کلمه جو
صفحه اصلی

قلم زنی

فارسی به انگلیسی

etching, writing, engraving, carving

فارسی به عربی

نقش

مترادف و متضاد

etching (اسم)
قلم زنی

فرهنگ فارسی

۱ - عمل و شغل قلمزن ۲ - نویسندگی کتابت ۳ - نقاشی ۴ - یکی از هنرهای زیباست و آن ایجاد نقوش جانوران گیاهان و طرحهای مختلف است بر روی نقره ورشو یا فلز دیگر . توضیح در هنگام عمل استاد بوسیله قلمی فلزی یا یک منقاش نوک تیز فولادی که دارای دسته ای چوبی است کار می کند . او منقا ش را چنان در دست می گیرد که دسته چوبی آن در کف دست او واقع می شود . در این صورت به سهولت و قوت منقاش را در لوح فلزی فرو می کند و مقدار لازم بر می دارد و بسته به فشار دست و زاویه ای که ابزار کار با لوح فلزی دارد می تواند شکافی را که روی فلز ایجاد کرده است باریک یا پهن عمیق یا سطحی بنماید . در نقر فلز معمولا منقاش قلمزن تراشه های فلزی یا ناهمواریهایی در حدود خطوط شکافها باقی می گذارد و استاد قلمزن در پایان کار این تراشه ها را با کاغذ سنباده پاک می کند و خطوط را هموار می سازد .

فرهنگ معین

( ~ . زَ ) [ معر. فا. ] (حامص . ) ۱ - عمل و شغل قلمزن . ۲ - نویسندگی ، کتابت . ۳ - نقاشی . ۴ - یکی از هنرهای زیباست و آن ایجاد نقوش جانوران ، گیاهان و طرح های مختلف است به روی نقره ، ورشو یا فلز دیگر.

لغت نامه دهخدا

قلمزنی. [ق َ ل َ زَ ] ( حامص مرکب ) کار قلمزن و آن عبارت است : از کندن نقشها بر فلزات : قلمزنی اصفهان معروف است.

فرهنگ عمید

۱. [مجاز] نویسندگی.
۲. [مجاز] نقاشی.
۳. حک کردن تصویر جانوران یا انواع گل وگیاه و طرح های دیگر بر روی فلز با قلم های مخصوص، حکاکی.

