کلمه جو
صفحه اصلی

محمدحسن خان قاجار

دانشنامه عمومی

محمدحسن خان قاجار فرزند فتحعلی خان قاجار بود. فتحعلی خان وکیل الدولهٔ شاه تهماسب دوم صفوی بود که در پی بدگمانی شاه و به تحریک نادرقلی خان افشار، دیگر سردار شاه، کشته شد.
پناهی سمنانی، آغا محمد خان قاجار چهره حیله گر تاریخ، انتشارات کتاب نمونه
محمدحسن خان پس از پدر ریاست طایفهٔ اشاقه باش قاجار را که در استرآباد (گرگان امروزی) ساکن بودند بر عهده گرفت و نادر علی رغم تلاش هایی که کرد بر وی دست نیافت. با مرگ نادر، عادل شاه که نتوانسته بود بدو دست یابد فرزندش آقامحمد خان را مقطوع النسل کرد. در پی برکناری شاهرخ شاه و به قدرت رسیدن شاه سلیمان دوم، محمدحسن خان به سمت ایشیک آقاسیگری و بیگلربیگیگری استرآباد گماشته شد. اندکی پس از برکناری شاه سلیمان دوم سه تن از سرداران (علیمردان خان بختیاری، ابوالفتح خان بختیاری و کریم خان زند) در اصفهان شاه اسماعیل سوم را به قدرت رساندند. در پی درگیری میان این سه سردار، کریم خان توانست قدرت را به دست بگیرد و وکیل الدولهٔ شاه شود. او با شاه اسماعیل سوم عازم جنگ با محمدحسن خان شد و استرآباد را محاصره نمود. محمدحسن خان توانست کریم خان را شکست داده، به تهران بگریزاند و شاه اسماعیل سوم نیز به محمدحسن خان پناه برد و او را وکیل الدولهٔ خود نمود.
محمدحسن خان توانست دیگر سرداران را شکست دهد. آزاد خان افغان را که بر اصفهان حکومت می کرد فراری داد، و بار دیگر کریم خان زند را در هم کوفت و اصفهان را متصرف شد. وی برای تأمین آذوقهٔ سپاه خود، به تاراج مردم پرداخت و به قول رستم الحکما نویسندهٔ رستم التواریخ از شدت ظلم خان قاجار فریاد دادخواهی ستمدیدگان به سما می رسید.
وی در محاصرهٔ شیراز به دلیل پایداری کریم خان و اختلاف سران قاجار مجبور به عقب نشینی شد و بعدها اصفهان را نیز از کف داد و به بارفروش (بابُل امروزی) گریخت. شاه اسماعیل سوم نیز بار دیگر به زندیان پناه برد و کریم خان برای بار دوم وکیل الدوله گردید. بنا به نوشتهٔ پرویز رجبی در کتاب «کریم خان زند و زمان او» محمدحسین قاجار (از یاران محمدحسن خان) که از سوی او حکومت اصفهان را داشت، با شکست خان قاجار اصفهان را ترک کرده، به مازندران، شهر بابل، رفت تا خود قدرت را در دست بگیرد و بعد از تسخیر اصفهان توسط سپاه زند، برای تسریع در نابودی خان قاجار به همراه یاران و کسان خویش به شیخعلی خان زند که در تعقیب محمدحسن خان بود، پیوست. محمدحسن خان که به سرعت به طرف شمال پیش می رفت در نزدیکی اشرف به دست دشمن افتاد و به سختی شکست خورد و هنگام فرار پای اسبش در شکافی گیر کرد، علی آقا خان قاجار (برادر محمدحسین خان) سر رسیده، وی را کشت. رستم بیک کردلو، نوکر محمدحسن خان نیز سر ارباب خود را بریده و نزد شیخعلی خان برد.

دانشنامه آزاد فارسی

محمّدحسن خان قاجار (۱۱۲۷ـ۱۱۷۲ق)
از مدعیان سلطنت ایران پس از قتل نادرشاه، پسر فتحعلی خان قاجار، از طوایف قویونلو، از گروه اشاقه باشی (پایین سری). پس از کشته شدن پدرش (۱۱۳۹ق)، از ترس نادر به ترکمانان یموت پناه برد. بعد از قتل نادرشاه (۱۱۶۰ق) به استرآباد (گرگان) و مازندران آمد، اما از عادل شاه افشار شکست خورد و متواری گردید و فرزندانش اسیر شدند. پس از قتل عادل شاه (۱۱۶۱ق) استرآباد و مازندران را گرفت و سپاه شاه سپندخان افغان را در سبزوار و سپاه آزادخان افغان را در آذربایجان درهم شکست و بر فتوحات خود افزود. سپس اصفهان را تصرف کرد و شیراز، مقر کریم خان زند، را در محاصره گرفت (۱۱۷۱)، اما درپی مقاومت کریم خان و قحط و غلای شدید، ناکام ماند و ناگزیر به اصفهان و از آن جا به مازندران و استرآباد بازگشت. در ۱۱۷۲ق مغلوب شیخعلی خان زند شد و ضمن فرار در راه استرآباد به دام افتاد و به دست رستم خان کرد مدانلو و چند تن از سران طوایف دولو که رقیبان قدیمی قوانلوها بودند، کشته شد. سر او را نزد کریم خان فرستادند و او دستور داد تا آن را در آستانۀ عبدالعظیم (ع) دفن کنند.


کلمات دیگر: