میرزا حبیب اصفهانی

میرزا حبیب اصفهانی ادیب، روشنفکر، مترجم و شاعر ایرانی قرن سیزدهم هجری، از پیشگامان تحول در نثر و ترجمه و دستور زبان فارسی؛ و به اعتباری بنیانگذار و پدر دستور زبان فارسی محسوب می شود.
میرزا حبیب اصفهانی، دانشنامه جهان اسلام
تاریخ ترجمه ادبی از فرانسه به فارسی
میرزا حبیب اصفهانی در سال ۱۲۵۰ هجری قمری در خانواده ای روستایی و کاتب درروستای بِن اصفهان (اکنون مرکز شهرستان بن در استان چهارمحال و بختیاری) به دنیا آمد. در این اواخر برخی سعی در تغییر و دستکاری در نام وی نمودند که در مراسم گرامیداشتش در دانشگاه شهرکرد بعضی از مدعوین که با تغییرنام او مواجه شدند جلسه گرامیداشت را ترک کردند. وی جدیداً از سوی افراد محلی «میرزا حبیب بنی» و «میرزا حبیب دستان بنی» نامیده شده است که البته ضبط نام وی به این شکل در متون قاجاری و بعد از آن سابقه ندارد و ساختگی است. وی به سبب اقامت طولانی در استانبول، به «حبیب افندی» و «میرزاحبیب افندی» نیز شهرت داشته است. خود او در مقدمه ترجمه کتاب حاجی بابای اصفهانی، خود را حبیب اصفهانی معرفی کرده است.
تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش، بن، به پایان برد و به قصد ادامه تحصیل به تهران و بغداد سفر کرد و در این دو شهر چند سالی به تحصیل مشغول بود. گفته اند که در بغداد ادبیات، فقه و اصول و چند زبان آموخته و به محفلهای تبعیدیان و ناراضیان سیاسی آمد و رفت داشته است.
میرزا حبیب اصفهانی پس از بازگشتن به تهران، با روشنفکران و به ویژه با میرزا ملکم خان ناظم الدوله حشر و نشر داشته است. در تهران به لامذهبی، دهریگری و بی دینی و بابی گری متهم شد. این نکته آشکار است که میرزا حبیب در سلک دگراندیشان زمان خود بود و حکومت وقت دیدگاه های انتقادی آنان را می شناخت و فعالیت هایشان را زیرنظر داشت. کتابچه ای در مذمت میرزا محمدخان سپهسالار صدراعظم مخفیانه نشر دادند که وی را در آن سخت هجو کرده بودند. میرزا حبیب به اتهام نوشتن این کتابچه تحت تعقیب قرار گرفت و در ۱۲۸۳ از ایران گریخت.

میرزا حبیب اصفهانی (۱۲۵۰ـ ۱۳۱۵ق)
ادیب، نویسنده، شاعر، متفکّر و روشنفکر ایرانی. خانواده اش اهل قریۀ بن در چهارمحال و بختیاری بودند و حبیب در همان جا متولد شد. در اصفهان و تهران به تحصیل پرداخت. به بغداد رفت و چهار سال در آن جا فقه و اصول خواند و سپس به تهران مراجعت کرد. در تهران به افترای آن که در هجو محمدخان سپهسالار شعری گفته در تعقیب وی بودند که در ۱۲۸۳ق به عثمانی گریخت و در دارالسعادۀ عثمانی پناه گرفت. از آن زمان به مطالعه و تدریس پرداخت و از اعضای انجمن معارف آن جا بود. براثر افترای حاسدان و دشمنان از خدمت عزل شد و بعد از یک سال و نیم باز مورد لطف سلطان عثمانی قرار گرفت و به خدمت بازگشت. شعر می سرود و گاه در اوایل کار «دستان» تخلص می کرد. میرزا حبیب با شیخ احمد روحی و یارانش معاشر بود و در بیداری ایرانیان کوشش می کرد. وی بیشتر اوقات خود را در استانبول به تدریس زبان فارسی گذراند. او نخستین دستورزبان فارسی را به نام دستور سخن نوشت. به زبان فرانسه نیز مسلّط بود. مهم ترین اثر میرزا حبیب اصفهانی ترجمۀ داستان حاجی بابا اثر جیمز موریه، نویسندۀ انگلیسی، بود که علاوه بر آن که ترجمه ای شیوا و خواندنی دارد، تأثیر فراوانی در تکوین داستان نویسی مدرن در ایران گذاشت. از این ترجمه چاپ هایی به کوشش محمدعلی جمال زاده و جعفر مدرّسی منتشر شده است. نسخۀ خطی از آن نیز در کتابخانۀ مجتبی مینوی موجود است. از دیگر آثار اوست: ترجمۀ رمان ژیل بلاس اثر لوساژ؛ خط و خطاطان؛ خلاصۀ راهنمای فارسی؛ رهبر فارسی؛ غرایب عقاید ملل؛ چاپ دیوان اطعمۀ ابواسحاق حلاج شیرازی؛ دیوان البسۀ نظام الدین محمود قاری یزدی؛ منتخبات عبید زاکانی؛ و ترجمۀ نمایش نامۀ مردم گریز اثر مولیر.