سرزمین ماد

سرزمین ماد، مادیا و یا مَدیا سرزمینی باستانی در شمال غربی ایران بود. در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبایل مادی سکونت در اراضی غرب ایران که بعدها ماد نامیده شد،آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمن گاه شاهک نشین های فراوان و گروه های قومی و زبانی گوناگونی مانند گوتی ها، لولوبی ها، کاسی ها و هوری ها بود. بعدها، در سده های نهم و هشتم پیش از میلاد، قدرت مادها تا حدی زیادی افزایش یافت و نقش آن ها برجسته شد و سرانجام در سدهٔ هفتم پیش از میلاد، سرتاسر غرب ایران و برخی از مناطق نزدیک آن به مادها تعلق یافت. بنابراین، مرزهای ماد در طول چند صد سال، به تدریج و رفته رفته تغییر کرد؛ با این حال، گسترهٔ جغرافیایی دقیق ماد برای ما ناشناخته باقی مانده است.
در سال ۶۳۳ پیش از میلاد سکاها به ماد حمله کردند. ۹ سال بعد در سال ۶۲۴ پیش از میلاد مادها، سکاها را شکست داده و عقب می رانند.
در سال ۶۱۲ پیش از میلاد ماد و بابل متحد شدند و هووخشتره به نینوا مرکز آشور حمله کرد و پادشاهی آشور را برانداخت.
در سال ۵۵۰ پیش از میلاد ایشتوویگو شاه ماد از کوروش شکست می خورد و پیرو آن هگمتانه به تسخیر کوروش در می آید.
در سال ۱۵۵ پیش از میلاد مهرداد یکم اشکانی سرزمین ماد را تسخیر می کند.
در دورهٔ نخستین، مرزهای غربی شاهک نشین های ماد که از یکدیگر مستقل بودند، از مرزهای غربی دشت همدان فراتر نمی رفتند. اطلاعات ما دربارهٔ حدود شمالی و شرق ماد بسیار اندک است. با این حال، سرزمین اصلی ماد، آن گونه که آشوری ها از اواخر سدهٔ نهم پیش از میلاد تا آغاز سدهٔ هفتم پیش از میلاد آن را می شناختند، از سوی شمال به قزل بنده محدود می شد که قزل بنده در کوه های قافلان کوه در شمال دشت همدان قرار داشت؛ از سوی غرب و شمال غرب نیز محدودهٔ آن از دشت همدان فراتر نمی رفت و به کوه های زاگرس محدود می شد، به جز در جنوب غربی که مادها تا دره های زاگرس را در اختیار داشتند که این مرز در دامنهٔ کوه های گرین واقع شده بود و ماد را از الیپی، پادشاهی ای در نواحی پیشه کوه به سمت جنوب کرمانشاه، جدا می کرد. از سوی جنوب نیز مرز ماد به منطقهٔ ایلامی سیماشکی محدود می شد که امروزه با درهٔ خرم آباد تطبیق داده می شود.
نام ماد نخستین بار در متون شلمنسر سوم (۸۵۸–۸۲۴ پ. م) پادشاه آشور آمده است و در آن از مردم سرزمین مادا نام برده شده است. ساکنان این سرزمین به نام ماد شناخته شدند. سرزمین آذربایجان فعلی در شمال غربی فلات ایران را با نام مادکوچک و نواحی کردستان، تهران (ری)، حوزهٔ شمال غربی کویر مرکزی و همدان را با نام مادبزرگ می شناختند. نخستین پایتخت کشور ماد هگمتانه نام داشت.