باطنی گری

[ویکی شیعه] باطِنی گری عقیده به اینکه برای آیات قرآن و احکام دین، ظاهر و باطن است، باطن را از ظاهر برتر شمرده و مراد اصلی آیات و احکام را باطن آن ها می دانستند و در عالم اسلام بر اسماعیلیه اطلاق می شد. به مرور توسعاً، و بخصوص در نوشته های جدلی و کلامی، این عقیده به هر شخص یا گروهی نسبت داده می شد که معتقد یا متهم به انکار معنای ظاهری آیات و احادیث یا احکام دینی و تأکید بر معنای باطنی آن بود.
اسماعیلیان در ۱۵۰ سال اولِ تاریخ خود، یعنی از رحلت امام جعفر صادق(ع) در ۱۴۸ق تا تأسیس خلافت فاطمی در شمال افریقا در ۲۹۷ق، اصول عقاید و مبانی دعوت خود را بیشتر به طور شفاهی ترویج می کردند. به همین دلیل، از آن دوره فقط قسمت هایی از چند متن اصیل اسماعیلی به جا مانده است. ولی نظام مذهبی اسماعیلیانِ نخستین و بسیاری از آراء ایشان در منابع دوره دوم تاریخ اسماعیلیه، یعنی دوره اسماعیلیانِ فاطمی، انعکاس یافته است.
براساس آثار غنی اسماعیلیان فاطمی، که در دهه های اخیر در دسترس محققان غیراسماعیلی نیز قرار گرفته، اکنون معلوم شده است که اسماعیلیان از ابتدا شدیداً باطنی بوده اند و نظام فکری و آیینی خود را بر آن اصل کلی تدوین کرده اند.