بهمنگان

بهمنگان یکی از جشن های ایرانی در بهمن روز از بهمن ماه برابر با روز دوم بهمن است.
ابو ریحان بیرونی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، برگردان اکبر داناسرشت.
اسدی طوسی؛ (۱۳۱۹) لغت فرس، ویراستهٔ عباس اقبال، تهران، چاپخانهٔ مجلس.
یشت ها، برگردان ابراهیم پورداوود.
رستم شهزادی؛ «بهمنگان جشن خردورزی است». هفته نامهٔ امرداد، یکشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شمارهٔ ۲۸۹، ص ۵.
بهمن از واژه اوستایی وهومن Vohumana گرفته شده که با «اندیشه نیک»، «منش نیک» و «خرد سپندینه» (: «خرد مقدس») برابر نهاده شده است. ایرانیان، یازدهمین ماه سال و دومین روز از هر ماه را به نام وهومن نامگذاری کرده اند و آن را جشن می گیرند.
وهومن یکی از امشاسپندان نزدیک به درگاه اهورامزدا می باشد. زرتشت برای دریافت پیام های اهورایی از وهومن یاری می گیرد. پاسبانی چهارپایان سودمند در عالم جسمانی به این امشاسپند واگذار می شود. از این رو زرتشتیان در جشن بهمنگان یا بهمنجه که در روز بهمن از ماه بهمن واقع می شود از کشتار حیوانات سودمند و خوردن گوشت آنان خودداری می نمایند و برخی زرتشتیان، پرهیز از خوردن و کشتار را در تمام روزهای بهمن ادامه می دهند.در گاتها آمده است که اشوزرتشت به یاری مهین فرشته «بهمن» به پیامبری برگزیده شد. وهومن در جهان مینوی نماد منش نیک اهورامزدا است؛ و با خواست او، به اشوزرتشت روی می آورد و او را با گفتار و خواست اهورایی پیوند می دهد. در اوستا، بهشت خانه وهومن خوانده شده است و نیکوکاران در سرای وهومن (بهشت) به پاداش ایزدی می رسند. در نوشته های پهلوی چون دینکرد و بندهش، وهومن نخستین آفریده است.رستم شهزادی در کتاب «جهان بینی زرتشتی» می نویسد: «بنا به فرهنگ ایران باستان و آموزش های زرتشتی، منظور از یگانگی هستی، این است که در جهان هستی، حقیقت یکی است و سرچشمهٔ وجود همان حقیقت یکتاست که اهورا یا «بود» نامیده شده است و همهٔ موجودات نمودهایی از آن «بود» اصلی هستند و بازگشت همهٔ نمودها به «بود» اصلی است.»
اسدی طوسی در سدهٔ پنجم، در کتاب «لغت فرس» در بارهٔ جشن بهمنگان، که آن را «بَهمَنجَنه» نامیده، می نویسد:«جشنی است که دوم روز از بهمن ماه کنند و طعام ها سازند و بهمن سرخ و زرد بر سر کاسه ها نهند و ماهی و تره و ماست آرند.»ابوریحان بیرونی در «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» در مورد جشن بهمنجه چنین می نویسد:«روز دوم آن روز بهمن عید است که برای توافق دو نام آن را بهمنجه نامیده اند؛ بهمن نام فرشتهٔ موکل بر بهایم است که بشر به آنها برای عمارت زمین و رفع حوایج نیازمند است و مردم فارس در دیگ هایی از جمیع دانه های مأکول با گوشت غذایی می پزند و آن را با شیر خالص می خورند و می گویند که حافظه را این غذا زیاد می کند و این روز را در چیدن گیاهان و کنار رودخانه ها و جوی ها و روغن گرفتن و تهیه بخور و سوزاندنی ها خاصیتی مخصوص است و بر این گمانند که جاماسب وزیر گشتاسب این کارها را در این روز انجام می داد و سود این اشیاء در این روز بیشتر از دیگر روزها است.»نام این جشن را در سروده های فرخی سیستانی و منوچهری دامغانی می توان یافت. فرخی می سراید:فرخش باد و خداوندش فرخنده کنادعید فرخنده و بهمنجنه و بهمن ماه

بَهْمَنْگان
(یا: بَهْمَنْجَنه) جشن ویژۀ دومین روز از ماه بهمن در تقویم زردشتیان. ایرانیان در این روز در بهمنجه آشی به نام دانگو با دانه ها (حبوبات ) و انواع گوشت می پختند و مهمانی می دادند. همچنین در این روز برای ازدیاد حافظه و بازداشتن چشم بد برگ اسپند را با شیر می خوردند. به رغم نقشی که فرشتۀ بهمن (منش نیک) در آیین زردشت داشته، چیز چندانی دربارۀ آن نمی دانیم. احتمالاً جشن سده که در دهمین روز بهمن برگزار می شود این جشن را بسیار کم رونق کرده است.