دانشنامه عمومی

قَلَم زنی (به انگلیسی: EMBOSS WORKING) عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی. قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد. قلمزنی روی مس. ساختن اشیاء با فلز مس، برنج، نقره و… به روش سرد را «دواتگری» گویند، این هنر با سابقه چندین هزار ساله خود؛ در دوران هخامنشیان رواج یافت و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید.
استاد بهرام الیاسی که در کار خود منحصر به فرد و دارای درجه یک هنری و آثاری شاهکار در سراسر جهان می باشد قلم زنی به سبک اصفهانی است او فرشچیان قلم زنی ایران است.
مرحوم علی رحیمی از استادان صاحب نام قلم زنی و صاحب سبکی جدید بوده است. (آثار خاص قلم زنی وی شامل ۱۰ الی ۱۵ شخصیت متفاوت شغلی، مربوط به یک دوره تاریخی بوده است، که هر شخصیت همراه با لباس و اکسسوار خاص شغلی خود بوده است. همراه با تصاویر درخت و گل و مرغ در زمینهٔ کار، چکش کاری شده بر روی سطوح کروی و مخروطی اشیا ی مسی و نقره ای. سر انجام وی در سال ۱۳۷۲ فوت کرد. .و در(باغ رضوان) اصفهان دفن شد.<ref>
ابراهیم لاتخافی از استادان صاحب نام و برجستة قلمزنی و اسطرلاب سازی اصفهان بود که در تاریخ ۱۳۹۱/۰۳/۲۰ درگذشت و در قطعه هنرمندان باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد.
یوسف محمدی یکی دیگر از استادان گمنام در رشته نقره سازی است. وی سال های متمادی در این رشته فعالیت داشت اما به دلیل برخی مشکلات از این شغل دست کشیده و فعلاً فقط مشغول آموزش معلولان می باشد. او یکی از استادان سبک تبریز است.
سید محسن احمدی از استادان معاصر صاحب نام و برجسته در قلمزنی برجسته می باشد. شروع فعالیت او از سال ۱۳۵۱ تحت نظر سید عیدی محمد احمدی می باشد. او به دلیل کاربرد این نوع از قلمزنی در ضریح بقاع بیشتر فعالیت خود را به این امر اختصاص داده است از جمله کارهای او می توان به یک جفت درب سرداب علی بن موسی الرضا، کتابخانه حرم حسین، ضریح بی بی شریفه در حله عراق، موسی ابن الحسن المثنی در حله عراق اشاره کرد.
استاد محمد مهدی بابا خانی، دارنده نشان درجه یک هنری از استادان مشهور وبنام این هنر زاده شهر اراک ۱۳۵۳ خورشیدی هستند ایشان سبک جدیدی در این رشته خلق کرده اند. یکی از آثار این هنرمند ارزشمند درسازمان مالکیت معنوی ملل متحد wipoدر سال ۱۳۸۱ انتخاب شد، که هم اکنون این اثر درموزه ژنوسویس نگهداری می شود و تعدادی از اثارایشان درموزه هنرهای سنتی سعد آباد وموزه حسن پور اراک و غیره … نگهداری می شود. وی نیز بنیان گذار موزه سلطان آباد شهر اراک می باشد.
استاد علی اصغر زرمهر شیرازی فرزند محمداسمعیل متولد۱۲۸۶ خورشیدی شیراز. از استادان برجسته قلمزنی مکتب شیراز بودکه در تاریخ ۱۳۶۲/۲/۱۹خورشیدی دارفانی راوداع گفت؛ و در ارامستان شیراز به خاک سپرده شد. از آثار بجا مانده از ایشان قلمزنی سردر شبستان داخلی. خانقاه احمدی شیراز می باشد؛ که این اثر. به امضای خودایشان در سال ۱۳۴۳ به اتمام رسیده.
استادحسین علاقعمندان متولد ۱۳۱۰ اصفهان از استادان برجسته وصاحب نام قلمزنی اصفهان بود که ایشان درتاریخ ۱۳۹۶/۰۳/۲۵از دنیا رفتند. آثاری از ایشان درموزه های سعداباد و دیگر موزهای ایران در دید عموم قرار دارد
استاد غلامحسین بیگ پدراستامحمود شیرازی از قلمزنان مشهور مکتب شیرازقرن دوازده بود. نام ایشان در کتاب اثارعجم درصفحه۵۰۱ توسط فرصت الدوله شیرازی کنارنویس شده و در تاریخ۱۳۰۹قمری درشیراز دارفانی را وداع گفت ودردارالسلام دفن شده روحش شاد.
استامیرزامحمود شیرازی فرزندغلامحسین بیگ نابغه قلمزنی مکتب شیراز قرن سیزده قمری بود که نام ایشان درکتاب آثار عجم صفحه۵۰۱امده ایشان نیز برادر محمدجعفر (جعفر) دواتگر و٬زرگر نامی شیرازی می باشد.
استادمحمداسمعیل (زرمهر) ایشان پسرمیزا محمود شیرازی متولد۱۲۵۰از صاحبان سبک درقلمزنی مکتب شیرازقرن سیزدهم بوده که نام ایشان را فرصت الدوله در کتاب اثارعجم صفحه۵۵۲اورده سرانجام ایشان در سال ۱۳۲۳شمسی دار فانی را وداع گفتند.
استاد سید محمد دادرس متولد ۱۲۸۲شیراز از شاگردان اکبراقاباباخان (اکبرخان) از استادان بجسته ونامی قلمزنی مکتب شیراز بود وی در سال ۱۳۵۷خورشیدی دارفانی را وداع گفتند ایشان در حرم علی ابن حمزه شیراز دفن شدند.
استاد اکبر آقا باباخان فرزند محمد رضا خان متولد۱۲۴۷شمسی از هنرمندان نامی قلمزنی شیراز بود. ایشان مدتی در هنرستان پهلوی شیراز مشغول به آموزش هنر قلمزنی بود. وی در۱۳۲۶/۰۱/۱۵شمسی دارفانی را وداع گفتند و در آرامگاه خانوادگی دردارالسلام شیراز دفن شدن.
