انقراض

انقراض، فرومیرش یا نابودیِ گونه ای وضعیتی در زیست شناسی و بوم شناسی است که به پایانِ کارِ یک گونه گفته می شود. انقراض هنگامی پدید می آید که واپسین عضوِ یک گونه می میرد و آن گونه دیگر نمی تواند با زایش و تولید مثلِ طبیعی به زندگی خود ادامه دهد. این رخداد با گذر زمان مشخص می شود، زیرا اطمینان دقیق از نابود شدن یک گونه به پیدا نشدن آن گونه در آینده بستگی دارد.
انسان با دخالت های خود در جنگل های بارانیِ استوایی و تنها از طریق کاستن از سطح جنگل، سرعت انقراض را میان ۱۰۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ برابر اندازهٔ معمولِ آن بالا برده است. به این ترتیب واضح است که ما اکنون در گیر و دار یک تشنج انقراضیِ بزرگ از تاریخ زمین شناختی هستیم.
قارچ های اروپای غربی، دست کم در مقیاس محلی، در گیر و دار یک انقراض توده ای هستند. نمونه برداری های فشرده در محل های معینی از کشورهای آلمان، اتریش، هلند نشان داده که طی ۶۰ سال گذشته، ۴۰ تا ۵۰ درصد گونه های این قارچ ها از میان رفته اند. ظاهراً علت اصلی آن آلودگی هوا بوده است.
طی فرگشت گونه های زیستی به دلایل گوناگون، از جمله تلاش برای هم زیستی با محیط یا رقابت با دشمنان طبیعی، تکامل پیدا می کنند و گونه های پیشین نابود می شوند که گفته می شود منقرض شده اند. به صورت طبیعی، یک گونه با گذشت ۱۰میلیون سال از پیدایش آن، منقرض شده و به گونهٔ دیگری تبدیل می شود.تخمین زده می شود که ۹۹٫۹ درصد از جانداران در طول تاریخ منقرض شده اند. عده ای از پژوهشگران بر این باورند که نیمی از گونه های کنونیِ جهان تا سال ۲۱۰۰ نابود می شوند. اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست در گزارش سال ۲۰۱۱ خود اعلام کرد که ۲۵٪ از پستانداران زمین در شرف نابودی و انقراض هستند.
در سال ۲۰۰۳ نیز فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست حاکی بود که بیش از ۱۲ هزار گونه (از میان ۴۰هزار گونهٔ ارزیابی شده) به نوعی با خطر انقراض مواجه هستند که ازجمله یک هشتم پرندگان، ۱۳ درصد گیاهان گلدار جهان و یک چهارم کلیهٔ پستانداران را شامل می شود.
یک گونه هنگامی منقرض شده نامیده می شود که واپسین عضو بچه زای آن بمیرد. گونه ای به صورت عملی منقرض می شود که در آن تعداد موارد بارآوری آنچنان کم شود که امکان بقای آن گونه از میان می رود. این مسئله به تعداد جنس های گونه از هر دو نوع نر و ماده و نیز گستردگی و پخش جغرافیایی آن ها در زمین ربط دارد. در بوم شناسی، انقراض به نابودی یک جاندار در ناحیه ای معین گفته می شود، حتی اگر آن جاندار به زندگی در دیگر مناطق ادامه دهد. به جانورانی که در خطر نابودی گونه ای هستند گونه در معرض خطر گویند.نابودی ناگهانی یک گونه می تواند اثرهای بدی بر دیگر گونه های وابسته داشته باشد و نابودی آن ها را نیز در پی داشته باشد. به این روند زنجیرهٔ انقراض می گویند.

