عضو. [ ع ُض ْوْ
/ ع ِض ْوْ ] (ع اِ) اندام و هرگوشت فراهم آمده در استخوان . (منتهی الارب ). اندام . (مهذب الاسماء) (دهار) (غیاث اللغات ). اجزای کثیفه ٔ بدن حیوان متولد از منی و کثیف اخلاط است . و آن یا مفرد است مانند استخوان و غضروف و عصب و رباط و عروق و لحم و شحم و سمن و یا مرکب ترکیب اولی مانند عضل و یا ثانوی مانند عین و یا ثالثی مانند وجه و یا رابعی مانند رأس . (از مخزن الادویه ). هر گوشت که با استخوان خود فراهم آمده باشد، و گویند هر استخوانی از جسد که با گوشت خود فراهم آمده باشد، و گویند آن جزئی است از مجموع جسد مانند دست و پا و
گوش و غیره . (از اقرب الموارد). جزوی از بدن مثل دست و پا و سر. و در اصطلاح پزشکی ، مجموعه ٔ بافتهایی است از بدن یک موجود زنده پرسلول که وظیفه ای مشترک را بعهده دارند مانند قلب و
ریه و
معده که هریک از چند بافت ساخته شده است . (فرهنگ فارسی معین ). جارحة. پاره . پاره ٔ تن . ارب . جرموز. عاهن . کحف . کردوس . ورب .ج ، اعضاء. (منتهی الارب ) (اقرب الموارد)
: عضوی زتو گر دوست شود با دشمن
دشمن دو شمر تیغ دو کش زخم دو زن .
رونی .
هر یکی را به لمس هر عضوی
اطلاع اوفتاد بر جزوی .
سنایی .
غذی از جگر پذیرد همه عضوها و لکن
غذی از
دهان بیک ره بسوی جگر نیاید.
خاقانی .
ورم غدر کند رویت سرخ
سرخی عضو دلیل ورم است .
خاقانی .
زانکه بی لذت نروید هیچ جزو
بلکه لاغر گردد از هر پیچ عضو.
مولوی .
چو عضوی بدرد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار.
سعدی .
نخواهد که بیند خردمند ریش
نه بر عضو مردم نه بر عضو خویش .
سعدی .
گر ز هفت آسمان گزند آید
همه بر عضو دردمند آید.
سعدی .
یار چو تیغ کین کشد فرصتش از خدا طلب
عضو به عضو خویش را زخم جداجداطلب .
محشری نیشابوری (از آنندراج ).
-
عضو بارد ؛ در اصطلاح فلسفه و پزشکی قدیم ، دماغ و مغز است . (از فرهنگ علوم عقلی به نقل از اسفار و شفا). و رجوع به عضو حار شود.
-
عضو بسیط ؛ هر یک از دماغ و قلب و
کبد است . (از فرهنگ علوم عقلی به نقل از اسفار).
-
عضو حار ؛ در اصطلاح فلسفه و پزشکی قدیم ، قلب و دل است . و شیخ الرئیس در بیان اعضای حاره و بارده گوید: نزدیکی به توازن و اعتدال مزاج بواسطه ٔ تکافؤ اعضای حاره مانند قلب و بارده مانند دماغ و رطبه مانند کبد و یابسه مانند استخوان حاصل می شود. (از فرهنگ علوم عقلی به نقل از شفا و اسفار).
-
عضو رطب ؛ کبداست . (فرهنگ علوم عقلی ، از اسفار و شفا). و رجوع به عضو حار شود.
-
عضوهای رئیسه ؛ اعضایی هستند که مبداء قوه و نیرو باشند و برای بقای شخص لازم می باشند مانند قلب و دماغ و کبد. (از کشاف اصطلاحات الفنون )
: گفتم که عضوهای رئیسه دل است و مغز
گفتا سپرز و گرده و زهره است و پس جگر.
ناصرخسرو.
-
عضو یابس ؛ استخوان است . (فرهنگ علوم عقلی به نقل از اسفار و شفا). و رجوع به عضو حار شود.
-
هفت عضو ؛ هفت اندام ، یعنی سر و سینه و شکم و دو دست و دو پا و یا به عقیده ٔ برخی دو پهلو و دو پا و دو دست و سر. (از برهان ). و رجوع به هفت اندام شود
: گفتم که هفت عضو کدام است تنت را
گفتا که پهلویست و دوپا و دو دست و سر.
ناصرخسرو.
این نامه هفت عضو مرا هفت هیکل است
کایمن کند ز هول سباع و شر هوام .
خاقانی .
هفت اندام ماهی از سیم است
هفت عضو صدف ز سنگ چراست .
خاقانی .
خط بر جهان زدی وز خال سپید ظلم
بر هفت عضو ملک نشان چو گذاشتی .
خاقانی .
- || مجازاً، به معنی پرده ٔ
چشم . (از آنندراج )
: هفت عضو دیده را می بایدت شستن به آب
بعداز آنت طالب دیدار می باید شدن .
خواجه جمال الدین سلمان (از آنندراج ).
-
امثال :
ماده به عضو ضعیف می ریزد ، نظیر: هر جا سنگ است به پای لنگ است . (امثال و حکم دهخدا).
|| یک فرد از جماعت ، یا یک تن از جمعیتی . (از اقرب الموارد). کارمند یک اداره یا مؤسسه ٔ دولتی یا ملی . (فرهنگ فارسی معین ).