[ویکی فقه] بهمن گان، یکی از جشن های بزرگ و کهن ایرانی پیش و پس از اسلام می باشد.
در ایران باستان روز دوم هرماه، بهمن نامیده می شد و روز بهمن از ماه بهمن را که بهمن گان، یا بَهْمَنْجَنه، بَهْمَنْجه، بَهْمَنْچَنه می خواندند، جشن می گرفتند. دربرخی از منابع، مانند نخبةالدهر و فرهنگ قوّاس به خطا نخستین روز بهمن ماه را که به نام اورمزد (= اهورمزدا) خوانده می شود، بهمنجنه و عید دانسته اند. ایرانیان تا چند قرن پس از اسلام و تا پیش از حمله مغول بهمن گان را جشن می گرفتند.واژه بهمنجنه، بهمن گان (= بهمن + گان، پسوند نسبت) در ایران عصر اسلامی هم به همان معنای بهمن گان به کار می رفت. برخی نیز در توجیهی عامیانه بخش دوم واژه بهمنجنه را معرب «چنه» و آن را مخفف «چینه» (مشتق از چیدن) دانسته، و گفته اند: کلمه بهمنجنه از بهمن، نام گیاهی که در بهمن ماه و زمستان می روید و گل سرخ و سفید می دهد و جنه یا چنه، به معنی «چیدن گل» در بهمن ماه ترکیب یافته است. این وجه اشتقاق هیچ توجیه علمی و زبان شناختی ندارد.
دیگ بهمنجه
ایرانیان در این روز، مراسم خاصی برپا می داشتند؛ مثلاً دیگ آشی موسوم به «دیگ بهمنجه» بار می گذاشتند و در آن همه گونه غلات، حبوبات، سبزی های خوراکی و گوشت های حلال می ریختند. به نوشته گردیزی بنابر رسم عجمیان «اندر این روز دیگی بپزند و از همه نبات ها و دانگوها و تخم ها و گوشت های هر حیوانی اندرو کنند... و به هر جای بفروشند». «دانگو» نوعی غله، و نیز آشی ۷ دانه مرکب از نخود و باقلا و عدس جز آن است. امروزه نشانه ای از برگذاری جشن بهمن گان در میان غیر زردشتیان دیده نمی شود. با این حال، برخی آش موسوم به ابودردا یا «هفت دنگاره» را که در ایام محرم و صفر، در نقاطی از ایران (مثلاً در کازرون) تهیه می شود، همان آش بهمنجه دانسته اند احتمالاً بخش نخست واژه «دُنگاره» (دُنگ یا دانگ به معنای دانه) صورت محلی کلمه «دانگو» ست که گردیزی به آن اشاره کرده است. برخی از منابع به پرهیز زردشتیان از کشتار و خوردن گوشت در بهمن روز اشاره کرده اند.
گیاه بهمن
از آداب دیگر این جشن خوردن گیاه بهمن دراین روز بوده است که احتمالاً می بایست نماد گیاهی این امشاسپند بر روی زمین باشد. برخی گل بهمن سرخ و سفید، و برخی دیگر ریشه گیاه بهمن سرخ و سفید را از گیاهان دارویی که طبیعتی گرم و خشک داشته، می دانند و احتمال داده اند کلمه بهن فرانسوی، مأخوذ از بهمن است. در روز جشن بهمن گان، بهمن سرخ و سفید را در آش می ریختند و می خوردند و دم کرده آن را می نوشیدند. گاهی بهمن خشک را می کوبیدند و گرد آن را بر روی غذا می ریختند و یا با شکر مخطوط می کردند و می خوردند. ایرانیان عقیده داشتند که خوردن شیر تازه با بهمن سپید در بامداد روز بهمن گان، حافظه را تقویت می کند و فراموشی را می زداید و مردم را از چشم بد و بدی ها محفوظ می دارد. به گزارش محمدبن هندوشاه نخجوانی افشاندن بهمن سرخ و سفید برسرمردم در روز جشن مرسوم بوده است.
رسومی دیگر
...