استاد (اکبر بزرگیان) زاده ۱۳۳۴ اصفهان. یکی دیگر از استادان صاحب نام این رشته دارنده نشان درجه یک هنری در رشته قلمزنی٬انتخاب وی به عنوان (چهره ماندگار) رشته دواتگری در سال۱۳۹۵ .رشته اولیه وی دواتگری بوده وتا سالیان زیاد اثار اساتید بزرگ قلمزن را دواتگری می کرد و بعد ازان در رشته قلمزنی به سبک ساسانی وهخامنشی به درجه استادی رسید وی اثار خود را به تنهای دواتگری وقلمزنی کرده و به اتمام می رساند.
شادروان استاد محمود دهنوی زاده ۱۳۰۵خورشیدی اصفهان ایشان از اساتید برجسته قلمزنی و طراحی صاحب سبک بودند .طراحی را نزد استادحاج مصورالملک اموخت وی در سال ۱۳۳۴ همکاری خودرا در اداره کل هنرهای زیبا شروع کرد. وبیش از ۲۶سال درکارگاه قلمزنی این اداره مشغول به اموزش هنر جویان بودند. و پس از باز نشستگی نیز چند سالی در دانشگاه هنر تهران ودانشگاه الزهرا به تدریس هنر طراحی و قلمزنی روی فلزات پرداخت. ونمایشگاهای بسیاری در کشورهای انگلستان٬امریکا٬بلژیک٬ایتالیا٬المان٬ودیگر کشورهای جهان برگزار کرد. گر چه بیشتر اثار این هنرمند نصیب سفرا ومقامات بلند پایه سیاسی کشورهای مختلف گردیده است ولی خوشبختانه اثار این هنر مندبرجسته ونامی زینت بخش موزه هنرهای ملی ایران نیز می باشد . سرانجام ایشان در سال ۱۳۸۰در سن ۷۵سالگی دار فانی را وداع گفت.
استاد رضا قادران متولد ۱۴ آذرماه ۱۳۴۲ در شهر اصفهان، متاهل و دارای سه فرزند است . وی قلمزنی را از سن ۹ سالگی نزد پدر شروع کرد البته همراه با درس خواندن . در سن ۱۷ سالگی به صورت مستقل مشغول به کار شد . چون علاقه زیادی به کار قلمزنی داشت خیلی زود در کارش پیشرفت نمود و با الهام گرفتن و تماشای آثار تاریخی اصفهان همچون (( نقاشی های چهل ستون، مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله و مطالعه کتاب های هنری همچون (( آثار و طرح های استادان ممتاز گذشته اصفهان )) سعی در بهتر نمودن آثار خود نمود . در سال های ۷۲ و ۷۳ در چند نمایشگاه خارجی و داخلی دعوت به ارائه آثار خود شد که خیلی موفق بود . همچنین در سال ۱۳۷۷ تمبر یادبودی به مناسبت روز صنایع دستی از یکی از کارهایش چاپ شد که هم اکنون با چند کار دیگرش در موزه معاصر صنایع دستی تهران نگهداری می شود . یکی دو دوره در دانشگاه هنر کاشان و هنرستان هنر اصفهان به هنرجویان قلمزنی آموزش داده است .در حال حاضر ۳۶ سال است که مشغول به کار به صورت حرفه ای است . سبک های مختلف قلمزنی را کار می کند که عبارتند از : سبک نقش ریزه صفویه و قاجار، سبک هخامنشی، ساسانی، طرح تخت جمشید، گل و مرغ، چنگ و اسلیمی، برجسته کاری و منبت کاری .وی بر روی فلزهای مس، نقره، برنج و طلا کار می کند که البته بیشتر آثار وی بر روی نقره است و کار بر روی پلاک صاف مسی یا نقره و ظروف حجمی مثل گلدان، تنگ، شکلات خوری، جعبه، سرویس چایخوری و …
امروزه برای قلم زنی نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می دهند و با چکش بر انتهای قلم می کوبند تا شیارها و نقش ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.قلم های این هنر متنوع هستند و نام های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم بر. پس از ایجاد نقش ها، قیر را جدا می کنند و روی شیارها گرده زغال می ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می پوشانند. به این ترتیب نقش های قلم زده شده به شکل خط هایی تیره و مشخص دیده می شود.نمونه ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک بادیاب (بادیه، جام بزرگ پایه دار، سنگاب) مسی بود که توسط محمد مهدی بابا خانی طراحی وقلمزنی شده در ورودی سازمان جهانی مالکیت فکری در سوئیس قرار دارد.
از اساتید بنام این رشته که در قرن ۱۳ و ۱۴ هجری شمسی می زیسته می توان به تقی پشوتن ملقب به خیام اشاره کرد. ایشان کارهای خود را بر روی سینی انجام می دادند و با سیاه قلم و اشعار خیام مزین می نمودند. از جمله شاگردان ایشان استاد علی ظریفی می باشند.
سه سبک اصلی در قلمزنی ایران مطرح است که عبارتند از سبک شیراز و سبک تبریز و سبک اصفهان. درسبک شیراز. که بیشتر بر روی نقره انجام می شود پس از طراحی بر روی کار ونیم برکردن شروع برجسته سازی وکف سازی می شود که در این سبک بیشتر از نقوش تخت جمشیدی وگل مرغ استفاده می شود و در ایران این سبک را مکتب شیراز می نامند و منحصر به شیراز می باشد در سبک تبریز برای حرکت قلم و انجام قلمزنی از حرکت و فشار مچ دست استفاده می شود و در سبک اصفهان از ضربات چکش. به همن سبب قلم تبریز صاف و کم عمق است ولی قلم اصفهان عمیق تر می باشد. قلم زنی در اصفهان نیز در دو سبک مجزا می باشد که به نام های قلم ریز و فلم زنی برجسته شهرت دارد. قلم زنی برجسته دارای برجستگی های عمیق تری می باشد و حالتی سه بعدی را ایجاد می نماید. این گونه از قلم زنی در ساخت ضریح امامان شیعه استفاده می گردد.