---

اِنقِراض (extinction)
در زیست شناسی، محو کامل یک گونه یا آرایۀبالاتر. انقراض زمانی روی می دهد که یک گونه در زیستگاه طبیعی خود برای بقا نامناسب می شود و معمولاً گونه ای دیگر، با سازگاری بهتر، جای آن را می گیرد. یک موجود زنده از آن رو برای بقا نامناسب و ناسازگار می شود که محیط زیست او تغییر می کند یا رابطه اش با سایر موجودات دستخوش تحول می شود. مثلاً، شایستگی یک حیوان شکارگر برای بقا به موجودبودن شکارِ او بستگی دارد.
موارد انقراض در گذشته. انقراض های انبوه رویدادهایی اند که درخلال آن ها تعداد زیادی از گونه ها تقریباً به طور هم زمان منقرض شده اند؛ از مشهورترین آن ها انقراض دایناسورها، و نیز انقراض خزندگان عظیم الجثه، و بی مهرگان دریایی گوناگون در حدود ۵۶میلیون سال قبل بین دوران کرتاسهو آغاز دوران سوّم زمین شناسی را می توان برشمرد. مورد اخیر، به نام «انقراض (کی تی)K-T»، به تغییرات زیست محیطی فاجعه باری نسبت داده شده است که درپی برخورد یک شهاب سنگ یا فوران های آتشفشانی پرحجم و فوق العاده طولانی روی داده است. انقراض پردامنۀ دیگر در حدود ۱۰هزار سال پیش رخ داد که در آن بسیاری از گونه های غول پیکر پستاندار به کلّی نابود شدند. این رویداد را «قتل عام پلئیستوسن» می نامند زیرا نابودی این حیوانات احتمالاً با فعالیت های شکارگری انسان پیش از تاریخ شتاب یافت. پردامنه ترین انقراض حدود ۲۵۰میلیون سال قبل اتفاق افتاد، که با مرز پِرمی ـ تریاسی(← زمان زمین شناختی) مشخص می شود؛ در آن موقع تا ۹۶ درصد تمامی گونه های زنده منقرض شدند. در سال ۲۰۰۰، دیرین شناسان چینی سنگواره هایی از گونه های دریایی منقرض شده در پایان دوران پرمی را بررسی کردند، و معلوم داشتند که این انقراض بیش از ۱۶۰هزار سال پیش روی داده است. علت این انقراض پردامنه نامعلوم است، هرچند که اغلب دانشمندان علوم زمین معتقدند که وقوع این رویداد احتمالاً به علت افزایش فعالیت آتشفشانی یا برخورد شهاب سنگ ها بوده است. انقراض های وسیع و پردامنه ظاهراً در فواصل تناوبی تقریباً ۲۶میلیون ساله اتفاق می افتند.
انقراض های رایج. انسان ها امکان تأثیرگذاری عمیق بر بسیاری از زیستگاه ها دارند و امروزه تعداد زیادی از موارد انقراض را به فعالیت انسانی می توان نسبت داد. برخی از گونه ها، از قبیل دودو(پرندۀ جنگلی بزرگ بی پرواز که اینک منقرض شده است) بومی جزیرۀ موریس، موآسنیوزیلند، وکبوتر دم درازامریکای شمالی، براثر شکار ازبین رفته اند. گونه های دیگر هم به سبب انهدام زیستگاهشان راه انقراض پیموده اند. گونه های در معرض خطر نزدیک به انقراض اند. برآوردکردن آهنگ این انقراض دشوار است، امّا به نظر می رسد که به علت دخالت های آدمی شتاب یافته است. برآوردهای محافظه کارانه آهنگ نابودی ناشی از جنگل زدایی را به تنهایی ۴ـ۶هزار گونه در سال ارزیابی می کنند. به طورکلی، این آهنگ نابودی می تواند تا یک گونه در هر ساعت باشد، و با ازبین رفتن هر گونه، گونه های وابسته به آن در معرض خطر قرار می گیرند. استرالیا بالاترین میزان انقراض را دارد: از هنگام استقرار اروپائیان در آن سرزمین تاکنون، هجده گونه پستاندار نابود شده اند، و ۴۰ گونۀ دیگر هم در معرض خطرند.

[ویکی فقه] از بین رفتن و مردن را انقراض می گویند و واژه انقراض درباره کسانی که مالی برای ایشان وقف شده کاربرد رایج دارد و از آن در بابهای اجاره، وقف و قضاء سخن رفته است.
به قول مشهور، اگر شخصی مالی را برای کسانی که به طور غالب منقرض می شوند، وقف کند و چگونگی مصرف آن را مشخص نکند، مانند وقف بر یک یا چند طبقه از فرزندانش وقف صحیح است؛ لیکن پس از انقراض موقوفٌ علیهم، در اینکه مال وقف شده به وارثان واقف بر می گردد یا به وارثان موقوفٌ علیهم و یا در امور خیریّه صرف می شود، اختلاف است. قول نخست به مشهور نسبت داده شده است.
انقراض طبقه اول موقوف علیهم
اگر طبقه اول موقوفٌ علیهم عین موقوفه را اجاره دهند، ولی پیش از پایان مدت اجاره منقرض شوند، در بطلان اجاره یا مخیّر بودن طبقه دوم بین فسخ اجاره و ابقای آن تا پایان مدّت مقرّر، اختلاف است.
انقراض ادعا کنندگان وقف
اگر برخی ورثه، مدّعی وقفی بودن مالی برای خود و فرزندان خود باشند و بر ادّعای خویش قسم بخورند و گواه بیاورند، به وقف بودن آن مال برای ایشان حکم می شود، لیکن پس از انقراض ادّعا کنندگان، در اینکه نسل آنان برای گرفتن مال یاد شده باید سوگند بخورند یا نه، اختلاف است.