شعر

شعر، سروده، چامه یا چکامه یکی از کهن ترین گونه های ادبی و شاخه ای از هنر است. دهخدا در یادداشت های خود دربارهٔ شعر چنین می نویسد: «چکامه، چغامه، چامه، نَشید، نظام، سخن منظوم، منظومه، قریض. ظاهراً ایرانیان را قِسمی سرود یا شعر بوده و خود آنان یا عرب آن را «هَنَیمَه» می نامیده اند. قدیم ترین شعر ایران که به دست است گاتاهای زرتشت می باشد که نوعی شعر هجایی محسوب می شود».
در یونان؛ ایلیاد و ادیسه اثر هومر
در هند؛ مهابهاراتا و رامایانا
در روم؛ انه ایید اثر ویرژیل
در ایران؛ شاهنامه اثر فردوسی
شاعران و منتقدان، تعریف های گوناگون و بی شماری از «شعر» ارائه داده اند. در تعریف های سنتی دربارهٔ شعر کهن فارسی، ویژگی اصلی شعر را موزون و آهنگین بودنِ آن دانسته اند. در تعریف هایی دیگر، با دانش، فهم، درک، ادراک و وقوف یکی انگاشته شده است.دهخدا در فرهنگ لغت خود به تعاریف علمای عرب نیز اشاره کرده و می نویسد: «نزد علمای عرب کلامی را شعر گویند که گویندهٔ آن پیش از ادای سخن قصد کرده باشد که کلام خویش را موزون و مقفی ادا کند و چنین گوینده ای را شاعر نامند ولی کسی که قصد کند سخنی ادا کند و بدون اراده سخن او موزون و مقفی ادا شود او را شاعر نتوان گفت».
در هزاره دوم پیش از میلاد؛ ریگ وِدا، که از قدیمی ترین اشعار و سرودهای مذهبی هندی به زبان سانسکریت ودایی است، سروده شد.
قدیمی ترین سروده های به جامانده به وِداهای هندوان باستان بازمی گردد. از تاریخ سرایش وِداها اطلاع دقیقی دردست نیست و تاریخ قدیمی ترین سرودهٔ ریگ ودا را از هزار تا پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح پنداشته اند. همان گونه که اشاره شد گاتاهای زرتشت نیز از سروده های کهن هستند. دیگر سرودهٔ قدیمی، گیلگمش نام دارد. حماسه گیلگمش نخستین منظومهٔ حماسی جهان است. آن جا که تاریخ تمام می شود اسطوره آغاز می شود؛ حماسه های بزرگ مبتنی بر اسطوره هستند و اسطوره های بزرگ بر پایهٔ شرایط تاریخی بنا می شوند. جهان چندین حماسهٔ بزرگ را به خود دیده است:

شعر (poetry)
گونه ای ادبی که بیشتر برای توصیف احساسات و افکار مناسب است. فشردگی و ایجاز شعر غالباً حاصل صناعاتی نظیر استعاره و تشبیه است، که به خواننده امکان می دهد معنایی از آن استخراج کند. از این رو معنای یک شعر به اعتبار زمان و مکان و خواننده فرق می کند و این خود بخشی از جذابیت شعر است. در شعر پیروی از قواعد دستوری خشک نثر (زبان نوشتاری متعارف) الزامی نیست، و غنای زبان شعر سبب می شود تا عقل و احساس خواننده بیشتر درگیر شوند. علی القاعده، تفاوت شعر با نثر در آرایش کلمات است که در شعر معمولاً آهنگین و هم قافیه اند و از ترتیبی موزون، موسوم به وزن، پیروی می کنند. با این حال امروزه تفاوت شعر با نثر چندان روشن نیست. نثر موزون و شعرگونه را گاهی «شعر منثور» می گویند (← شعر_منثور). شعر را نظر به گستردگی آن، می توان به صورت های مختلف دسته بندی کرد. مثلاً جداکردن اشعار موزون از غیرموزون، یا تمایز میان اشعار غنایی (از قبیل غزل) و روایی یا حماسی (مانند مثنوی و منظومه). زبان و تصویرسازی در شعر روایی