یخدان

صدر , مجمدة

ده دهستان میبد بخش اردکان شهرستان یزد . در ۹ کیلومتری جنوب اردکان . جلگه معتدل
جای یخ، یخچال، صندوقی که در آن یخ بگذارند، صندوق چوبی باروکش مخمل یاتیماج جهت گذاشتن لباس
(اسم ) ظرفی که یخ در آن نهند نگاهداشتن را یا بخاطر سردکردن نوشابه یامیوه و گوشت وجز آن . ۲ - صندوقی که در سفر اطمعه رادر آن نهندو آن را یخدان شربت خانه گویند.

( ~. ) (اِمر. ) ۱ - ظرفی که یخ در آن نهند. ۲ - ظرفی صندوق مانند که در سفر خوراکی ها را در آن نهند. ۳ - هرچیز از مال و اسباب که ذخیره گذارند تا وقت حاجت به کار آید.

یخدان. [ ی َ ] ( اِ مرکب ) صندوق چوبی یافلزی یا پلاستیکی نگه داشتن قطعات یخ را. ( یادداشت مؤلف ). یخدان ؛ مخشف ( از فارسی است از یخ به معنی جمد، و دان ظرف آن است ). ( از ترجمه نشوء اللغة ص 25 ).
- امثال :
یخ را باش ، یخدان را باش ، گل را باش ، گلدان را باش. دیزی بیار، جیزه بدار، کاشکی نه نه ام زنده می شد، این دورانم دیده می شد. ( از امثال و حکم دهخدا ).
|| هرجایی که در آن یخ را نگاه می دارند. ( ناظم الاطباء ). مجمدة. ( دهار ). یخچال. مخشف. مجمده. ( یادداشت مؤلف ). یخچال گودی که در زمین کنند نگاهداری یخ را از زمستان تا تابستان :
نه به مرد یک اندرم یخدان
نه سخن چون فقاع یخدانی.کس از محلت مرد یک از رز و یخدان
نه میوه آرد و نه یخ نماند پندارم.فقاعی گفت مهمی دارم که یخدان را می باید از خاشاک و خاک پاک سازم... شما هردو یخدان فقاعی را پاک سازید. ما هردو به کار یخدان مشغول شدیم. خواجه فرمودند گرسنه می باید کار کرد... به خوف و اندوه تمام به طرف یخدان رفتم... از نان فروش نان گرفتم و به راه چهارسو به طرف یخدان به تعجیل روان شدم. ( انیس الطالبین صص 220 - 221 ). چون آن گل کوه [ سوری وحشی ] به آخر رسد آن غنچه ها را... بر سر کوه درمیان برف نهند و چون به شهر آرند به یخدان برند و آن شاخه ها با غنچه بهم دربسته در کوزه پر آب بنهند تا بشکفد و یک روز آن گل تازه بود و بعد از آن پژمرده شود. دیگر باره سبویی از یخدان بیرون آرند و بر همین وجه کنند. مدتی تازه باشد تا به وقت پاییز آن گل جهت اکابر نگاه توان داشت. ( از فلاحت نامه ).
مرو بی پوستین هرگز به مسجد
که یخدان است از گفتار واعظ. || دو تا صندوق است به هم بسته که در سفر همراه بردارند و آن دو نوع است یکی یخدان شربتخانه که اطعمه در آن باشد. دوم یخدان صندوقخانه که آلت فراشه در آن نگهدارند. ( آنندراج ). صندوق اطعمه و حبوبات. ( غیاث ) :
پر از الوان نعمت بود یخدان
مگو یخدان که انبان سلیمان.|| رخت دان.یک نوع صندوقی که در آن جامه ها حفظ می کنند. ( ناظم الاطباء ). صندوق چوبی که رویه چرمین دارد. صندوق چوبین به چرم پوشیده. ( یادداشت مؤلف ). || قدح سفالین. سفالین کاسه. کاسه سفالین آبخوری. ظرف سفالین چون کاسه خوردن آب را، با دیواره ای کوتاهتر از کاسه. ( یادداشت مؤلف ).

۱. جای یخ، یخچال، صندوقی که در آن یخ بگذارند.
۲. صندوقی چوبی که روی آن را مخمل یا تیماج می کشند برای نگهداری رخت و لباس.