تهافت التهافت

تَهافُت التَّهافُت
تألیف ابن رشد، کتابی به عربی در پاسخ به تهافت الفلاسفۀ غزالی. ابن رشد در این اثر با نقل جملات غزالی به شرح و نقد آن پرداخته و با بیان آن که غزالی در فهم فلسفه از یک سو و فهم کتاب و سنت از سوی دیگر، دچار تهافت و تناقض شده، به نقد اشکالات بیست گانۀ غزالی می پردازد. ابن رشد در نقدهای خود مقام علمی غزالی را تکریم کرده و گاه اظهار کرده است که شاید اهل زمانه او را وادار به نگارش چنین ترّهاتی کرده اند. اندیشورانی چون خواجه زاده مصطفی برسوی (ق ۹) و علاءالدین طوسی (ق ۹) درصدد محاکمۀ بین غزالی و ابن رشد برآمدند، اگرچه طوسی دیگربار عنوان کتاب خود را تهافت الفلاسفه گذاشت. کتاب ابن رشد نخستین بار در قاهره (۱۳۰۳ق) و سپس ویراست تحقیقی آن به کوشش موریس بُویژه در بیروت (۱۹۸۶) به چاپ رسید. این اثر به لاتینی ترجمه و چاپ شده است (ونیز ۱۴۹۷م).

[ویکی نور] تهافت التهافت از بزرگ ترین آثار کلامی- فلسفی ابن رشد و جوابیه او به «تهافت الفلاسفه» غزالی است؛ غزالی در «تهافت الفلاسفة»، به بیان پریشان گویی و تناقض آرای حکما پرداخته و در بیست مسئله، ادله آنان را نقد و بررسی کرده است.
تاریخ تألیف کتاب مشخص نیست، اما به نظر موریس به ویژه در مقدمه «تهافت التهافت»، با توجه به اینکه ابن رشد بیشتر کتب خود را در نیمه دوم قرن ششم تألیف کرده و اسلوب کتاب نیز دال بر پختگی فکر اوست، می توان نتیجه گرفت که کتاب قبل از 576ق تألیف نشده است.
غرض و انگیزه ابن رشد از تألیف کتاب این بوده است که نشان دهد بیشتر مطالب «تهافت الفلاسفة»، از رتبه یقین و برهان به دور است و نیز بیان آن دسته از سخنان غزالی که مفید اقناع و قابل تصدیق است. وی در مواضع متعددی از کتاب این انگیزه و غرض را تأکید کرده و نمونه هایی نیز ذکر نموده است.
کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز و مطالب در دو قسمت اصلی («المسائل الإلهیة» شامل شانزده مسئله و «الملقب بالطبیعیات» شامل چهار مسئله)، تنظیم شده است.
نویسنده در این کتاب، در پاسخ به نقدها و ایرادات غزالی، اثر خود را بر سه محور استوار ساخته است:
در مقدمه محقق، ابتدا شرح حال مختصری از نویسنده ارائه گردیده و سپس، نکاتی پیرامون کتاب، بیان شده است و در ضمن آن برخی نظرات فلاسفه همچون ارسطو، ابن سینا و ابن رشد مطرح شده است.