غالباً پیچیدگی های شعر غنایی را ندارد. شعر آزاداز دیگر انواع شعر است؛ این نوع شعر مقید به وزن و قافیه نیست. گاهی از آرایش صوری کلمات شعر در صفحۀ کاغذ برای ساختن شکلی یا تأکید بر کلمات و عباراتی خاص و ارتباط آنها با یکدیگر استفاده می شود. حتی در شعر وزن دار، جای کلمات در سطر ممکن است این جلوه را ایجاد کند. شعر، که در اصل سنتی شفاهی بود، ارزش فرهنگی فراوانی در نثر اساطیر و ادیان داشته چراکه در جوامع ابتدایی روشی برای داستان گویی و پیام رسانی بوده است. در این مرحله قالب شعر را نه قافیه بلکه ترصیع یا جناس آوایی تعیین می کرد. با تحول قالب های ادبی، ساختارهای صوری در ایجاد وزن اهمیت بیشتری یافتند و جایگزین جناس آوایی شدند. از ویژگی های شعر انگلیسی در رعایت وزن تأکید بر هجاهای مؤکد و نامؤکد است. حال آن که در شعر فارسی رعایت وزن مبتنی بر کوتاهی و بلندی هجاهاست که به آن افاعیل عروضی می گویند. اشعار عاشقانه در قالب غزل به کار می رود که الگوی دقیقی دارد. سایر قالب های وزنی مشتمل اند بر مثنوی و قصیده و رباعی. این قالب ها برای بیان مضامین مختلف به کار رفته اند، مثلاً غزل برای ابراز عشق به کار می رود، مثنوی برای داستان پردازی و روایت نبرد و امثال آن. در برخی دیگر از قالب های شعری تصویرپردازی عنصر اساسی است، چنان که فی المثل شعر شبانی به تصویرهای طبیعت و روستا متکی است. اشعار دوره های متأخر، خصوصاً دورۀ مدرن، انعطاف بیشتر و تقید کمتری به قواعد ساختاری و دستور سنتی دارند؛ آثار بدون وزن و قافیه نیز شعر به شمار می آیند. به این ترتیب تکیه بر تصویر پردازی و استفاده از صناعات ادبی به مراتب بیشتر از اتکای به جناس آوایی، تعداد هجاها، یا هماهنگی قافیه ها اهمیت پیدا می کند. نثر موزون، که مجاز و کنایه و تصویرهای شاعرانه دارد، گاهی شعر منثور نامیده می شود. این نام گذاری هم بی ارتباط با نوگرایی نیست.

شعر (منطق). شعر در منطق یکی از صناعات خَمْس است و همانند دیگر صناعات خمس، گونه ای قیاس به شمار می آید؛ قیاسی که مادۀ آن، مخیّلات یعنی قضیه های خیال انگیز است. بدین ترتیب منطقیان، تنها خیال انگیز بودن را شرط شعر دانسته اند و به خلاف ادیبان و عروضیان، وزن و به ویژه وزن عروضی و قافیه را شرط شعر بودن شعر ندانسته اند. بر این اساس، از دیدگاه اهل منطق و حکمت شعر دو گونه است: الف. شعر منظوم، یعنی سخن خیال انگیزی که دارای گونه ای وزن (اعم از وزن عروضی و وزن غیر عروضی) نیز هست؛ ب. شعر منثور، یعنی سخنی خیال انگیز که همانند نثر نه وزن دارد، نه قافیه؛ تأثیر عاطفی و خطابی و گاه حتی اقناعی شعر از نثر بیشتر است و این امر بستگی به درجۀ هنرمندی و مهارت شاعر، و شعردانی مخاطب دارد.

شعر یا چامه، یکی از کهن ترین گونه های ادبی و شاخه ای از هنر می باشد. شعر یک گونهٔ ادبی است که در آن از زیبایی های سطح و فرم زبان، بیان هنری احساسات، و تکنیک های خاص بهره گرفته می شود. به سرایندهٔ شعر شاعر یا چامه سرا گویند. آثار ادبی را به دو دستهٔ اصلی نثر و شعر تقسیم می کنند که معمولاً از جهت خوانش، زبان، و تکنیک ها توسط مخاطب قابل بازشناسی هستند.
• «ادبیات، راز پنهانی تمدن است، شعر، سرّ مکتوم آمال است.» -> ویکتور هوگو
• «امثال نه تنها وقایع، حکایات و افسانه ها را ضبط می نماید، بلکه مانند اشعار عهده دار ضبط و نگهداری بعضی از لغات و اصطلاحات زبان و معانی اصلیهٔ آنها نیز هستند.» -> احمد بهمنیار
• «بیان این «بیهودگی» در شعر شاعران بزرگ معاصر، جز تقلید کورکورانه چه مفهوم دیگری دارد؟» -> منوچهر آتشی
• «دانشمندان، علما و بزرگان هرکدام نردبانی برای ترقی دارند، لیکن شاعران و هنرمندان، این مدارج را پروازکنان می پیمایند.» -> ویکتور هوگو
• «زمان ما به قدری بد است که شاعر، دیگر در زندگی انسان هایی که او را احاطه کرده اند جوهری از شعر که قابل استخدام باشد، نمی یابد.» -> یوهان ولفگانگ گوته
• «شاعر، مانند سیم تار است که هنگام لرزش و طنین افکندن، از دیده پنهان می گردد.» -> ژان پل
• «شاعری والاترین هنرها است.» -> امانوئل کانت
• «شعر، پویشی است جاودانه در جستجوی حقیقت.» -> فرانتس کافکا
• «شعر ظواهر اشیا را با خواسته های روح منطبق می سازد و مایه گشایش خاطر و صفای ذهن می گردد.» -> امانوئل کانت
• «مثل قدیمی ترین ادبیات بشر است. انسان پیش از آن که شعر بگوید و قبل از آن که خط بنویسد اختراع امثال نموده و در محاورات خود به کار برده است. مبدأ پیدایش این نوع سخن بکلی مجهول و تعیین آن محال است.» -> احمد بهمنیار
• «من در شعر رابطه ام را با زمان و زندگی نوین مردمم یافتم.» -> آنا آخماتووا
• «موسیقی لذت بخش ترین هنرها است ولی چیزی به ما نمی آموزد، اما آنچه که به فکر و روح آدمی غذا می دهد و آموزنده است، شعر و شاعری است.» -> امانوئل کانت
• «و اگر شاعر باشی جهد کن تا سخن تو سهل و ممتنع باشد و بپرهیز از سخن غامض و چیزی که تو دانی و دیگران را به شرح آن حاجت باشد مگوی که شعر از بهر مردمان گویند نه از بهر خویش.» -> قابوس نامه
• «هر حکایت دلنشینی و هر شعر زیبایی، سرشار از آموزش است.» -> ژان پل
• «هنر است این، هنر شعر سرودن، مجلس شادی و مهمانی نیست// مجلس مردم اشراف، همان هرزه گیاهانی که// مردم نیکسیَر را به تمسخر گیرند// هنر شعر سرودن نه همین است که بسی بیشتر است// او سرایی است که دروازه آن، بر همگان بگشوده است» -> شاندر پتوفی
• «هیچ حسنی برای شعر و شاعر بالاتر از این نیست که بهتر بتواند طبیعت را تشریح کند و معنی را به طور ساده جلوه دهد.» -> نیما یوشیج
• «هیچ کس نمی تواند بیش از خودم زبان حال من باشد… شعر گیاهی درونی است از نوع گیاهانِ بالارونده که انبوه می گردد و در تاریکیِ درون زاده می شود. بیشه ای نی زار است که کسی از چگونگیِ آن آگاه نیست، مگر آن کسی که مراقب بوده درخت ها در بیشه چگونه یکایک رشد می کرده است.»• «فهمیدم که هر کلمه ای شاعر بر صفحه ای می نگارد، تابلویی است نمودار مقابلهٔ او با روزگار؛ و نوشتن پدیدآوردن تکانی است در نظم و ترتیب چیزها و به منزلهٔ شکافتن پوستهٔ هستی و خُردکردن آن است.» در «داستان من و شعر (۱۹۷۰)؛ فصل: روشنگری» -> نزار قبانی
