جواهرالکلام

جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام اثر محمدحسن نجفی، یکی از منابع اصلی فقه شیعه است. این کتاب از منابع قانون مجازات اسلامی محسوب می شود.
شرایع الاسلام
نویسنده جواهرالکلام علامه شیخ محمدحسن نجفی است که در قرن ۱۳ ق می زیسته و معاصر امیرکبیر و محمدشاه قاجار بوده و در سال ۱۲۶۶ ق وفات یافته است.
این کتاب در بردارنده تمام ابواب فقهی است و ترتیب و فهرست مطالب آن همانند کتاب شرایع الاسلام علامه حلی است. رضا همدانی در کتاب مصباح الفقیه به برخی از ویژگی هایی این کتاب اشاره کرده اند:این کتاب از جامعیت برخوردار است و در زمینه فقه، محقق را از کتب دیگر بی نیاز می کند. همچنین در این کتاب نام بیشتر فقیهان مذکور است و دیدگاه های آن ها بررسی شده است. نیز بیشتر کتب و متون فقهی مورد تحلیل قرار گرفته است و مطالب آن رد یا اثبات شده است. از سوی دیگر فقط به روایت های مورد نیاز اشاره شده و در موقع لزوم روایات اهل سنت نیز آورده شده است. عبارات جواهر با زبان ساده بیان شده است و استدلال های آن گویا و روشن است. در موارد بسیاری متن روایات و سند آن ها نقل نمی شود. یا صرفاً بخشی از آن نقل می شود. وی در این کتاب به موارد مشترک و وفاق و اجماع و شهرت اشاره کرده است و نیز اختلافی که بین آراء وجود دارد و سعی کرده است تا در محاکمه ای، این اقوال را داوری کند. شیخ از شیوه محقق حلی پیروی کرده است چرا که فقره فقره و حتی عبارت ها را به ترتیب روش حلی ذکر کرده است. به لحاظ شکلی، کتاب جواهر نیز به تقسیم چهارگانه محقق حلی در شرایع وفادار مانده است. این تقسیم به چهار بخش عبادات، عقود، ایقاعات و احکام است. با این وجود، کتاب جواهر در در این حیطه نیز محدود نشده است بلکه بر هضم کردن کتاب شرایع در خوداش، کتابی مستقل یه شمار می رود. عبارت های کتاب جواهر به گونه ای است که اگر اشاره خود مؤلف به کتب دیگر وجود نمی داشت تمایز میان شرح و متن اصلی بسیار سخت می نمود. از دیگر ویژگی ها این کتاب می توان به وافر و زیاد بودن مصادر و منابع آن و استناد به آن ها اشاره کرد. تنوع مصادر و منابع در این کتاب بسیار زیاد است و طیف گسترده ای به لحاظ تاریخی را شکل می دهد. از کتاب های فقی گرفته تا کتاب های علم رجال یا زبان و ادبیات در میان مصادر یافت می شوند. از دیگر ویژگی های کتاب آن است که این کتاب، مسئله فقهی واحد را از نگاه اکثر اقوال بررسی کرده است. تعاریفی که در این کتاب ذکر شده است طولانی نیستند و همگی شرایط منطقی تعریف را رعایت کرده اند.این کتاب تمامی ابواب فقهی را دربردارد و به طور کامل فقه استدلالی است و به اصطلاح امروز خارج فقه است. تألیف این کتاب سی سال به طول انجامیده است. محدث قمی در کتاب فوائد الرضویه نوشته است که نوشتن این کتاب یکی از شگفتی های روزگار است. از زمانی که این کتاب نگاشته شده است محور درس خارج فقه قلمداد می شده است و رجوع به آن برای فقیهان ضروری است. محدث قمی همچنین داشتن جواهر الکلام و جامع المقاصد و وسائل الشیعه را برای مسائل فرعی فقه و فروعات آن کافی دانسته اند. مرتضی مطهری جواهر الکلام را دائره المعارف فقه شیعه دانسته است. برخی از فقیهان معاصر همچون محمد تقی بهجت نیز تمام درس خارج فقه خود را بر اساس کتاب جواهر گذاشته بودند.
شیخ محمد حسن نجفی ابتدا آن بخشی از متن شرایع را که نیاز به توضیح دارد بیان می کند و شرح می دهد. پس از آن نظریات فقیهان را ابتدا مطرح و سپس نقد و بررسی می کند. وی در پایان با توجه به دلایل، نظریه خود را بیان می کند. گاهی نیز به فروعات این مسئله اشاره می کند. البته این شیوه در تمامی کتاب رعایت نشده است اما در بیشتر کتاب همین شیوه را دنبال کرده است. وی در روش نقل روایات نیز گاهی به کتاب های اربعه شیعیان ارجاع داده است اما معمولاً روایت را بدون نام منبع می آورد. وی همچنین به دیگر کتب روایی مانند بحار الانوار، فقه الرضا و دعائم الاسلام و کامل الزیارات نیز رجع و از آن ها روایت نقل کرده است. چنان که از کتب روایی اهل سنت نیز بهره گرفته است. صاحب جواهر در نقل اقوال کوشش فراوان کرده است و تتبع زیادی انجام داده است. وی سعی کرده است تا نظریات فقیهان متقدم و متاخر را گردآوری کند ولی تنها به قول فقهای سلف تکیه کرده است. بیشتر کلمات ذکر شده در کتاب از آن فقهاست ولی با این وجود از عالمان لغت و غیر آنان نیز اقوالی نقل شده است. وی گاهی در مورد نظریه ای که به برخی فقها نسبت داده شده است تحقیق مفصلی انجام داده و خلاف واقع بودن آن را اثبات می کند. گفته می شود که محمد حسن نجفی در نوشتن جواهر از کتاب مسالک و شیوه چینش کلمات و عبارات آن بهره برده است. همچنان که نقل قول های کتاب مدارک الاحکام و توضیحات و نقدی نیز همراه آن ها در جواهر آمده است. در این میان کتاب حدائق نیز بر جواهر تأثیر بسیاری دارد و صاحب جواهر از این کتاب نیز بسیار بهره گفته اند. وی به اجماع و شهرت اعتماد دارد و با رای شاذ بشدت مخالفت می کند چنان که با رای فیض کاشانی در مورد نماز جمعه و غنا چنین کرده است.

جَواهِرُالکلام
(یا: جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام) تألیف شیخ محمدحسن نجفی، کتابی به عربی، در فقه استدلالی امامیه. این اثر که مؤلف از حدود ۲۵سالگی به تألیف آن پرداخته و در ۵۵سالگی به پایان برده، سبب شهرت او به صاحب جواهر شده است. از نظر وی هر کس جامع المقاصد، وسائل الشیعة و جواهرالکلام را در اختیار داشته باشد، برای جست وجوی آرا و استدلال های فقیهان امامیه به کتابی دیگر نیاز ندارد. به گفتۀ صاحب جواهر، وی این کتاب را برای مراجعات شخصی خود در مسافرت تألیف کرده و اگر می خواسته کتابی برای عرضه به دیگران تألیف کند، آن را به سبک ریاض المسائل می نوشته است. این کتاب بارها به چاپ رسیده است.

[ویکی اهل البیت] منبع: کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی
حاج محمدحسن نجفی فرزند شیخ باقر نجفی، معروف به صاحب جواهر (م 1266 ق).
وی یکی از بزرگ ترین علما و مراجع شیعه در قرن سیزدهم هجری است. عموم فضلا و مسلمانان به مراتب علمی و استادی این شخصیت علمی و فقیه بزرگ اسلامی اذعان داشته اند. او مطالب علمی و فقهی را با بیان شیوا و مستدل تقریر می فرمود و از حوزه درسش فضلایی به درجه اجتهاد و مرجعیت رسیدند. شیخ محمدحسن در آغاز، محضر وحید بهبهانی را درک نمود.
بعد از فوت وحید در عراق از محضر شیخ جعفر کبیر، پسرش شیخ موسی، صاحب ریاض، سید محمد مجاهد، سید جواد عاملی و دیگران بهره مند گشت و خود به بحث تحقیقاتی فقهی می پرداخت. او تحقیقات فقهی و اندیشه های صائب خود را جهت جلوگیری از فراموشی با استفاده از کتاب شرایع محقق مدون می ساخت.
شیخ قاسم محی الدین (م 1238 ق)، شیخ کاشف الغطاء، شیخ موسی، شیخ محمد، سید جواد عاملی (صاحب مفتاح الکرامه)، سید بحرالعلوم وحید بهبهانی.
سید اسماعیل بهبهانی، شریعتمدار سبزواری، سید اسد درشفتی اصفهانی، شیخ محمدحسن آل یاسین، شیخ راضی نجفی، آخوند ملا علی کنی، شیخ عبدالحسین تهرانی، آقا حسن نجم آبادی، سید محمد هندی، شیخ نعمت الله عاملی، امیرحسن مدرس اصفهانی، حاج میرزا حبیب الله رشتی، حاج میرزا عبدالرحیم نهاوندی، شیخ جعفر شوشتری، حاج میرزا حسین تهرانی، حاج میرزا خلیل تهرانی، سید حسین کوه کمره ای و دیگران.