داروغه

داروغه (در اصل داراعه چی، مأخوذ از مغولی) سمت انتصابی مسئول انتظام و امنیت شهرها در دوران حکومت ایلخانی ها، آق قویونلوها، قراقویونلوها و صفوی ها بود. در دوران حکومت افشاریه و قاجار نیز این سمت با تغیراتی موجود بود. قدرت و اختیار داروغه ها در طول تاریخ و در ایالات و شهرهای مختلف تا حدی متفاوت بوده است.
، در دانشنامه ایرانیکا

داروغِه
(واژه ای مغولی، به معنی رئیس) منصبی اداری در تاریخ بعد از اسلام ایران، از دورۀ مغولان تا اواخر قاجاریه، به مفهوم بزرگ و همه کارۀ یک محل یا حاکم و پاسبان. در تاریخ بعد از اسلام ایران، از دورۀ مغولان تا اواخر قاجاریه، به همین دلیل در اوایل به نام کلی حکام اطلاق می شده ولی بعدها لقب حاکم پایتخت بود و در دورۀ صفوی همچنین، در تشکیلات دولتی، منشیان طراز اول داروغه خوانده می شدند. اما مفهوم اصلی و متداول آن مسئول امور انتظامی شهر، روستا یا عشیره و مقامی پایین تر از حاکم و وزیر یا کلانتر بوده است. در این دوره، علاوه بر شهرها، مشاغل و ادارات مهم هر یک جداگانه داروغه داشتند. مانند داروغۀ اصفهان، داروغۀ بازار، داروغۀ دفترخانۀ همایون، داروغۀ محاسبات. داروغگی اصفهان از بقیه شاخص تر و مهم تر بود، زیرا رئیس تأمینات محسوب می شد و تا حدی مجوز قضاوت داشت. در ابتدای حکومت ناصرالدین شاه تهران به پنج محله تقسیم می شد و هر محله به شخصی سپرده شده بود که کدخدا نام داشت. این کدخداها زیر نظر داروغۀ تهران قرار داشتند. در غالب شهرها نیز چنین تشکیلاتی برقرار بود. غالباً داروغه نایبی داشت که قوۀ اجراییه اش محسوب می شد. فراش و گزمه ها زیر نظر داروغه از سر شب در کوچه ها و خیابان های شهر گشت می زدند و اسلحۀ آن ها غالباً چماق بزرگی بود. داروغه می توانست به اسم جرم و جریمه به هر میزان که می خواست درآمد کسب کند و پس از پرداخت سهم دولت بقیه را به نفع خود ضبط کند. برخی داروغه ها تعدادی سگ نیز نگه می داشتند که به سگ داروغه معروف بودند. سگ داروغه مثل خود داروغه به حساب می آمد و کسی حق صدمه زدن و بی احترامی به آن را نداشت. داروغه مستمری هنگفتی داشت و موقعیت وی شرایط کسب عواید بیشتر را نیز فراهم می ساخت. در اواخر دورۀ صفوی این سمت به اعضای گرجی خاندان سلطنتی اختصاص داشت. داروغۀ دفترخانه که سرپرست ادارۀ دفترخانه بود شغل مهمی محسوب می شد، به مالیات ها رسیدگی می کرد و زیردست مستوفی الممالک قرار داشت. اصطلاحات دیگری نیز در این منصب وجود داشت، از جمله داروغه شاگرد که مأمور زیردست داروغه بود، داروغه گری که شغل و منصب داروغه بود، داروغه خانه که اداره ای بود با وظیفۀ حفظ نظم و امنیت شهر.