• «وقتی دارم شعر می نویسم، جهانی دارم برای خودم می سازم که جهانِ غیرقابل تحمل بیرون نیست.»• «در لحظه آفرینش به اینکه من شاعرم فکر نمی کنم، در خلوت خودم مرتب در حال پوست انداختن هستم.»• «بازیگری هم مثل شاعری برای من راهی است، برای بیشتر جذاب کردن زندگی.»• «هر کسی یک جهان بینی ای دارد. کسی که اهل تأمل است، اهل هنر است، اهل شعر و ادبیات است، حرفی برای گفتن دارد.»• «نگاه کنید که شعر مخاطب بیشتری را در جهان امروز جلب می کند؛ یا سینما یا موسیقی؟ واقعیت این است که در جهان امروز تئاتر دیگر جلوی صحنه نیست؛ نه اینکه بد است، خیلی از هنرها از تئاتر دارند تغذیه می کنند، اما تئاتر بُرد چندانی ندارد. خیلی از هنرها ذاتاً دارند از شعر تغذیه می کنند.»• «این عصر، عصر هم زمانی است، بنابراین وقتی نیرو و انرژی ات را برای بیان درونیاتت می گذاری، بهتر است برای چیزی بگذاری که در درون این هم زمانی جا داشته باشد.»• «مردم با شعر قهر نیستند منتها شعر دیگر جلوی صحنه نیست. در دنیای امروز شعر، در کنار موسیقی و ترانه شنیده می شود.»• «شعر در درون آدمی سه دوره طی می کند. یک دوره ابتدایی است که هنوز دارد آدم را آزمایش می کند. خب این مرحله زود می گذرد. یک دوره یافتن زبان و پیچیدگی و… از این مرحله هم بگذری، اگر کارت تداوم پیدا کند و به آن مرحله سوم برسی، دیگر شعر جزئی از تو می شود و مثل حرف زدن و سایر روزمره هایت می شود.»• «شعر بخشی از نگرش و زندگی من شده است.» در مصاحبه با شرق -> محمد شمس لنگرودی
• «موسیقی و ادبیات و شعر، می توانند فراتر از آنچه تصویر نشان می دهد، قدم بگذارند.» در مصاحبه با روزنامهٔ شرق: «۱۴ ژوئن ۲۰۱۷/ ۲۴ خرداد ۱۳۹۶» -> کریستف رضاعی
• «با رمال شاعر است، با شاعر رمال، با هردو هیچ کدام با هیچ کدام هردو.»• «شعر چرا می گی که توی قافیه اش بمونی؟»• «شعر حیض الرجال است.»• «شعر مگو دچار ضرورت مشو.»• «شعر مگو در قافیه ممان.»• «شعر فهمیدن به از گفتن بود.»• «شعر مگو تا در قافیه اش درنمانی.»• «شعیر از شعر بازدارد.»• «شعر هرچه به دروغ نزدیک تر، زیباتر.»• «هدیه شاعر چه باشد؟ شعر تر.»• «آن شاعری کند به جهان نقض شعر من// کان شعر و وزن شعر بنشناسد از شعیر» -> قطران تبریزی
• «آن شعر بود که چون بخوانی// از جات رباید، از روانی» -> مکتبی شیرازی
• «از بارخدایان و بزرگان جهان اوست// هم شعرشناسنده و هم شعرخریدار» -> فرخی سیستانی
• «از تری شعر بیش هیچ نخیزد چو گرد// تری شعر امید گوش وفا استوار» -> خاقانی شروانی
• «اشتر به شعر عرب در حالت است و طرب / گر ذوق نیست تورا کژ طبع جانوری» -> سعدی
• «اگر چه شعر در حد کمال است// چو نیکو بنگری حیض الرجال است» -> عطار نیشابوری
• «انوری! بهر قبول عامه، چند از ننگ شعر// راه حکمت دور، قبول عامه گو هرگز مباش» -> انوری ابیوردی
• «ای برادر! بشنوی رمزی ز شعر و شاعری// تا ز ما مشتی گدا، کس را به مردم نشمری» -> انوری ابیوردی
• «ای شعرفروشان خراسان بشناسید// این ژرف سخن های مرا گر شعرایید» -> ناصرخسرو