دانشنامه آزاد فارسی

کَنده کاری با قلم حکاکی از هنرهای صناعی ایرانی است که روی اشیای فلزی صورت می گیرد. ابزار اصلی این هنر، قلمی از جنس فولاد است که انواع گوناگون دارد: قلم لبه کوتاه، قلم لبه بلند، قلم نیم کمانی، قلم مربعی، قلم کف تخت، قلم درختی، قلم بادامی، قلم سایه، قلم خوشه و چندین قلم دیگر. هر نوع طرح، با قلمِ خاصِ خود نقش می شود. روش عمومی کار به این صورت است که ابتدا پشت فلزِ موردنظر را با قیر و خاکستر گرم می پوشانند، سپس طرح را روی فلز انتقال می دهند، بعد از آن حکاک یا قلم زن با فرودآوردن مرتب ضربه های چکش روی قلم، که به «چکش کاری» موسوم است، قلم خود را آهسته حرکت می دهد و خطوط نقشه را حک می کند. البته، کار با خرده کاری هایی مانند مشبک کاری، برجسته کاری، منبت کاری، عکسی، زمینه پُر توأم است. گفته اند قلم زنی در مصر باستان، آشور و یونان وجود داشته است. سینی، گلدان، کاسه، بشقاب و شمعدان از تولیدات فرآورده های این هنرند. آثار قلم زنی استاد دهنوی و استاد خواجه شیرانی در موزۀ هنرهای ملی از شاهکارهای قلم زنی ایران به شمار می روند. کارشناسان، اصفهان را بزرگ ترین مرکز هنر قلم زنی می دانند.

