[ویکی فقه] معجم الأدباء (کتاب). یاقوت در مقدمه کتاب خود «معجم الادباء» را گاه ارشاد الاریب فی معرفة الادیب نامیده ولی در مواضع دیگر نامهای مختلفی به آن داده است. چون اخبار الادباء، کتاب الادباء، معجم الادباء و نیز اخبار النحویین.
وی در کتاب خود از نحویان و لغت شناسان و نسب شناسان و اخباریان و مورخان و وراقان معروف و کاتبان مشهور و صاحبان رسایل مدون و خطاطان حکایت کرده و کوشیده است تاریخ ولادت و وفات و آثار هر یک از آنها را ذکر کند و نیز نسب آنان را تا جایی که برایش ممکن بوده بر شمارد و نیز شماری از شعرهایشان را بیاورد ولی با هدف ایجاز مطلب، اسانید روایات را حذف کرد، ولی منابع هر روایت را آورده است. شرح حال برخی را به تفصیل آورده چون شرح حال
صاحب بن عباد و ابو حیان توحیدی و محمد بن جریر طبری و...یاقوت عنوان ها را به ترتیب حروف هجا آورد، هر چند این ترتیب به دقت رعایت نشده است، زیرا گاهی شرح حال شاعران را نیز در زمره شرح حال ادیبان آورده است. یاقوت از سن بیست سالگی نگارش معجم الادباء را آغاز کرده است. برخی عناوین این کتاب مفقود شده اند.تعداد منابعی که یاقوت از آنها در تالیف این اثر بهره برده نزدیک به ۲۵۰ منبع است ولی البته همه منابع نیست. وی از معاصران خود فراوان سخن پرسیده یا از آثار آنان سود برده است.منابع مهم او عبارتند از: فهرست ابن ندیم، تیمیة الدهر ثعالبی، تاریخ بغداد خطیب، تاریخ دمشق ابن عساکر،
تاریخ نیشابور حاکم، معجم الشعراء مرزبانی، نشوار المحاضرة تنوخی، طبقات النحویین زبیدی، و کتابهایی چون تاریخ اصفهان و تاریخ بیهق و تاریخ خوارزم و غیره. گاه نیز از مؤلفی نام می برد ولی از کتاب او نامی نمی برد.
wikifeqh:
روضات الجنات خوانساری و نیز کتابهایی که یاقوت از آنها نقل کرده بود استفاده نمود. چاپ مارگلیوت هفت جلد است و در
قاهره به سال ۱۹۰۷ م به طبع رسیده است.سپس ابراهیم یازجی نیمی از کتاب را تصحیح کرد که در سال ۱۹۰۶ مرگش در رسید. نصف باقی را نسطاس حمصی تصحیح کرد. همین ناشر چاپ دوم کتاب خود را آغاز کرد. این چاپ در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۷ م در قاهره صورت گرفت و ۱۰۴۱ شرح حال را در برداشت.بار سوم کتاب معجم الادباء در زمره مطبوعات دار المامون، به همت احمد فرید رفاعی، در بیست جزء و ده مجلد منتشر شد. آخرین چاپ کتاب به اهتمام و تصحیح دکتر احسان عباس در هفت مجلد (شش جلد متن کتاب و جلد هفتم شامل یک مؤخره مفصل در شرح حال یاقوت و آثار او) توسط انتشارات دار الغرب الاسلامی، بیروت به سال ۱۹۹۳ م به طبع رسیده است.
منابع
...
[ویکی نور] معجم الادباء (یاقوت حموی). معجم الأدباء، اثر یاقوت حموی رومی، با تحقیق دکتر احسان عباس، تذکره ای است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحویان، لغت شناسان، نسب شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، کاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اولیه هجری تا زمان حیات مؤلف در 626ق
کتاب به زبان عربی و در قرن هفتم هجری نوشته شده است.
نویسنده در مقدمه کتاب خود، گاه آن را «إرشاد الأریب فی معرفة الأدیب» نامیده، ولی در مواضع دیگر، نام های مختلفی به آن داده است، چون: «معجم الأدباء»، «أخبار الأدباء»، «کتاب الأدباء» و نیز «أخبار النحویین» و ابن شعار آن را «معجم أئمة الأدباء» نامیده است. ابن المستوفی گوید که مؤلف، کتاب خود را «إرشاد الأریب إلی معرفة الأدیب» نامیده بود، ولی بعد آن را «إرشاد الألباء إلی معرفة الأدباء» نامید
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در هفت جلد، تنظیم شده است.
نویسنده در کتاب خود، از نحویان، لغت شناسان، نسب شناسان، اخباریان، مورخان، وراقان معروف، کاتبان مشهور، صاحبان رسایل مدون و خطاطان حکایت کرده و کوشیده است تاریخ ولادت و وفات و آثار هریک از آن ها را ذکر کند و نیز نسب آنان را تا جایی که برایش ممکن بوده، برشمارد و نیز شماری از شعرهایشان را بیاورد، ولی به قصد ایجاز مطلب، اسانید روایات را حذف کرده، ولی منابع هر روایت را آورده است. همچنین شرح حال برخی را به تفصیل آورده، چون شرح حال صاحب بن عباد، ابوحیان توحیدی، ابوالفتح بن عمید و وزیر، مهلبی، محمد بن جریر طبری و شافعی
