاجم غرب قرار داشتند، هردو به ناچار و با گام های محتاطانه، رو به یکدیگر آوردند. کمال آتاتورک از نخستین لحظه ورود به آناتولی به ایجاد تفاهمی با بلشویک ها اندیشیده بود؛ حتی اگر این تفاهم برای تهدید نیروهای متفق باشد. واکنش آنی روس ها نسبت به انقلاب تُرک ها مساعد بود. آن ها علناً آن را انقلابی به موازات انقلاب خود و پیشرفتی در جهان اسلام تلقی کرده بودند. روزنامه ایزوستیا آن را (نخستین انقلاب شورایی در آسیا) نامیده بود.
آناتولی از نظر استراتژیک برای بلشویک ها؛ که در آن زمان از جانب بازمانده های ارتش خودی موسوم به روس های سفید و نیز مداخله های نیروهای متفقین احساس خطر می کردند؛ دارای اهمیت ویژه ای بود. یک ترکیه انقلابی می توانست جناح بی حفاظ آن ها در قفقاز جنوبی را بپوشاند، منطقه ای که هم تُرک ها و هم روس ها در آن دارای منافعی بودند.
کمال آتاتورک پس از پایان گرفتن کار کنگره در سیواس، ترتیب مسافرت یک نماینده غیررسمی را به شوروی داده بود تا در آنجا در مورد امکان دریافت پول و اسلحه از بلشویک ها تحقیق کند. این نماینده خلیل پاشا بود که قبلاً عضو حزب اتحاد و ترقی و عموی اسماعیل انور محسوب می شد؛ او توانست مایحتاج محدودی در روزهای نخستین سال ۱۹۲۰ میلادی به آناتولی برساند.اما عمل مهاجمانه انگلیس ها در بهار ۱۹۲۰ میلادی بود که نخستین کوشش های آشکار کمال آتاتورک برای نزدیکی به بلشویک ها را تسهیل کرد. تصرف قسطنطنیه،انتشار مفاد معاهده سور، و جنگی که پیامد آن بود، دریافت مایحتاج از روس ها را ضرورتی حیاتی بخشیده بود.