فضل بن ربیع

فضل بن ربیع بن یونس از جمله وزیرانی است که در عهد عباسیان به ایفای نقش پرداخت. پدر او در عهد منصور عباسی، منصب وزارت را بر عهده داشت. فضل در زمان هارون الرشید از مخالفان برامکه بود و پس از آنان به وزارت رسید. او تا زمان مرگ هارون این منصب را در اختیار داشت و در عهد امین نیز عهده دار این منصب گشت اما پس از پیروزی مأمون بر امین پنهان گشت و مورد بخشش مأمون قرار گرفت. او در سال ۲۰۸ هجری/ ۸۲۴ میلادی وفات یافت.
علی اکبر دهخدا و دیگران، سرواژهٔ «فضل بن ربیع»، لغت نامهٔ دهخدا.

فَضْل بن رَبیع (۱۴۰ـ توس ۲۰۸ق)
دولتمرد عرب. نیای بزرگ او، ابوفروه کیسان، که از مردم الخلیل بود در خلافت عثمان به مدینه رفت و عثمان او را به غلامی خرید و به گورکنی واداشت. پدرش، ربیع، نخست حاجب (وزیر دربار) منصور عباسی (دوانیقی) بود و در ۱۵۴ق، که ابوایوب موریانی درگذشت منصور او را به وزارت برگزید. ربیع چون به وزارت رسید سمت پیشین خود را به پسرش فضل داد. در ۱۸۷ق، که هارون الرشید خاندان برمکی را برچید وزارت خود را به فضل بن ربیع، از دشمنان سرسخت برمکیان، داد. در ۱۹۳ق، که هارون الرشید در توس بیمار شد به فضل که با او همراه بود سپرد که چنانچه بیماری خلیفه به مرگ بینجامد وی سپاه و خزاین او را به مرو نزد مأمون ببرد. اما فضل، پس از مرگ رشید، سپاه او را به بغداد نزد امین برد و امین نیز او را در وزارت نگه داشت . فضل در سال های وزارت خود امین را واداشت تا برادرش مأمون را از ولایت عهدی بردارد و پسر خود موسی بن امین را نامزد جانشینی خویش کند. در ۱۹۶ق، که مأمون لشکری به فرماندهی طاهر بن حسین به بغداد فرستاد و آشکار شد ستارۀ بخت امین رو به خاموشی است، فضل بگریخت و یک چند پنهان بود (رجب ۱۹۶ق) اما در ۱۹۸ق، که امین کشته شد وی از نهانگاه بیرون آمد. پس از آن که مأمون، امام رضا (ع) را به ولایت عهدی برگزید ( ۲۰۰ق) و عباسیان بغداد سر به شورش برداشتند و عموی خلیفه، ابراهیم بن مهدی، معروف به ابن شکله را خلیفه کردند، فضل پیش او رفت و حجابت دربار او را به عهده گرفت. هنگامی که مأمون از خراسان به بغداد رفت فضل بار دیگر پنهان شد، اما مأمون از گناهش گذشت و او تا هنگامی که درگذشت در آسودگی بزیست. ابونواس، از شاعران نامدار عرب، فضل را ستوده و بعضی از اشعار او دربارۀ فضل ضرب المثل شده است.

فضل بن ربیع از وزیران عصر عباسیان.
• « مواظب باشید ، شاهان را چنان خطاب کنید که آن را جوابی باید ، چرا که پاسخ گفتن به دیگران برایشان گران است و اگر پاسخ ندهند بر شما گرانتر.»از «لطائف الظرفاء من طبقات الفضلاء » نوشته ابومنصور عبدالملک ثعالبی ، به اهتمام قاسم السامرائی ، چاپ لیدن ، ۱۹۷۸ ، بارگذاری شده در ویکی نبشتۀ عربی