مشیت

[ویکی شیعه] مَشیت به معنای خواستن و خواست و اراده خدا از الفاظ مشترک میان خدا و انسان است. این واژه در مورد خدا به معنای ایجاد شیء و درباره انسان به معنای طلب و خواستن تعریف شده است. مشیت الهی در میان اندیشمندان مورد اختلاف واقع شده، برخی آن را از صفات فعل، عده ای آن را از صفات ذات و برخی دیگر آن را از آثار علم و قدرت خداوند دانسته اند. مشیت الهی به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم شده است. بین مشیت الهی با مشیت انسان از جهاتی از جمله بی نیاز بودن از لوازم و مطلق و نامحدود بودن تفاوت گذاشته شده است. در نگرش شیعی با استناد به روایت «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکنْ أَمْرٌ بَینَ أَمْرَین» اختیار انسان را در طول مشیت خداوند دانسته اند.
مشیت به خواستن، اراده کردن و خواست و اراده خداوند تعبیر شده و به تمایل پیدا کردن به چیزی تا حدی که به طلب آن منجر شود، نیز تعریف شده است. این واژه را از الفاظ مشترک میان خدا و انسان دانسته اند؛ به صورتی که مشیت را در مورد خداوند به معنای ایجاد شیء و درباره انسان به معنای طلب و خواستن معنا کرده اند. توجه به شیء، تصور آن و تمایل و رغبت به آن چیز، از مراحل تحقق مشیت در انسان دانسته شده و بعد از تحقق مشیت تصمیم و اراده قرار داده شده است؛ ولی تحقق مشیت در مورد خداوند را به دلیل علم حضوری خدا، نیازمند مراحل فوق ندانسته اند. مشیت را نخستین ظهور هستی امکانی از مبدا هستی دانسته اند که سایر ظهورات هستی به واسطه آن آشکار می گردد. واژه مشیت در قرآن به صورت صریح وارد نشده ولی مشتقات آن در قالب واژه هایی از قبیل «شاء»، «یشأ»، «یشاء» و «یشإ» بیش از دویست بار درباره خدا و انسان به کار رفته است. علاوه بر این در روایات متعددی مفهوم مشیت گاه مترادف با واژه های ابداع (ایجاد) و اراده و گاه متفاوت از آنها استفاده شده است.
مشیت و اراده را گاه به یک معنا دانسته و تفاوت آنها را فقط در لفظ می دانند؛ ولی گاه میان آن دو تفاوت قائل شده اند؛ به این بیان که مشیت تنها خواستن چیزی و اراده رفتن به سمت چیزی و اقدام کردن برای انجام کاری است. بر این اساس گاهی چیزی خواسته می شود ولی اراده بر انجام آن تعلق نمی گیرد و به همین دلیل مشیت را مرتبه ضعیف اراده که با انجام فعل فاصله دارد و اراده را مرتبه قوی مشیت که به انجام فعل متصل است تعریف کرده اند. و به عبارتی دیگر اراده را از تعینات مشیت و متاخر از آن دانسته اند؛ زیرا مشیت مربوط به مرتبه علم و اراده از مراتب فعل است.