جمهوری

جُمهوری یا جُمهوریت نوعی حکومت است که در آن مسئولین حکومتی موروثی انتخاب نشوند، ریاست کشور با رای مستقیم یا غیر مستقیم مردم برگزیده شده و دوران تصدی او محدود باشد. تأکید اصلی مفهوم جمهوری بر عدم وجود منصبی دائمی برای شخص اول مملکت است. جمهوری از نظر مفهوم واژه بیش تر درجاتی از مردم سالاری را نیز دربردارد. اما، در عین حال، بسیاری از دیکتاتوری های غیر سلطنتی نیز ممکن است به این نام نامیده شوند در نتیجه، حکومت جمهوری تنها به معنای حکومت غیر سلطنتی است.
کتاب دانشنامه سیاسی (فرهنگ و اصطلاحات و مکتب های سیاسی) نوشته داریوش آشوری توسط انتشارات مروارید، تهران.
فرهنگ کوچک سَره
What Is A Republic?
به تعریف کلی، جمهوری شیوه حکومتی است که بر پایه مردم سالاری (دموکراسی) یا غیر دموکراسی، مردم آن، حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی خودشان را به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق زمامدارانی که با رضایت و رأی مستقیم یا غیرمستقیم آنان به گونه ای که توارث در آن دخالتی نداشته باشد تعیین و آنان نیز اقتدارات معین قانونی خود را در یک مدت محدود و تحت نظارت آنان اعمال می نمایند.امروزه بیشینه دولتهای موجود در دنیا نوعی نظام حکومتی جمهوری دارند ولی بدین معنا نیست که بافت و ساختار نظام حکومتی جمهوری در تمام کشورهای جمهوری یکسان است.
ریشه لفظ جمهوری، اصطلاح لاتین «res publica» به معنای «امر عمومی» است که در نوشته های لئوناردو برونی، تاریخ نگار ایتالیایی به معنی نزدیک به معنی امروزی استفاده شد. «توده» و «توده ای» واژه های پارسی سره برای «جمهور» و «جمهوری» است.
جمهوری های جدید را می توان به سه دسته بخش کرد:

در اصطلاح سیاسی، حکومت دموکراتیک یا غیر دموکراتیکی که زمامدار آن با رأی مستقیم یا غیرمستقیم مردم انتخاب شود و توارث در آن دخالتی نداشته باشد و نیز بر حسب مورد مدت زمامداری محدود باشد. جمهوری در مفهوم تاریخی و وسیع آن، حکومتی است که قدرت و حق حاکمیت آن ناشی از میل و ارادۀ کسانی است که آن را انتخاب کرده اند. جمهوری اغلب به رژیم دموکراتیک پارلمانی گفته می شود، هرچند که در برخی از کشورها با وجود داشتن رژیم جمهوری، دموکراسی پارلمانی رعایت نمی شود. جمهوری می تواند از نوع نژاده سالاری، جرگه سالاری یا مردم سالاری باشد. قدیمی ترین جمهوری ها، یعنی جمهوری یونان و جمهوری روم، مانند جمهوری های ونیز، فلورانس، جنووا و دیگر شهرهای ایتالیا در قرون وسطا عمدتاً دولت شهرهایی نژاده سالار بودند و حکومت در دست برگزیدگان طبقۀ اعیان و اشراف بود. در جمهوری های کنونی حق حاکمیت با منتخبان مردم است و قدرت آن ها از ارادۀ عموم (رأی دهندگان) نشأت می گیرد. امروزه جمهوری به حکومت کشوری دارای دموکراسی و یا دیکتاتوری غیرسلطنتی نیز اطلاق می شود. جمهوری به خودی خود معرف دموکراسی نیست، بلکه سیستم های محدودکنندۀ قدرت رئیس جمهور، مانند احزاب و پارلمان، نیز نقش مهمی در نظام یک کشور ایفا می کنند. اگرچه هم اکنون اغلب کشورهای اسلامی عنوان جمهوری به خود داده اند، اما میزان انطباق این عنوان با واقعیت رژیم حکومتی آن ها متفاوت است. اصطلاح جمهوریت را ترک های عثمانی، برگرفته از واژۀ عربی جمهور به معنی عامۀ مردم، در اواخر قرن ۱۸ به کار بردند و نخستین بار به اولین جمهوری فرانسه و جمهوری های تأسیس شده به تقلید از جمهوری فرانسه اطلاق شد. سپس این اصطلاح در میان اعراب و نیز در ایران و هند رواج یافت. اساساً نخستین وظیفۀ جمهوری ها فراهم کردن حداقل معاش (مانند غذا، کار، مسکن و بهداشت) برای مردم و آگاه کردن و تربیت آنان است، اما گاه دیده می شود که در برخی جمهوری ها زمامداران از غفلت عامۀ مردم که خود حاکمان واقعی این نوع حکومت اند، سوءاستفاده کرده و با حاکم کردن ارادۀ خویش، اساس دموکراسی را متزلزل می کنند. جمهوری های جدید را می توان به چند شکل عمده تقسیم بندی کرد: ۱. جمهوری های دموکراتیک نوع غربی، که در اصل از درون قالب دموکراسی و ارادۀ عمومی پدید آمده اند و زادۀ انقلاب های آزادی خواهانۀ قرن های ۱۸ و ۱۹ در اروپا هستند. در این نوع جمهوری ها زمامدار از طریق انتخابات عمومی برگزیده می شود و احزاب و پارلمان نقش بسزایی دارند؛ ۲. جمهوری های دموکراتیک توده ای، که پس از ظهور انقلاب های کمونیستی در اروپای شرقی، آسیا و دیگر نقاط جهان تکوین یافتند. این کشورها حاکمیت را ناشی از دیکتاتوری پرولتاریا می دانند؛ ۳. جمهوری های دیکتاتورمَنشانه، که ارادۀ عمومی دخالتی در مملکت داری ندارد و قدرت منحصراً در دست زمامدار است. در این نوع جمهوری ها که می توان نمونه های امریکای لاتینی آن را مثال زد، اصل تفکیک قوا رعایت نمی شود، رئیس جمهور اغلب با کودتای نظامی و زدوبندهای سیاسی بر سر کار می آید و قدرتی نامحدود می یابد، انتخابات فرمایشی است، مجلس یا پارلمان آلت دست رژیم حاکم است، و رؤسای جمهور گاه تا پایان عمر زمام کشور را در دست دارند. انواع دیگری از جمهوری های متداول عبارت اند از ۱. جمهوری اشرافی، که در آن تصدی مقامات عالیه به اشراف اختصاص دارد، و در غیر این صورت جمهوری دموکراتیک یا جمهوری ملی خوانده می شود؛ ۲. جمهوری باواسطه، که در آن ملت توسط نمایندگان خود حق حاکمیتشان را اعمال می کنند؛ ۳. جمهوری بی واسطه، که در آن مردم بدون نمایندگان حق حاکمیت خود را طلب می کنند؛ ۴. جمهوری سلطنتی، که در آن پس از درگذشت رئیس جمهور، مقام ریاست جمهوری مانند رژیم های سلطنتی به فرزند وی می رسد. نخستین جمهوری به مفهوم جدید در ایالات متحده در ۱۷۸۹ تشکیل شد. در تاریخ فرانسه، از دوران انقلاب کبیر و سقوط سلطنت لوئی شانزدهم تاکنون پنج جمهوری تشکیل شده است (از ۱۷۹۲ تا ۱۸۰۴؛ از ۱۸۴۸ تا ۱۸۵۱؛ از ۱۸۷۰ تا ۱۹۴۰؛ از ۱۹۴۴ تا۱۹۴۸؛ از ۱۹۵۸ تاکنون). مکزیک (از ۱۸۲۴ تا ۱۸۶۳ و از ۱۸۶۷ تاکنون)، اسپانیا (از ۱۸۷۳ تا ۱۸۷۴ و از ۱۹۳۱ تا ۱۹۴۷)، پرتغال (از ۱۹۹۰)، چین (از ۱۹۱۲)، لهستان (از ۱۹۱۶)، آلمان (از ۱۹۱۸)، ترکیه (از ۱۹۲۳)، لبنان (از ۱۹۲۶)، سوریه (از ۱۹۳۰)، ایتالیا (از ۱۹۴۵)، اندونزی (از ۱۹۴۵)، مصر (از ۱۹۵۳)، پاکستان (از ۱۹۵۳)، سودان (از ۱۹۵۶)، عراق (از ۱۹۵۸)، تونس (از ۱۹۵۹)، و ایران (از ۱۹۷۹/۱۳۵۷ش) جمهوری بوده اند. سان مارینو و آندورا کوچک ترین جمهوری های جهان اند. آلمان، سوئیس و ایالات متحده امریکا جمهوری هایی فدرالی اند. همچنین، برخی مستعمرات سابق انگلستان، ازجمله هندوستان، غنا، نیجریه و زامبیا، از زمان دست یابی به استقلال نظام جمهوری را اختیار کرده اند، اگرچه همچنان عضو جامعۀ مشترک المنافع انگلستان باقی مانده اند.

جمهوری (کتاب). جُمهوری (کتاب)
بزرگ ترین محاورۀ افلاطون، دربردارندۀ آرای او در باب سیاست و عدالت، به زبان یونانی، نوشته شده در میان ۳۸۹ تا ۳۶۹پ م. در این محاوره نیز سقراط شخصیت اصلی است. سقراط گفت وگویی را که با کفالوس و دوستان او داشته برای شخصی ناشناس روایت می کند. نخستین مسئله ای که در باب آن بحث می شود، مسئلۀ عدالت است. درپی این بحث، بحث دولت آرمانی طرح می شود. دولت آرمانی افلاطون، که آن را دانا و توانا و خردمند و عادل می داند، خرد را در اعتدلال می جوید و در این جاست که افلاطون تعریف خود را از عدالت نیز بیان می کند؛ عدالت از نظر افلاطون همانا در جای خود قرارداشتن همه چیز است بدان سان که هر کس وظیفۀ خود را به انجام رساند. افلاطون بر آن است که در دولت آرمانی، یا فیلسوفان حکومت می کنند، یا شاهان فیلسوف اند. در این جا بحثی عمدتاً فلسفی شکل می گیرد؛ فیلسوف کیست؟ به باور افلاطون، فیلسوف کسی است که دانش را بر گمان ارجح می داند. در جامعه ای که فلاسفه حکومت آن را برعهده دارند، تربیت مرحله به مرحله انجام می شود. از مهم ترین مباحثی که در جمهوری مطرح می شود، نظریۀ مُثُل است. این سخن معروف افلاطون که باید شاعران را از مدینۀ فاضله بیرون کرد، در جمهوری طرح شده است. جمهوری نقطۀ اوج و بلوغ فلسفی افلاطون است. او می کوشد در این مرحلۀ فکری، بنیادی فلسفی و مابعدطبیعی برای سیاست پی افکند. جمهوری، به رغم آن که از آثار دورۀ پیری او به شمار می رود، هنوز و همچنان دارای چنان شور و هیجانی است که در آثار جدلی تر دورۀ جوانی افلاطون به چشم می خورد.