مفتاح العلوم

مفتاح العلوم کتابی معتبر از علوم ادبی است در دوازده بخش و از سراج الدین سکاکی است. از این کتاب شروح بسیاری شده است. این کتاب بهترین کتاب در موضوع علم بیان است.
مفتاح المفتاح اثر قطب الدین شیرازی
تلخیص المفتاح اثر خطیب قزوینی که خلاصه بخش سوم کتاب مفتاح العلوم است.
الشرح المطوَّل معروف به مُطَوَّل که کتاب درسی است اثر تفتازانی و عده ای چون میرسیدشریف جرجانی ، عبدالحکیم سیالکوتی ، محمدعبدالرحمان ، حسن بن محمدشاه فناری ، ابوالقاسم بن ابوبکر سمرقندی و محمدرضا گلپایگانی بر خود این شرح،شرح نوشته اند
الشرح المختصر معروف به مختصر المعانی که شرح کوتاه تری است از تلخیص المفتاح قزوینی که تفتازانی آنرا نگاشته
شرح قسم سوم مفتاح العلوم اثر تفتازانی

رجوع شود به:جامع العلوم

[ویکی نور] مفتاح العلوم، اثر ابویعقوب یوسف بن محمد سکاکی (متوفی 626ق)، کتابی دانشنامه مانند می باشد که در آن خلاصه ای از علوم ادبی زمان نویسنده، شرح داده شده است که شامل صرف، تجوید، اشتقاق (صغیر و کبیر و اکبر)، نحو، معانی، بیان، بدیع (که آن را وجوه تحسین کلام نامیده است)، حد (یعنی تعریف منطقی مفاهیم)، استدلال، عروض، قافیه، نقد شعر و سرانجام مبحثی در باره اعجاز قرآن و رد مطاعن مخالفان می شود
خطیب دمشقی در «تلخیص المفتاح» پیرامون این اثر، چنین نوشته است: «چون علم بلاغت و توابع آن (یعنی علم بدیع) از جلیل القدرترین و دقیق ترین علوم است که از روی آن، دقائق عربیت و اسرار آن معلوم می شود و وجوه اعجاز قرآن از روی آن آشکار می گردد و قسم سوم «مفتاح العلوم» سکاکی بزرگ ترین کتابی است که در این زمینه نوشته شده و از همه سودمندتر و ترتیب مطالب در آن، از همه بهتر و اصول مطالب در آن، از همه مجموع تر است، لذا با توجه به اینکه حشو و تطویل دارد و حشو و زواید آن را باید زدود، لذا من این مختصر را تألیف کردم»
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز شده است. احمد بن مصطفی، معروف به طاش کبری زاده در «مفتاح السعادة و مصباح السیادة»می گوید که: «مفتاح العلوم در 12 علم است. اما این سکاکی گویی اصلا نظم و ترتیب را نمی شناخته و ترتیب مباحث کتابش چنان درهم ریخته است که به سختی می توان توالی و ترتیب مطالب را پیگیری کرد. خود او در ابتدا بعد از آنکه اسامی علوم فوق را برمی شمارد، گویا فراموش می کند که نام دوازده علم را برده است، بلافاصله می گوید: این کتاب را به سه قسم قرار دادم؛ یکی در صرف و دوم در نحو و سوم در دو علم معانی و بیان، که البته هرکدام از آن ها ضمائمی دارد. سپس در تقسیمات اصلی و فرعی، بارها کلمه فصل را به کار می برد که ما نمی دانیم مثلا فصل سوم، مربوط به کدام تقسیم است و قس علی هذا
زبان نویسنده، بسیار دشوار، سخت و دیریاب است و کرنکوف در «دائرةالمعارف اسلام» می گوید: این دشواری، ناشی از طول جمله هاست که در عربی، مألوف نیست و شاید تحت تأثیر ترجمه کتب فلسفه یونانی بوده که او مطالعه می کرده است
اثر حاضر، تحقیقات و نوآوری هایی در زمینه علوم مورد بحث دارد که موجب توجه علما و ادبا بدان گردیده است