• «بر شعر من مخند به خشکی که خواجه گفت// کی شعر تر تراود از خاطر حزین» -> ایرج میرزا
• «به شعیری نمی کنند حساب// شعر خاقانی و سنایی را» -> ایرج میرزا
• «پیش و پسی ساخت صف کبریا// پس شعرا آمد و پیش انبیا» -> نظامی
• «چرا به شعر مجرد مفاخرت نکنم// ز شاعری چه بد آمد جریر و اعشی را» -> ظهیرالدین فاریابی
• «چون خود و چون من نبینی هیچ کس در شرع و شعر// قاف تا قاف ار بجویی قیروان تا قیروان» -> خاقانی شروانی
• «خدایگانا چون جامه است شعر نکو// که تا ابد نشود پود او جدا از تار» -> ابوالفضل بیهقی، ابوحنیفه اسکافی
• «خشک است شعرم آخر دیر است تا مرا// از بحر شعر نوک قلم تر نیامده ست» -> کمال الدین اسماعیل
• «در این دیار بسی شاعران باهنرند// که نور فکرت ایشان دهد به کان گوهر» -> ظهیرالدین فاریابی
• «در ترازوی شرع و رسته عقل// فلسفه فلس دان و شعر شعیر» -> خاقانی شروانی
• «در شعر سه تن پیمبرانند// قولی است که جملگی بر آنند// فردوسی و انوری و سعدی// هر چند که لانبی بعدی» -> ناشناس
• «در شعر مپیچ و در فن او// چون اکذب اوست احسن او» -> نظامی
• «دعوی کنی که شاعر دهرم ولیک نیست// در شعر تو نه حکمت و نه لذت و نه چم» -> شهید بلخی
• «دنیات دور کرد ز دین این مثل تراست// کز شعر بازداشت ترا جستن و شعیر» -> ناصرخسرو
• «سوی شعر حجت گرای ای پسر// اگر هیچ در خاطر تو ضیاست» -> ناصرخسرو
• «شاعر و آنگاه رد بوسه شیرین// کودک و آنگاه ترک دانه خرما» -> قاآنی شیرازی
• «شاعری خرسری و در سرت از شعر هوس// همچو اندر سر خر مر هوس کاه و شعیر» -> سوزنی سمرقندی
• «شعر است ترازوی زمان را// وزنی نبود در آن جهان را// در خود چو فرو رود سخن ساز// زان سوی سپهرش آید آواز» -> مکتبی شیرازی
• «شعر است لطیفه الهی// مضمون سپیدی و سیاهی// شعر ابروی دانش است و الهام// لیکن نشود سپید از ایام» -> مکتبی شیرازی
• «شعرت آوردم به سوقات و به طنزم عقل گفت// نزد موسی تحفه آورده ست سحر سامری» -> ابن یمین
• «شعر دانی چیست؟ دور از روی تو حیض الرجال// قایلش گو خواه کیوان باش خواهی مشتری» -> انوری ابیوردی
• «شعر دانی چیست؟ مرواریدی از دریای عقل// هست شاعر آنکسی کین طرفه مروارید سفت// صنعت و سجع قوافی هست علم و، شعر نیست// ای بسا ناظم که نظمش نیست، الا حرف مفت// شعر آن باشد که خیزد از دل و جوشد زلب// باز در دل ها نشیند هرکجا گویی شنفت// ای بسا شاعر که او در عمر خود نظمی نساخت// وی بسا ناظم که او در عمر خود شعری نگفت» -> محمدتقی بهار
• «شعر در نفس خویش هم بد نیست// ناله من ز خست شرکاست» -> ظهیرالدین فاریابی
• «شعر دریایی است پهناور که او را مرغ وهم// در گذشتن باید از پولاد بال و پر کند» -> محمدتقی بهار
• «شعر فرستادنت دانی ماند به چه// مور که پای ملخ نزد سلیمان برد» -> جمال الدین عبدالرزاق
• «شعر من بر علم من برهان بس است// جانفزای و صاف چون آب زلال» -> ناصرخسرو
• «شعر من شعر است شعر دیگران هم شعر لیک// ذوق نیشکر کجا یابد مذاق از بوریا» -> سلمان ساوجی
• «شعر من و مرگ فقرا، عیب بزرگان// این هر سه متاعی است که آوازه ندارد» -> ناشناس
• «شعر ناگفتن به از شعری که باشد نادرست// بچه نازادن به از ششماهه افکندن جنین» -> منوچهری دامغانی
• «شعر نوری ز عرش زاینده است// زان چو عرش استوار و پاینده است»• «شعر و شرع و عرش از هم خاستند// این دو عالم زین سه حرف آراستند» -> عطار نیشابوری
• «شکر کن زآن که شرع و شعرت هست// خرت ار نیست گو شعیر مباش» -> سنایی
• «شکر و سیم پیش همت او// از من و شعر شرمسارتر است» -> خاقانی شروانی
• «عروس شعر سزد گر سیاه کرد لباس// که در وفات کرم سوگوار می آید» -> کمال الدین اسماعیل
• «کامروز می کنند ز بهر دوام نام// شاهان روزگار توسل به شعر من» -> سلمان ساوجی
• «کتابی، خلوتی، شعری، سکوتی// مرا مستی و سکر زندگانی است// چه غم گر در بهشتی ره ندارم// که در قلبم بهشتی جاودانی است» -> فروغ فرخزاد
• «که دیبای رومی است اشعار من// اگر شعر فاضل کسایی کساست» -> ناصرخسرو
• «که نباید چنان که آن گفتند// بازدارد ترا ز شعر شعیر» -> ناصرخسرو
• «کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد// یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد» -> حافظ
• «گرفتم که بر شعر واقف نه ای// که تو مرد یک پیشه و یک فنی» -> انوری ابیوردی
• «گر مدیح و آفرین شاعران بودی دروغ// شعر حسان ابن ثابت کی شنیدی مصطفی// بر لب و دندان آن شاعر که نامش نابغه است// کی دعا کردی رسول هاشمی خیرالوری// شاعری عباس کرد و حمزه کرد و طلحه کرد// جعفر و سعد و سعید و سید ام القری// ور عطادادن به شعر شاعران بودی فسوس// احمد مرسل ندادی کعب را هدیه ردی» -> منوچهری دامغانی
• «مادح اگر مثل من هست به عالم دگر// مثل تو ممدوح نیست شعرخر و حقگزار» -> خاقانی شروانی
• «ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ// به قرآنی که اندر سینه داری» -> حافظ
• «نشد به طرز غزل هم عنان ما حافظ// اگرچه در صف رندان ابوالفوارس شد» -> کمال الدین خجندی
• «یکی غایب از خود یکی نیم مست// یکی شعرخوانان صراحی به دست» -> سعدی

[ویکی فقه] شعر سخنی ادبی و غالباً موزون و دارای قافیه که بیان کننده عواطف و تخیل گوینده است؛ از آن به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج و تجارت سخن گفته‏اند.
شعر خواندن در حدّ خودش عملی مشروع و جایز است و دریافت مزد در ازای آموختن آن به دیگری نیز جایز می‏باشد.

شعر در ستایش اهل بیت علیهم السّلام
خواندن شعر در ستایش و رثای اهل بیت علیهم السّلام؛ بویژه مصائب سالار شهیدان، حضرت امام حسین علیه السّلام و یاران با وفای آن گرامی مستحب و در روایات بدان ترغیب و تأکید شده است؛ چنان که آموختن اشعار جناب ابوطالب علیه السّلام به فرزندان مستحب است.

شعر حرام
سرودن شعر مشتمل بر هجو و ناسزای مؤمن و دروغ و نیز بیان زیباییهای زن مؤمنِ شناخته شده از گناهان شمرده شده و حرام است.

شعر مکروه
...