پیشنهاد کاربران

etching

یک هنر قدیمی سنتی ایرانی

قلم زنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی. قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد.
امروزه برای قلم زنی نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می دهند و با چکش بر انتهای قلم می کوبند تا شیارها و نقش ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.
قلم های این هنر متنوع هستند و نام های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم بر. پس از ایجاد نقش ها، قیر را جدا می کنند و روی شیارها گرده زغال می ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می پوشانند. به این ترتیب نقش های قلم زده شده به شکل خط هایی تیره و مشخص دیده می شود.
نمونه ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک باد یاب ( بادیه، جام بزرگ پایه دار ) مسی بود در ورودی سازمان مالکیت های معنوی سازمان جهانی مالکیت فکری در سوئیس قرار دارد[۱].
محتویات [نمایش]
پیشینه هنر قلم زنی در ایران [ویرایش]
پیشینه قلم زنی به زمان سکاها یا سیت ها نسبت داده می شود که نژاد آریایی داشتند[۱].
دوره پیش از تاریخ [ویرایش]
پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان یا نخستین شیء باشد که بر روی آن قلم زنی، چکش کاری و یا حکاکی شده است، اطلاع دقیقی در دست نیست.
کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می رسد ( لک پور، ۱۳۷۵، ص۷ ) .
در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلزکاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته است. از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در ۱۳۳۶ کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه است.
در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلم زنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه ای برخوردار بوده است و آثار با ارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن ها جام های طلای مارلیک است. 'متن مورب' مردم درباره هی ساسانی ها قبل از اسلام کارهای بسیار زیبایی انجام میدادند
هنر قلم زنی در دوره مادها [ویرایش]
آثار قلم زنی اندکی از دوره مادها که در سده هفتم ق. م در شمال ایران روی کار آمدند به یادگار مانده است. اشیای به دست آمده از آذربایجان حاکی از آن است که از نفوذ سکاها به تدریج کاسته شده و سبک مادها در این زمان جای آن را گرفته است.
هنر قلم زنی در دورهٔ هخامنشی [ویرایش]
با روی کار آمدن پارس ها و تشکیل حکومت هخامنشی ( ۵۵۰ - ۳۳۰ق. م ) هنر قلم زنی تحوّل یافت و از جایگاه ویژه ای برخوردار شد و بر روزگار پس از خود تأثیر گذاشت. دوره هخامنشی اوج هنر فلزکاری در زمینه های ریخته گری، چکش کاری، ترصیع و. . . است. به دلیل حمله اسکندر و آتش زدن تخت جمشید آثار بسیاری نابود شد و یا به دستور اسکندر گداخته و به سکه تبدیل شد.
از جمله اشیای شناخته شده در دوره هخامنشی دو لوح سیمین به وزن ۴ کیلوگرم و زرّین به وزن ۵ کیلوگرم است که در موزه ملّی ایران نگهداری می شود.
هنر قلم زنی در دوره سلوکی [ویرایش]
در دوره سلوکی با ساخت شهرهای جدیدی مانند مرو و نسا و انتقال کارگاه های هنری به این شهرها، هنر قلم زنی با تأثیرپذیری از هنر هلنی ( هنر یونانی ) ادامه یافت.
هنر قلم زنی در دوره اشکانی [ویرایش]
با روی کار آمدن پارت ها در سال ۲۵۰ ق. م تا ۲۲۴ میلادی هنر قلم زنی با همان شیوه هخامنشی با اندک تغییر به عمر خود ادامه داد.
ساخت پیکره ها از جنس زر و نقره و مفرغ به شیوه ریخته گری در دوره اشکانی از رونق ویژه ای برخوردار شد و زیورآلات مرصع با سنگ های قسمتی با همان شیوهٔ هخامنشی ادامه یافت. در این دوره به دلیل هجوم اسکندر آثار هنری مهمّی در دست نیست و به سبب هرج و مرج و کم توجّهی پارتیان اولیه به هنر، تنها در اواخر این دوره ساخت آثار قلم زنی رو به رشد نهاد.
هنر قلم زنی در دوره ساسانی [ویرایش]
زمان ساسانیان در سال ۲۲۴ تا ۶۵۰ میلادی به دلیل گسترش بازرگانی میان ایران، یونان و روم هنرهای ایرانی از هنر یونانی و رومی تاثیر گرفت.
در دورهٔ ساسانی ساخت اشیا به سه طریق زیر انجام می شد:
۱. به وسیله چکشکاری بر ورق سرد.
۲. به وسیله ریختگی و ساخت ظروف آستردار از ورق.
۳. تراش با چرخ
هنر قلم زنی در دوره اسلامی [ویرایش]
در سده های آغازین اسلامی، اعراب هنر قلم زنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده های بعد در اثر علاقهٔ هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از باورهای اسلام، در آفرینش آثار فلزی کشیدند و کم کم نقوش طرح های بومی و اسطوره ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد.
در دورهٔ سامانیان هنر قلم زنی در اثر دادوستد به دیگر سرزمین های اسلامی راه یافت. اشیای قلم زنی شده دوران دیلمیان در موزه های ایران از جمله آثار معروف این دوره است.
از سده های آغازین تا سده های سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می شد. مکتب قلم زنی خراسان در سدهٔ چهارم قمری شکل گرفت و در دورهٔ سلجوقی به اوج پختگی خود رسید.
هنر قلم زنی در دورهٔ سلجوقی [ویرایش]
سلجوقیان در اوایل سدهٔ پنجم قمری ( ۴۲۹ ) از ترکستان به ماوراءالنّهر آمدند و سکونت گزیدند و سپس خراسان را متصرّف شدند. با علاقه ای که حکام سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلم زنی همچون سایر رشته های هنری حمایت شد و گسترش چشم گیری یافت.


کلمات دیگر: