سلیمانیه

سلیمانیه ( جریریه ) . یکی از فرق مهمی که در دامن تشیع ظهور و بروز جدی پیدا کرد و تا امروز ادامه دارد و از فرق شیعی محسوب شده، ولی بر ضد جریان و مسیر امامیه واقع شده اند. فرقه سلیمانیه ( جریریه ) ( Jryryh ) است که در این مقاله با آن آشنا می شویم.

رهبر فرقه سلیمانیه
سلیمان بن جریر الرقی موسس مقاله سلیمانیه یا جریریه است[1]. این فرقه از زیدیه در زمان منصور دوانقی ظاهر شد[2]. او را از متکلمین زیدیه و فقهاء شمرده اند. [3] او مردم را به مکتب زیدیه می خوانده است[4] و مناظراتی با هشام بن حکم در مجلس متکلمین در محضر هارون داشته[5] و نیز از کسانی که به دربار هارون عباسی خدماتی شایسته نموده است .
از این اعمال و اعتقادات او به دست می آید که او در اعتقاد زیدی بوده ولی در عمل عباسی بوده و در هر صورت با امامیه رابطه ای جز خصومت و بغض و عناد ندارد[6].

تقابل و اشتراک فرق زیدی
زیدیه عمدتا به سه فرقه جارودیه و بتریه و سلیمانیه منشعب شده و در این مسیر دو فرقه سلیمانیه و بتریه نزدیکی بیشتری دارند بلکه بتریه به عنوان تعلیقه ای بر سلیمانیه مطرح شده یعنی در آراء کلی متأثر از سلیمانیه است[7] ولی در موارد جزئی با هم اختلاف دارند اما فرقه جارودیه در برابر سلیمانیه و بتریه واقع می شود و متاثر از هم نیستند. با بیان اعتقادات سلیمانیه تقابل و اشتراک این فرق روش می شود.

مهمترین عقائد سلیمان و سلیمانیه
اعتقاداتی که در مورد شخص سلیمان و نیز سلیمانیه آمده در مورد امامت و مسائل پیرامونی آن است که به ترتیب به آنها اشاره می کنیم:
1. در مورد نحوه انتخاب امام: قائل به انتخاب شورائی بوده و به نحو عقد اجرا می شود و حداقل رأی دهندگان یا به عبارتی بیعت کننده گان می توانند دو نفر از بزرگان مسلمین برای شخصی که صلاحیت این مقام را دارد باشند و در واقع شخصی که با بیعت به مسند خلافت می رسد خلیفه است. [8]
2. از تحلیل و قبول خلافت در صدر اسلام به قاعده کلی در این مساله رسیده اند و گفته اند با وجود افضل ( شخص سزاوارتر به امامت ) می توان به امامت مفضول ( شخص پایین تر از دیگری در سزاواری به خلافت ) قائل شد. در صورتی که افضل راضی باشد. [9]
تحلیل خلافت در صدر اسلام را این گونه بیان می کنند: علی بن ابی طالب ( ع ) امام بود ولی ابوبکر و عمر با بیعت به خلافت رسیدند و البته این بیعت اجتهاد خطائی بود که صورت گرفت ولی امامت این دو ثابت است نه باطل. ( سلیمان به امامت این دو نفر اقرار کرده است )
اما علاوه بر بیعت با این دو تن، عامل دیگر را در صحت خلافت ایشان رضایت امیرالمومنین علی ( ع ) به خلافت این دو اعلام کرده اند. [10]
این مطلب از مناظره او با هشام بن حکم شاگرد امام صادق ( ع ) معلوم می شود. در مناظره ای که در محضر هارون عباسی برای به شکست کشاندن هشام ترتیب داده شده بود، سلیمان بن جریر از هشام سوالش را این گونه عنوان نمود: در مورد کلام علی ( ع ) به ابوبکر که گفته است: یا خلیفه رسول الله، چه می گویی. آیا او در این کلام صادق است یا دروغگو ( اگر صادق است پس به خلافت ابوبکر رضایت داده است و اگر دروغگوست چگونه می تواند ادعی عصمت و بالتبع امامت کند ) : هشام با جوابی منطقی و با شواهدی قرآنی جوابی دندان شکن به سلیمان داد، به این ترتیب:
اولا چه دلیلی بر این مطلب داری که امیرالمومنین علی ( ع ) خطاب به ابوبکر فرموده باشد یا خلیفه رسول الله ( این مطلبی است که به اثبات نرسیده تا با آن به استدلال بپردازی )
ثانیا اگر هم ثابت شود که ایشان چنین فرمایشی داشته اند کاذب نبوده و نیز به عصمت ایشان لطمه وارد نمی شود زیرا ابراهیم ( ع ) در مقام دفاع وقتی متهم به بت شکنی شد فرموده است: این کار را بزرگ بتان انجام داد ( در حالی که ابراهیم بتها را شکسته بود و به غرض احتجاج با بت پرستان این مطلب را فرمود ) و نیز یوسف ( ع ) که به قافله فرمود: ای قافله شما سارق هستید ( در حالی که آن قافله به اعتبار جام عزیز مصر دزد نبود بلکه خود یوسف دستور به جاسازی آن در اساسیه بنیامین داده بود تا او را نزد خود نگه دارد ) در مورد ما نیز اگر چنین سخنی از امیر المومنین ثابت شود دروغ نیست ولی به دلائلی مختلف به قصد رضایت از خلافت ابوبکر نبوده بلکه می تواند به اعتقاد مخاطب این گونه بیانی داشته باشند. [11]
3. بیعت با ابوبکر و عمر خطائی است که به حد کفر و فسق نمی رسد بلکه اجتهادی خطا بوده نه به ایمان ضرری می زند و نه به عدالت و به همین سبب بیعت کنندگان با ایشان را تکفیر نمی کنند و عمل ایشان را موجب فسق نمی دانند.
نکته: این دو مطلب مورد وفاق بتریه و خلاف جارودیه است. [12]
4. عثمان قبل از فسادی که در حکومت به بار بیاورد مانند ابوبکر و عمر بوده یعنی به خلافت سزاوار نبود ولی خلافت او به بیعت تصحیح شد و در مورد او نیز اجتهادی غیر مصیب صورت گرفته ولی بعد از فساد او در حکومت که منجر به قتل او شد کافر گشت. [13]
نکته: این تفصیل بر خلاف نظریه بتریه است زیرا بتریه در مورد عثمان توقف کرده است.
5. محارب با امیرالمومنین علی ( ع ) را کافر می دانند. [14]
6. عائشه و طلحه و زبیر را تکفیر کرده اند زیرا ایشان سرکرده محاربان جمل بر علیه امام علی ( ع ) را تشکیل می دادند. [15]
7. همانطور که گفته شد، سلیمانیه از فرق زیدیه است پس باید به امامت زید بن علی ( ع ) معترف باشند. [16]

نظر اهل سنت در مورد سلیمان و نظریات او
در دو مورد از اعتقادات سلیمان دو نظر متضاد در مورد او داده شده
1. در مورد خلافت ابوبکر و عمر در این مبحث او به تأیید اهل سنت پرداخته. زیرا در واقع نظر اصلی اهل سنت در خلافت را بیان کرده است گر چه اهل سنت او را بخاطر تکفیر عده ای از عشره مبشره تکفیر کرده اند.
2. درمورد تکفیر عثمان و عائشه و طلحه و زبیر: سمعانی از علماء اهل سنت در این قسمت که می رسد ناراحت شده و در ضمن کلامی، سلیمان بن جریر را تکفیر می کند و می گوید: مشهور است که پیامب . . .