هوتوسا

هوتوسا یا هوتَئوسا یا هوتس به زبان پهلوی هوتوس زن کی گشتاسپ از خاندان نوذران است. از یشت ۹ بند ۲۶ چنین بر می آید که ابتدا همسر کی گشتاسپ، هوتوسا به دین او گرویده و احتمالاً به توصیهٔ او شاه نیز پیرو زرتشت شده است. در شاهنامه زن کی گشتاسپ موسوم است به کتایون. هوتس غیر از کتایون است. و کتایون دختر قیصر روم بوده که کی گشتاسپ در اوقاتی که از پدرش لهراسب رنجیده خاطر در ممالک روم متواری بود او را شیفتهٔ حس جمالش کرده و به زنی گرفته است.
نیبرگ، هنریک ساموئل. ترجمهٔ نجم آبادی، سیف الدین. دین های ایران باستان. تهران:مرکز ایرانی مطالعهٔ فرهنگ ها، ۱۳۵۹
آموزگار، ژاله و تفضلی احمد. اسطورهٔ زندگی زردشت، تهران: انتشارات بابل، ۱۳۷۰
اوشیدری، جهانگیر. دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه نامهٔ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۱ ،
در فارسی باستان به نام آتوسا برمی خوریم که دختر کوروش بزرگ و همسر داریوش بزرگ بود همچنین همسر کی گشتاسپ نیز نامش هوتَئوسا بود. نام آتوسا بدون تردید همان هوتَه ئسا است هرتل در این نام دلیلی می بیند بر اینکه هر دو کی گشتاسپ کیانی و گشتاسپ هخامنشی یکی هستند. بنابر نظر او آمدن نام هوتئوسا در یشت ها معنایش این نیست که او زن گشتاسپ، پدر داریوش بوده است بلکه تنها به این معنا است که هوتئاسا با پیوند زناشویی با فرزند گشتاسپ یعنی داریوش به عنوان یک عضو در خانوادهٔ او راه یافت. اثری از یک دلیل یا یک احتمال برای این تعبیر وجود ندارد. تا جائیکه هرتسفلد هم که در دیگر موضوع ها از هرتل پیروی می کند، این نظریه را درست نمی داند. پیش از این نیز با یکی بودن نام آتوسا و هوتئوسا در جهت دیگری سعی شده است که به عنوان دلیل از آن بهره گیری کنند و بگویند هخامنشیان زرتشتی بودند ولی هوتئوسا نام یک زن ایرانی بسیار ساده و معمولی است و ساده ترین معنی ای که می تواند داشته باشد کسی که اندام های پر دارد است.
ISBN 964-305-307-5