مترادف انگشت : اصبع، کلیک، انقوزه، صمغ
انگشت
مترادف انگشت : اصبع، کلیک، انقوزه، صمغ
فارسی به انگلیسی
finger
(char)coal, carbon
charcoal, coal, digit, finger
فارسی به عربی
اصبع , رقم
مترادف و متضاد
پیکر، رقم، انگشت، عدد
انگشت
انگشت
اصبع، کلیک
انقوزه، صمغ
۱. اصبع، کلیک
۲. انقوزه، صمغ
فرهنگ فارسی
( اسم ) صمغ ( مطلقا ) . یا انگشت گنده . انغوزه .
محصولی که از احتراق غیر کامل نباتات خشبی حاصل گردد ٠ زغال ٠ اخگر کشته ٠
محصولی که از احتراق غیر کامل نباتات خشبی حاصل گردد ٠ زغال ٠ اخگر کشته ٠
فرهنگ معین
(اَ گُ ) [ په . ] (اِ. ) هر یک از اجزای متحرک پنجة دست و پای انسان که بر سر آن ها ناخن روییده است . ،~ به دهان (کن . ) بسیار متعجب و حیران . ،از هر ~ کسی هزار هنر ریختن (کن . ) بسیار هنرمند و کاردان بودن .
(اَ گِ ) (اِ. ) زغال ، زگال .
(اَ گِ ) (اِ. ) زغال ، زگال .
(اَ گِ) (اِ.) زغال ، زگال .
(اَ گُ) [ په . ] (اِ.) هر یک از اجزای متحرک پنجة دست و پای انسان که بر سر آن ها ناخن روییده است . ؛~ به دهان (کن .) بسیار متعجب و حیران . ؛از هر ~ کسی هزار هنر ریختن (کن .) بسیار هنرمند و کاردان بودن .
لغت نامه دهخدا
انگشت . [ اَ گ َ ؟ ] (اِ) برزیگر صاحب سامان . و رجوع به انگشته و حاشیه ٔ آن شود.
انگشت . [ اَ گ ِ ] (اِ) محصولی که از احتراق غیرکامل نباتات خشبی حاصل می گردد. (ناظم الاطباء). زغال . اخگر کشته . (برهان قاطع). آتش زغال . (انجمن آرا). زغال . فحم . (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ). چوب سوخته که سرد شده سیاه گشته باشد. (غیاث اللغات ). زگال مرده و سیاه شده . (شرفنامه ٔ منیری ). زگال آهنگران . (نسخه ای از اسدی ). فحم فحیم . (منتهی الارب ). زوال . زغال . زگال . (یادداشت مؤلف ). آلاس . بجال . اشتوا. اشتو. بک . (ناظم الاطباء) : سطیح گفت تاریکی دیدی و از میان تاریکی انگشتی بیرون آمد سیاه و بر زمین افتاد و آتش گشت و همه ٔ مردمان یمن را بسوخت و خاکستر گردانید. (ترجمه ٔ تاریخ طبری ).
انگشت بر روش بمانند تگرگ است
پولاد بر گردن او همچون لادست .
به خروار انگشت بر سر زدند
بفرمود تا آتش اندر زدند.
از او صد رش انگشت و آهن یکی
پراکنده مس در میان اندکی .
سرد آهش چو زنگیانی زشت
که ببیزند خرده ٔ انگشت .
گر دست بدل برنهم از سوختن دل
انگشت شود در دم در دست من انگشت .
از انگشت بدشان همه پیرهن
دمان تار و تاریک دود از دهن .
بچهره چو انگشت هریک برنگ
ولیکن بتیزی چو آتش بجنگ .
چو انگشت گشت آتش و رفت دود
ببردند خاکستر هر دو زود.
دل اوست انگشت و کینش شد آتش
ز انگشت و آتش چه زاید جز اخگر.
گفت آتش گرچه من تابنده و سوزنده ام
باد خشم او کند انگشت و خاکستر مرا.
حال این نوع ...همچون حال چوبی باشد که بسوزند و انگشت شود. و هرگاه چوب نیم سوخته شود و هنوز اندکی تری با وی مانده باشد انگشت شود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). مثل کینه در سینه مادام که مهیجی نباشد چون انگشت افروخته ٔ بی هیزم است . (کلیله و دمنه چ مینوی ص 295).
هست چو انگشت کژب و بر سر آن کژب
غرچه ٔ هیزم شکن تبر زده یکبار.
آتش از انگشت بین سر برزده
روم از هندوستان برخاسته .
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت .
چو انگشت سیه روگشت اخگر
تو آن انگشت جز اخگر میندیش .
بر درختی که پرگره شد و زشت
درزنند آتش و کنند انگشت .
وآنچه بی بار بود و کج رو و زشت
ساختندش به بیشه ها انگشت .
ور وسمه کنی بر ابروی زشت
چون سبزه بود به روی انگشت .
- انگشت فروش ؛ فحام . (دهار). زغال فروش .
- گرد از انگشت برانگیختن ؛ آهی چون دود یا هوایی تیره از سینه برآوردن . (یادداشت مؤلف ). غبار سیاه برانگیختن . هوا را تیره و تار ساختن :
هر آنگه که برزد یکی باد سرد
چو زنگی برانگیخت ز انگشت گرد.
انگشت بر روش بمانند تگرگ است
پولاد بر گردن او همچون لادست .
ابوطاهر خسروانی .
به خروار انگشت بر سر زدند
بفرمود تا آتش اندر زدند.
فردوسی .
از او صد رش انگشت و آهن یکی
پراکنده مس در میان اندکی .
فردوسی .
سرد آهش چو زنگیانی زشت
که ببیزند خرده ٔ انگشت .
عنصری .
گر دست بدل برنهم از سوختن دل
انگشت شود در دم در دست من انگشت .
عسجدی (از انجمن آرا).
از انگشت بدشان همه پیرهن
دمان تار و تاریک دود از دهن .
(گرشاسب نامه ص 186).
بچهره چو انگشت هریک برنگ
ولیکن بتیزی چو آتش بجنگ .
(گرشاسب نامه ص 59).
چو انگشت گشت آتش و رفت دود
ببردند خاکستر هر دو زود.
(گرشاسب نامه ص 144).
دل اوست انگشت و کینش شد آتش
ز انگشت و آتش چه زاید جز اخگر.
قطران .
گفت آتش گرچه من تابنده و سوزنده ام
باد خشم او کند انگشت و خاکستر مرا.
معزی .
حال این نوع ...همچون حال چوبی باشد که بسوزند و انگشت شود. و هرگاه چوب نیم سوخته شود و هنوز اندکی تری با وی مانده باشد انگشت شود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). مثل کینه در سینه مادام که مهیجی نباشد چون انگشت افروخته ٔ بی هیزم است . (کلیله و دمنه چ مینوی ص 295).
هست چو انگشت کژب و بر سر آن کژب
غرچه ٔ هیزم شکن تبر زده یکبار.
سوزنی .
آتش از انگشت بین سر برزده
روم از هندوستان برخاسته .
خاقانی .
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت .
نظامی .
چو انگشت سیه روگشت اخگر
تو آن انگشت جز اخگر میندیش .
عطار (دیوان چ تقی تفضلی ص 335).
بر درختی که پرگره شد و زشت
درزنند آتش و کنند انگشت .
اوحدی .
وآنچه بی بار بود و کج رو و زشت
ساختندش به بیشه ها انگشت .
اوحدی .
ور وسمه کنی بر ابروی زشت
چون سبزه بود به روی انگشت .
امیرخسرو دهلوی .
- انگشت فروش ؛ فحام . (دهار). زغال فروش .
- گرد از انگشت برانگیختن ؛ آهی چون دود یا هوایی تیره از سینه برآوردن . (یادداشت مؤلف ). غبار سیاه برانگیختن . هوا را تیره و تار ساختن :
هر آنگه که برزد یکی باد سرد
چو زنگی برانگیخت ز انگشت گرد.
فردوسی .
انگشت . [اَ گ ُ ] (اِ) هریک از اجزای متحرک پنجگانه ٔ دست و پای انسان . (از فرهنگ فارسی معین ). اصبع. شنترة. (از منتهی الارب ). اصبوع . کلک .بنان . (یادداشت مؤلف ). بنانة. اَنگُل :
که کس در جهان مشت ایشان ندید
برهنه یک انگشت ایشان ندید.
بر هر انگشت زمین گویی هر روز مدام
دست نقاش همی نقش نگارد بقلم .
گر دست بدل برنهم از سوختن دل
انگشت شود دردم در دست من اِنگشت .
ز صد انگشت ناید کار یک سر
نه از سیصد ستاره کار یک خور.
گر بهر انگشت چراغی کند
هیچ مبر ظن که در ظلمت است .
شافعی بینم و در دست هر انگشتی از او
مالک و احمد و نعمان به خراسان یابم .
- انگشت آفتاب ؛ شعاع و خطوط آفتاب . (مجموعه ٔ مترادفات ص 227).
- انگشتان معشوق ؛ معروف . بلورین ،حنابسته ، حنامالیده . بحناگرفته ، فندق بند از صفات اوست و نیشکر، دم قاقم ، قلعه ٔ عاج ، پنجه ٔ مرجان ، ماشوره ٔ سیم ، رومی بچگان ، بلال قفا، پشت ماهی ، فندق ، پنج شاخ ، پنج نون ، پنج هلال ، پنج دریا، ختنی ، رومیان مه در قفا، ماهی بچگان ، ماه نو، جدول از تشبیهات اوست . (از آنندراج ) (از مجموعه ٔ مترادفات ص 51).
- انگشت از حرف برداشتن ؛ کنایه از رها کردن . دست برداشتن :
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت .
و رجوع به انگشت بر حرف نهادن شود.
- انگشت از سیاه به سفید نزدن ؛ بکلی به بیکاری و عطلت گذرانیدن . (یادداشت مؤلف ). در تداول عامه کاری انجام ندادن .
- انگشت اشارت ؛ انگشتی که با آن اشارت کنند. انگشت سبابه :
گر بدست افتدچو ماه نو لب نانی مرا
خلق زانگشت اشارت تیربارانم کنند.
- انگشت افشردن ؛ کنایه از آگاهانیدن . (از آنندراج ) :
همچو طفلی که بود در کف استاد کفش
ادب انگشت من افشرد خبر کرد مرا.
- انگشت امان برداشتن ؛ بلند کردن مغلوب انگشت را پیش غالب برای امان خواستن و پناه جستن :
از جفایت علم ناله برافراشته شد
آه انگشت امانی است که برداشته دل .
- انگشت انداختن در کاری یا به کاری ؛ در آن کار بیش از حد تفحص کردن . (از یادداشت مؤلف ).
- انگشت بدر سودن ؛ در خانه کسی را به قصد مزاحمت کوبیدن .
- || کنایه از روی آوردن به کسی :
انگشت نمای خلق گشتم
وانگشت به هیچ در نسودم .
- انگشت بدندان ؛ متعجب . (مؤید الفضلاء) :
از رشک او دبیران انگشتها به دندان
آنگاه دُر ببارد زانگشت خویش و گه زر.
انگشت تعجب جهانی
از گفت و شنید ما به دندان .
- انگشت بدندان آوردن ؛ رجوع به ترکیبات ذیل شود.
- انگشت بدندان داشتن ؛ تعجب کردن :
تقصیر بسی گنه فراوان دارم
ای منبع جود چشم احسان دارم
از کرده ٔ زشت خویش تا روز جزا
انگشت تحیری بدندان دارم .
- انگشت بدندان (در دندان ) گرفتن ؛ تعجب کردن . (از غیاث اللغات ). سخت حیران شدن . (یادداشت مؤلف ) :
بگرفت بدندان ، فلک انگشت تعجب
چون من بدو انگشت لب یار گرفتم .
وفود اطراف و سفیران اقطار حاضر شدند و انگشت تعجب در دندان گرفتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 305).
- || حسرت خوردن . (از غیاث اللغات ).
- انگشت بدندان گزیدن ؛ تعجب کردن و تحیر نمودن . (برهان قاطع) (هفت قلزم ). متعجب و حیران شدن . (ناظم الاطباء).
- || حسرت و افسوس خوردن . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) (هفت قلزم ). سخت پشیمان شدن . (یادداشت مؤلف ) : اشک رنگین از فواره ٔ چشم می بارید و انگشت حیرت بدندان ندامت می گزید. (سندبادنامه ص 305).
- انگشت بدندان (در دندان ) ماندن ؛ متعجب و حیران ماندن :
خیره شد دلاک و بس حیران بماند
تا به دیر انگشت در دندان بماند.
- || در بیت زیر کنایه از واله شدن است :
لب و دندانش چو مرجان چکیده بر گل خندان
بدندان مانده انگشتم ز عشق آن لب و دندان .
- انگشت بدهان نهادن ؛ متعجب و متحیر ماندن .(آنندراج ) :
بوسه ای خواستم انگشت نهادی بدهان
بر من این کار به یکبار چنین تنگ مگیر.
- انگشت بر آتش زدن ؛ مخالف عقل کارکردن . (از شرح اسکندرنامه از آنندراج ).
- انگشت برآوردن ؛ کنایه از تصدیق کردن و اذعان نمودن . (حواشی فیه مافیه ص 240) : چون عباس این را بشنید انگشت برآورد بصدق تمام ایمان آورد. (فیه مافیه چ فروزانفرص 4).
- انگشت بُران ؛ در حال بریدن انگشت . کنایه از حیرت شدید : زنان مصر انگشت بران در یوسف می نگریستند. (یادداشت مؤلف ).
- انگشت بر جبین نهادن ؛ سلام کردن . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (از مجموعه ٔ مترادفات ص 215) :
چرخ تعظیم درت را مه و سال
برجبین می نهد انگشت هلال .
- انگشت بر چشم (بر دیده ) نهادن ؛ قبول کردن و مسلم داشتن . (از برهان قاطع) (از انجمن آرا). قبول کردن فرمان . (از غیاث اللغات ). قبول کردن و پذیرفتن و چشم بستن . (از آنندراج ) :
نهاد انگشت بر چشم ، آن پریوش
زمین را بوسه داد و گفت شب خوش .
زبانش کرد پاسخ را فرامشت
نهاد از عاجزی بر چشم انگشت .
چو فرمانش مرا زد دست بر پشت
نهادم چون مژه بر چشم انگشت .
خرد از روی تو انگشت نهد بر دیده
عقل در کوی تو برخاک نهد پیشانی
می کنم هرگاه از جانان نگاهی التماس
می نهد بردیده انگشت ، التفاتش را ببین .
- انگشت بر (به ) چیزی نهادن و در چیزی کردن و انگشت گذاشتن و نهادن بر چیزی ؛ دخل و اعتراض کردن ، چنانکه گویند: من چندین بار ترا گفتم که انگشت در کار من مکن . (آنندراج ).
- || عیب و ایراد گرفتن ونکته گیری کردن :
زهی به تقویت دین نهاده صد انگشت
مآثر ید بیضات دست موسی را.
هرکه خواهد که در این طایفه انگشت خلاف
بر خطایی بنهد گو برو انگشت بخای .
گرچه از انگشت مانی برنیاید چون تو نقش
هردم انگشتی نهد بر نقش مانی روی تو.
گر نهد انگشت اکنون دست موسی رارواست
چون شعاع رای او بر اوج شعری می رود.
- انگشت بر حرف زدن ؛ نکته گیری و عیب گرفتن . (هفت قلزم ).
- انگشت بر حرف (گفتار) نهادن ؛ عیب گرفتن و نکته گیری کردن . (از برهان قاطع). برگفته ٔ کسی انگشت نهادن یا گذاشتن ، گفتار او را رد کردن . (از یادداشت مؤلف ) :
عقیق میم شکلش سنگ در مشت
که تا بر حرف او کس ننهد انگشت .
ترا حرفی بصد تزویر در مشت
منه بر حرف کس بیهوده انگشت .
طریقی طلب کز عقوبت رهی
نه حرفی که انگشت بر وی نهی .
بس آشفتگی باشد و ابلهی
که انگشت بر حرف صنعش نهی .
نه مستغنی از طاعتش پشت کس
نه بر حرف او جای انگشت کس .
گربنالم چو نی انگشت منه بر حرفم
هرکه زخمی خورد البته فغانی دارد.
تا چو شمع انگشت بر حرف تو نگذارد کسی
با زبان آتشین در انجمن خاموش باش .
- انگشت برداشتن ؛ راست کردن متعلم انگشت خویش را به نشانه ٔ حاضر داشتن جواب سؤال معلم . (یادداشت مؤلف ).
- انگشت بر در زدن ؛ استجازت بازکردن در. (غیاث اللغات ) (آنندراج ) :
بکاشانه ٔ باد اگر سر زند
پی رخصت انگشت بر در زند.
- انگشت بر دندان ؛ متعجب :
عوام خلق به انگشت می نمایندت
من از تحیر انگشت خویش بر دندان .
- انگشت بر دهان گذاشتن ؛ حسرت و افسوس خوردن .
- || متعجب شدن و تحیر داشتن . (از برهان قاطع) (از هفت قلزم ) (ناظم الاطباء).
- || اشاره کردن به خاموشی . (برهان قاطع) (هفت قلزم ).
- || خاموش شدن . (ناظم الاطباء).
- انگشت بر دهان نهادن ؛ افسوس کردن .
- || متحیر شدن .
- || اشارت کردن دیگری را به سکوت . (از مؤید الفضلاء).
- انگشت بر دهان (در دهان ) ماندن ؛ سخت شگفتی نمودن . نهایت متحیر گشتن . (یادداشت مؤلف ) :
فتنه را ناگاه بازافتاد دستی آنچنانک
ملک و ملت را بماند انگشت حیرت بر دهان .
دست در هم دادت اسباب جهانداری چنانک
آسمان را ماند انگشت تحیر در دهان .
در آینه نگه کن تا خویشتن ببینی
در حسن خود بماند انگشت بر دهانت .
کجاست آنکه به انگشت می نمود هلال
کز ابروان تو انگشت بر دهان می ماند.
- انگشت بر کسی خاییدن ؛ نوعی از تهدید که اقویا بر ضعفا کنند. (آنندراج ). تهدید و تخویف نمودن . (مجموعه ٔ مترادفات ص 101) :
لعلت اندر سخن شکرخاید
رویت انگشت بر قمر خاید.
- انگشت بر لب بردن ؛ کنایه از بحرف آوردن کسی ساکت را. (انجمن آرا).
- انگشت بر لب زدن ؛ کسی را بر سر حرف آوردن . (برهان قاطع). کسی را بحرف آوردن . (ناظم الاطباء). کسی را بسخن آوردن و گویا گردانیدن . استدعای سخن . (غیاث اللغات ) :
هزار صاعقه پنهان بزیر لب دارم
بروبرو مزن انگشت بر لبم زنهار.
- انگشت بر لب کسی زدن ؛ منع کردن از سخن گفتن (ظاهراً از اضداد است ). (از آنندراج ) :
حرفی بگوش داغ چو خوناب می زنم
انگشت زخم بر لب سیلاب می زنم .
بازم خروش دل بزبان جوش می زند
انگشت ناله بر لب خاموش می زند.
- انگشت بر لب گرفتن ؛ تعجب کردن :
بخندید و انگشت بر لب گرفت
کزو هرچه گوید نباشد شگفت .
- انگشت بر نمک سودن ؛ سوگند خوردن و عهد کردن . (انجمن آرا) (ناظم الاطباء).
- انگشت به شیر زدن ؛ دسیسه کردن . (از یادداشت مؤلف ). کنایه از دست تحریک در کار داشتن . (فرهنگ عوام ).
- انگشت به گوش نهادن ؛ بند کردن سوراخ گوش به انگشت تا شنیده نشود. (آنندراج ) :
تیشه با سخت دلی می نهد انگشت به گوش
نتواند که بدرد دل فرهاد رسد.
- انگشت به لب نهادن ؛ متعجب و متحیر ماندن . (آنندراج ) :
تا فروزان شده در اوج صفا مهر رخت
ماه انگشت به لب می نهد و خاموش است .
- انگشت پنجم ؛ انگشت خرد. خنصر.
- انگشت چهارم ؛ بنصر.
- انگشت ِ حلقه ؛ بنصر. (آنندراج ).
- انگشت ْ حلقه (بفک اضافه ) ؛ انگشتری . (ناظم الاطباء).
- انگشت خایان ؛ در حال افسوس خوردن :
ز هر بقعه شدندی سنگ سایان
بماندندی در او انگشت خایان .
و رجوع به انگشت خاییدن شود.
- انگشت خرد ؛ خنصر.
- انگشت خردک ؛ کالوچ ، خردک ، کلیک . انگشتک . خنصر. (یادداشت مؤلف ).
- انگشت خواره ؛ انگشت گزنده . (آنندراج ). خاینده ٔ انگشت :
بشو پروانه ٔ حسن از نظاره
مشو مانند شمع انگشت خواره .
و رجوع به انگشت گزیدن شود.
- انگشت خوردن ؛ انگشت خاییدن . انگشت گزیدن :
سازم شده از تو پرده ٔ سوز
انگشت خورم چو شمع تا روز.
- انگشت دراز ؛ انگشت میانه که بعربی وسطی خوانندو آنرا انگشت مِهین هم خوانند. (آنندراج ).
- انگشت در چشم کردن ؛ مزاحمت و تعرض کردن . (آنندراج ) :
شد کیسه تهی دیده ام از اشک و ز طعن
هر دم مژه انگشت کند در چشمم .
- انگشت در دهان کردن ؛ تعجب کردن و حیران ماندن . (از مجموعه ٔ مترادفات ص 93).
- انگشت در دهان مار کردن ؛ کنایه ازانجام دادن کار پرخطر :
مکن بحلقه ٔ آن زلف تابدار انگشت
که هیچکس نکند در دهان مار انگشت .
- انگشت در دهان ماندن ؛ متأسف ماندن . (غیاث اللغات ).
- || متعجب ومتحیر ماندن . (آنندراج ) :
در تماشای آن زبر تا زیر
ماند انگشت در دهان تا دیر.
- انگشت در دهن گرفته ؛ متعجب :
صیاد بر آن نشید کو خواند
انگشت گرفته در دهن ماند.
- انگشت در سوراخ مار (کژدم ) کردن ؛ کنایه از دیده و دانسته خویشتن را در معرض هلاک افکندن . (آنندراج ) :
زال جهان را شده ای خواستگار
کرده ای انگشت به سوراخ مار.
دگرره گر نداری طاقت نیش
مکن انگشت در سوراخ کژدم .
- انگشت در کاری داشتن ؛ دخالتی نهانی در آن کار دارا بودن . (یادداشت مؤلف ).
- انگشت درکردن ؛ سخت جستجو کردن . نیک تفحص کردن : گفت [ محمود ] بدین خلیفه ٔ خرف شده بباید نبشت که من از بهر عباسیان انگشت درکرده ام در همه ٔ جهان و قرمطی می جویم . (تاریخ بیهقی چ فیاض - غنی ص 183).
- انگشت دشنام ؛ کنایه از انگشت نهادن باشد چه در عوض آن دشنامی خواهد شنید. (برهان قاطع) (هفت قلزم ). مرادف انگشت رد و این مجاز است . چرا که عوض آن دشنام خواهد شنید. (آنندراج ).
- || سبابه . رجوع به سبابه شود.
- انگشت رد ؛ مرادف دست رد. انگشت اعتراض . انگشت دشنام . (از آنندراج ) :
بود حسن آزاد از انگشت رد
مگر دست در دامن عشق زد.
- انگشت رس ؛ مجازاً، مورد ایراد. دارای عیب . که بر آن خرده گیرند :
حرف همه خلق شد انگشت رس
حرف تو بی زحمت انگشت کس .
- انگشت رساندن ؛ تحریک کردن : فلانی انگشت رساند و این جدال را برپا کرد. (فرهنگ عوام ).
- || فروکردن انگشت به مقعد کسی . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده ).
- انگشت زائد ؛ انگشت ششم و آن را از عیوب شمرده اند. (آنندراج ). و رجوع به ترکیب انگشت زیاد شود.
- انگشت زنان ؛ در حال انگشت زدن . در حال بشکن زدن :
باغی است چو نوبهار و از رنگ خزان
عیشی که بعمرها توان گفت از آن
یاران همه انگشت زنان گرد رزان
من در غم تو بمانده انگشت گزان .
انگشت گزان درآمدم از در تو
انگشت زنان برون شدم از بر تو.
و رجوع به انگشت زدن و انگشتک زدن و انگشتک زنان شود.
- انگشت زنهار ؛ انگشت شهادت که مغلوب جهت امان خواستن و پناه جستن پیش غالب برمی دارد. (غیاث اللغات ) :
آب می گردد دل سنگین خصم از عجز من
می تراود آتش از انگشت زنهارم چو شمع.
- انگشت زیاد ؛ انگشت ششم و آن را از عیوب شمرده اند. (آنندراج ) :
گره نتواند از کارم گشودن
قلم در دستم انگشت زیاد است .
می شود افزون طلب بی دخل در کار جهان
در شمار دست کوتاه است انگشت زیاد.
- انگشت زینهار ؛ انگشت زنهار :
دشمن که خواست تا نهد انگشت اعتراض
برداشت از مهابتش انگشت زینهار.
ورجوع به انگشت زنهار در همین ترکیبات شود.
- انگشت زینهار برآوردن ؛ بلند کردن انگشت زنهار :
انگشت زینهار برآورد نیشکر
تا تلخکامیم به نی بوریا رسید.
- انگشت سای ؛ به انگشت ساییده .به انگشت محو شده . در بیت زیر ظاهراً کنایه از موردایراد قرار گرفته است :
زان نزد انگشت تو بر حرف پای
تا نشود حرف تو انگشت سای .
- انگشت سترگ ؛ انگشت نر. انگشت ابهام . (آنندراج ).
- انگشت سمین ؛ انگشت نر. انگشت ابهام . (از آنندراج ) (مؤید الفضلاء).
- انگشت شَک ؛ انگشت شهادت . (برهان قاطع) (آنندراج ). انگشت سبابه . (از ناظم الاطباء).
- انگشت شکر ؛ انگشت شهادت . (از فرهنگ ضیا).
- انگشت شکم ؛ به اصطلاح لوطیان ، نره . (آنندراج ). نره و آلت تناسل مردان . (از ناظم الاطباء) :
در دیده ٔ پشتت کنم انگشت شکم را.
- انگشت شهادت ؛ سبابه . (ناظم الاطباء). کنایه از انگشت سبابه و این در معنی اقرار مستعمل است از جهت آنکه در تشهد آن را برمی دارند. (از آنندراج ) : چنار از هر ورق دست نیاز بسوی او باز کرد و پنج انگشت از هر شاخ انگشت شهادت بوحدانیتش دراز. (دره ٔ نادره چ شهیدی ص 8).
شب که در بزم سخن از رخ خوب تو گذشت
شمع پیش از همه انگشت شهادت برداشت .
برای کشته گردیدن به تیغ آفتاب خود
سراپای مرا چون شمع انگشت شهادت کرد.
و رجوع به شهادت شود.
- انگشت شهد ؛ انگشت به شهد آلوده :
تا بکاری می کشد انگشت شهدی روزگار
می نهد چون نی به هر بند از دو جانب خنجرش .
- انگشت شهین ؛ ابهام . (ناظم الاطباء).
- انگشت عسل ؛ انگشت بشهد آلوده . (از آنندراج ) :
شمع را چشم مگس شیرین نمی بیند ولی
هست انگشت عسل در دیده ٔ پروانه ها.
- انگشت عسل بدیوار کشیدن ؛ کنایه از هنگامه برپا کردن یعنی چنانکه مگسها بر سر عسل فراهم آیند درآن معرکه گرد آیند. (آنندراج ) :
فتنه سازند به شیرین سخنی ّ و چه عجب
گر بدیوار کشد شیطان انگشت عسل .
- انگشت غماز ؛ انگشت سبابه . (از التفهیم ).
- انگشت کشیده داشتن از چیزی ؛ کنایه از دخل و اعتراض نکردن و عیب نگرفتن . (از آنندراج ) :
ز حرف مردم عالم کشیده دار انگشت
که روز عمر تو کوتاه چون قلم نشود.
- انگشت کوچک ؛ خنصر. (آنندراج ).
- انگشت کوچک فلان نبودن یا نشدن ؛ در مقام مقایسه خیلی از او کوچکتر و پست تر بودن .
- انگشت کهین ؛ خنصر. (آنندراج ) (ناظم الاطباء). انگشت خنصر. (هفت قلزم ) :
از حاتم ورستم نکنم یاد که او را
انگشت کهین است به از حاتم و رستم .
- انگشت گرفتن ؛ شماره کردن و حساب کردن . (ناظم الاطباء). کنایه از شمردن و حساب کردن . (انجمن آرا) :
چون گل تازه خطاهاش به انگشت مگیر
مجمر آساش فروگستر دامان بر سر.
- انگشت گزان ؛ در حال انگشت گزیدن . در حال افسوس خوردن :
در چرخ نگنجد آنکه شد لاغر تو
جان چاکر آن کسی که شد چاکر تو
انگشت گزان درآمدم از در تو
انگشت زنان برون شدم از بر تو.
گفت نی من خود پشیمانم از آن
دست خود خایان وانگشتان گزان .
- انگشت مِهین ؛ انگشت وسطی .
- انگشت میانه ؛ انگشت وسطی . (ناظم الاطباء).
- انگشت ندامت ؛ انگشت پشیمانی . (آنندراج ).
- انگشت نر ؛ ابهام .
- || انگشت بزرگ پا. (ناظم الاطباء).
- انگشت نیل ؛ نشان فقر. (هفت قلزم ) . نشان فقر و علامت درویشی . (از مؤید الفضلاء).
- انگشت نیل کشیدن ؛ رسوا کردن . (ناظم الاطباء). کنایه ازرسوایی . (برهان قاطع) :
آب رود نیل را از دست ناید دفع پیل
عشق یوسف بر زلیخا چون کشد انگشت نیل .
- || اظهار فقر و پریشانی نمودن . (ناظم الاطباء).
- || ترک دادن کاری . (مؤید الفضلاء) (ناظم الاطباء). ترک کردن . (غیاث اللغات ).
- انگشت نیل بر خانمان کشیدن ؛ کنایه از خانمان بباد دادن . (آنندراج ) :
یا مرو بایار ازرق پیرهن
یا بکش بر خانمان انگشت نیل .
- به انگشت نمودن ؛ با انگشت بسوی کسی اشاره کردن . نشان دادن کسی یا چیزی به انگشت بسبب شهرت وی :
چنان شدم که به انگشت می نمایندم
نماز شام که بر بام می روم چو هلال .
نمایندت بهم خلقی به انگشت
چو بینند آن دو ابروی هلالی .
اگر ببام برآید ستاره پیشانی
چو ماه عید به انگشتهاش بنمایند.
کجاست آنکه به انگشت می نمود هلال
کز ابروان تو انگشت در دهان ماند.
- پنج انگشت ؛ انگشته . رجوع به انگشته شود.
- ده انگشت به خون کسی فروبردن ؛ سخت آزار دادن کسی به حد کشتن وی . کشتن :
آن کس که از او صبر محال است و سکونم
بگذشت و ده انگشت فروبرد به خونم .
- امثال :
انگشت انگشت مبر تا خیک خیک نریزی . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 306). و رجوع بهمین کتاب شود.
انگشت به بینی نمی توان کرد ؛ در اینجا جاسوس بسیار است ، یا این مرد سخن چین است . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 306).
انگشت بدر کسی مزن تا در تو بمشت نکوبند
انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس
تا کس نکند رنجه به درکوفتنت مشت .
انگشت نمک است خروار هم نمک است . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 308).
پنج انگشت برادرند برابر نیستند . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 512).
پنج انگشت یکی نمیشود . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 512).
خدا پنج انگشت را یکسان نیافریده . (امثال و حکم دهخدا ج 2 ص 716).
ده انگشت را خدا برابر خلق نکرده .
همه کس به یک خوی و یک خاست نیست
ده انگشت با یکدگر راست نیست .
صورتش یک انگشت شده ؛ سخت نحیف و نزار گشته . (یادداشت مؤلف ).
مثل انگشت پیچ ؛ شربتی سطبر و زفت . (امثال و حکم دهخدا ج 3 ص 1405). و رجوع به انگشت پیچ شود.
مثل انگشت لیشته ؛ بتمامی عریان . شبیه به : اعری من اصبع. (امثال و حکم دهخدا ج 3 ص 1405).
نه یکسان روید از دستی ده انگشت .
نظیر: ده انگشت را خدا برابر خلق نکرده . (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1865).
هرکسی انگشت خود یک ره کند در زورفین .
نظیر: عاقل دوبار فریب نخورد. (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1941). و رجوع کتاب شود.
همه انگشت یکسان نیست بر دست .
نظیر: پنج انگشت برادرند برابر نیستند. (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1995).
|| واحد پیمایش است ، 27 صدم متر تخمیناً. (یادداشت مؤلف ). چون شش جو بهم بازنهی شکمها با پشت یکدیگر کرده انگشتی گردد و چهار انگشت باهم نهاده قبضه ای بود. (یواقیت العلوم ). نزد ارباب مساحات مقدار شش جو باشدشکم ها بهم نهاده . (دمشقی ). گزی عبارت از شش قبضه و قبضه عبارت از چهار انگشت پس یک گز عبارت از 24 انگشت است . (تاریخ قم ص 109). یک حصه از بیست و چهار حصه ٔ گز است و هر انگشتی معادل است با شش جو که شکمهای ایشان بیکدیگر بازنهاده باشد. (جهان دانش ): جزوهای مقیاس چنداند؟ اصابعاند و اجزا و اقدام . اگر مقیاس بدوازده بخش راست بکنی نامشان اصابع بود ای انگشتان . (التفهیم ص 182). درازی او سه بدست و چهار انگشت بود و چهار انگشت پهنا دارد. (نوروزنامه ).
که کس در جهان مشت ایشان ندید
برهنه یک انگشت ایشان ندید.
فردوسی .
بر هر انگشت زمین گویی هر روز مدام
دست نقاش همی نقش نگارد بقلم .
فرخی .
گر دست بدل برنهم از سوختن دل
انگشت شود دردم در دست من اِنگشت .
عسجدی .
ز صد انگشت ناید کار یک سر
نه از سیصد ستاره کار یک خور.
(ویس و رامین ).
گر بهر انگشت چراغی کند
هیچ مبر ظن که در ظلمت است .
ناصرخسرو.
شافعی بینم و در دست هر انگشتی از او
مالک و احمد و نعمان به خراسان یابم .
خاقانی .
- انگشت آفتاب ؛ شعاع و خطوط آفتاب . (مجموعه ٔ مترادفات ص 227).
- انگشتان معشوق ؛ معروف . بلورین ،حنابسته ، حنامالیده . بحناگرفته ، فندق بند از صفات اوست و نیشکر، دم قاقم ، قلعه ٔ عاج ، پنجه ٔ مرجان ، ماشوره ٔ سیم ، رومی بچگان ، بلال قفا، پشت ماهی ، فندق ، پنج شاخ ، پنج نون ، پنج هلال ، پنج دریا، ختنی ، رومیان مه در قفا، ماهی بچگان ، ماه نو، جدول از تشبیهات اوست . (از آنندراج ) (از مجموعه ٔ مترادفات ص 51).
- انگشت از حرف برداشتن ؛ کنایه از رها کردن . دست برداشتن :
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت .
نظامی .
و رجوع به انگشت بر حرف نهادن شود.
- انگشت از سیاه به سفید نزدن ؛ بکلی به بیکاری و عطلت گذرانیدن . (یادداشت مؤلف ). در تداول عامه کاری انجام ندادن .
- انگشت اشارت ؛ انگشتی که با آن اشارت کنند. انگشت سبابه :
گر بدست افتدچو ماه نو لب نانی مرا
خلق زانگشت اشارت تیربارانم کنند.
صائب (از آنندراج ).
- انگشت افشردن ؛ کنایه از آگاهانیدن . (از آنندراج ) :
همچو طفلی که بود در کف استاد کفش
ادب انگشت من افشرد خبر کرد مرا.
قدسی (از آنندراج ).
- انگشت امان برداشتن ؛ بلند کردن مغلوب انگشت را پیش غالب برای امان خواستن و پناه جستن :
از جفایت علم ناله برافراشته شد
آه انگشت امانی است که برداشته دل .
میرزا حبیب اﷲ (از آنندراج ).
- انگشت انداختن در کاری یا به کاری ؛ در آن کار بیش از حد تفحص کردن . (از یادداشت مؤلف ).
- انگشت بدر سودن ؛ در خانه کسی را به قصد مزاحمت کوبیدن .
- || کنایه از روی آوردن به کسی :
انگشت نمای خلق گشتم
وانگشت به هیچ در نسودم .
سعدی .
- انگشت بدندان ؛ متعجب . (مؤید الفضلاء) :
از رشک او دبیران انگشتها به دندان
آنگاه دُر ببارد زانگشت خویش و گه زر.
فرخی .
انگشت تعجب جهانی
از گفت و شنید ما به دندان .
سعدی .
- انگشت بدندان آوردن ؛ رجوع به ترکیبات ذیل شود.
- انگشت بدندان داشتن ؛ تعجب کردن :
تقصیر بسی گنه فراوان دارم
ای منبع جود چشم احسان دارم
از کرده ٔ زشت خویش تا روز جزا
انگشت تحیری بدندان دارم .
محمد صالح (از آنندراج ).
- انگشت بدندان (در دندان ) گرفتن ؛ تعجب کردن . (از غیاث اللغات ). سخت حیران شدن . (یادداشت مؤلف ) :
بگرفت بدندان ، فلک انگشت تعجب
چون من بدو انگشت لب یار گرفتم .
عراقی (از آنندراج ).
وفود اطراف و سفیران اقطار حاضر شدند و انگشت تعجب در دندان گرفتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 305).
- || حسرت خوردن . (از غیاث اللغات ).
- انگشت بدندان گزیدن ؛ تعجب کردن و تحیر نمودن . (برهان قاطع) (هفت قلزم ). متعجب و حیران شدن . (ناظم الاطباء).
- || حسرت و افسوس خوردن . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) (هفت قلزم ). سخت پشیمان شدن . (یادداشت مؤلف ) : اشک رنگین از فواره ٔ چشم می بارید و انگشت حیرت بدندان ندامت می گزید. (سندبادنامه ص 305).
- انگشت بدندان (در دندان ) ماندن ؛ متعجب و حیران ماندن :
خیره شد دلاک و بس حیران بماند
تا به دیر انگشت در دندان بماند.
مولوی (مثنوی ).
- || در بیت زیر کنایه از واله شدن است :
لب و دندانش چو مرجان چکیده بر گل خندان
بدندان مانده انگشتم ز عشق آن لب و دندان .
قطران .
- انگشت بدهان نهادن ؛ متعجب و متحیر ماندن .(آنندراج ) :
بوسه ای خواستم انگشت نهادی بدهان
بر من این کار به یکبار چنین تنگ مگیر.
میرحسن دهلوی (از آنندراج ).
- انگشت بر آتش زدن ؛ مخالف عقل کارکردن . (از شرح اسکندرنامه از آنندراج ).
- انگشت برآوردن ؛ کنایه از تصدیق کردن و اذعان نمودن . (حواشی فیه مافیه ص 240) : چون عباس این را بشنید انگشت برآورد بصدق تمام ایمان آورد. (فیه مافیه چ فروزانفرص 4).
- انگشت بُران ؛ در حال بریدن انگشت . کنایه از حیرت شدید : زنان مصر انگشت بران در یوسف می نگریستند. (یادداشت مؤلف ).
- انگشت بر جبین نهادن ؛ سلام کردن . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (از مجموعه ٔ مترادفات ص 215) :
چرخ تعظیم درت را مه و سال
برجبین می نهد انگشت هلال .
زلالی (از آنندراج ).
- انگشت بر چشم (بر دیده ) نهادن ؛ قبول کردن و مسلم داشتن . (از برهان قاطع) (از انجمن آرا). قبول کردن فرمان . (از غیاث اللغات ). قبول کردن و پذیرفتن و چشم بستن . (از آنندراج ) :
نهاد انگشت بر چشم ، آن پریوش
زمین را بوسه داد و گفت شب خوش .
نظامی .
زبانش کرد پاسخ را فرامشت
نهاد از عاجزی بر چشم انگشت .
نظامی .
چو فرمانش مرا زد دست بر پشت
نهادم چون مژه بر چشم انگشت .
سلیم (از آنندراج ).
خرد از روی تو انگشت نهد بر دیده
عقل در کوی تو برخاک نهد پیشانی
نزاری قهستانی (از انجمن آرا).
می کنم هرگاه از جانان نگاهی التماس
می نهد بردیده انگشت ، التفاتش را ببین .
غنی (از آنندراج ).
- انگشت بر (به ) چیزی نهادن و در چیزی کردن و انگشت گذاشتن و نهادن بر چیزی ؛ دخل و اعتراض کردن ، چنانکه گویند: من چندین بار ترا گفتم که انگشت در کار من مکن . (آنندراج ).
- || عیب و ایراد گرفتن ونکته گیری کردن :
زهی به تقویت دین نهاده صد انگشت
مآثر ید بیضات دست موسی را.
انوری .
هرکه خواهد که در این طایفه انگشت خلاف
بر خطایی بنهد گو برو انگشت بخای .
سعدی .
گرچه از انگشت مانی برنیاید چون تو نقش
هردم انگشتی نهد بر نقش مانی روی تو.
سعدی .
گر نهد انگشت اکنون دست موسی رارواست
چون شعاع رای او بر اوج شعری می رود.
شمس طبسی (از آنندراج ).
- انگشت بر حرف زدن ؛ نکته گیری و عیب گرفتن . (هفت قلزم ).
- انگشت بر حرف (گفتار) نهادن ؛ عیب گرفتن و نکته گیری کردن . (از برهان قاطع). برگفته ٔ کسی انگشت نهادن یا گذاشتن ، گفتار او را رد کردن . (از یادداشت مؤلف ) :
عقیق میم شکلش سنگ در مشت
که تا بر حرف او کس ننهد انگشت .
نظامی .
ترا حرفی بصد تزویر در مشت
منه بر حرف کس بیهوده انگشت .
نظامی .
طریقی طلب کز عقوبت رهی
نه حرفی که انگشت بر وی نهی .
سعدی (بوستان ).
بس آشفتگی باشد و ابلهی
که انگشت بر حرف صنعش نهی .
سعدی (بوستان ).
نه مستغنی از طاعتش پشت کس
نه بر حرف او جای انگشت کس .
سعدی (بوستان ).
گربنالم چو نی انگشت منه بر حرفم
هرکه زخمی خورد البته فغانی دارد.
خجندی .
تا چو شمع انگشت بر حرف تو نگذارد کسی
با زبان آتشین در انجمن خاموش باش .
صائب (از آنندراج ).
- انگشت برداشتن ؛ راست کردن متعلم انگشت خویش را به نشانه ٔ حاضر داشتن جواب سؤال معلم . (یادداشت مؤلف ).
- انگشت بر در زدن ؛ استجازت بازکردن در. (غیاث اللغات ) (آنندراج ) :
بکاشانه ٔ باد اگر سر زند
پی رخصت انگشت بر در زند.
ظهوری (در صفت نورس از آنندراج ).
- انگشت بر دندان ؛ متعجب :
عوام خلق به انگشت می نمایندت
من از تحیر انگشت خویش بر دندان .
سعدی .
- انگشت بر دهان گذاشتن ؛ حسرت و افسوس خوردن .
- || متعجب شدن و تحیر داشتن . (از برهان قاطع) (از هفت قلزم ) (ناظم الاطباء).
- || اشاره کردن به خاموشی . (برهان قاطع) (هفت قلزم ).
- || خاموش شدن . (ناظم الاطباء).
- انگشت بر دهان نهادن ؛ افسوس کردن .
- || متحیر شدن .
- || اشارت کردن دیگری را به سکوت . (از مؤید الفضلاء).
- انگشت بر دهان (در دهان ) ماندن ؛ سخت شگفتی نمودن . نهایت متحیر گشتن . (یادداشت مؤلف ) :
فتنه را ناگاه بازافتاد دستی آنچنانک
ملک و ملت را بماند انگشت حیرت بر دهان .
ظهیر.
دست در هم دادت اسباب جهانداری چنانک
آسمان را ماند انگشت تحیر در دهان .
ظهیر.
در آینه نگه کن تا خویشتن ببینی
در حسن خود بماند انگشت بر دهانت .
سعدی .
کجاست آنکه به انگشت می نمود هلال
کز ابروان تو انگشت بر دهان می ماند.
سعدی .
- انگشت بر کسی خاییدن ؛ نوعی از تهدید که اقویا بر ضعفا کنند. (آنندراج ). تهدید و تخویف نمودن . (مجموعه ٔ مترادفات ص 101) :
لعلت اندر سخن شکرخاید
رویت انگشت بر قمر خاید.
خاقانی (از مجموعه ٔ مترادفات ص 202).
- انگشت بر لب بردن ؛ کنایه از بحرف آوردن کسی ساکت را. (انجمن آرا).
- انگشت بر لب زدن ؛ کسی را بر سر حرف آوردن . (برهان قاطع). کسی را بحرف آوردن . (ناظم الاطباء). کسی را بسخن آوردن و گویا گردانیدن . استدعای سخن . (غیاث اللغات ) :
هزار صاعقه پنهان بزیر لب دارم
بروبرو مزن انگشت بر لبم زنهار.
پیامی (از فرهنگ ضیا).
- انگشت بر لب کسی زدن ؛ منع کردن از سخن گفتن (ظاهراً از اضداد است ). (از آنندراج ) :
حرفی بگوش داغ چو خوناب می زنم
انگشت زخم بر لب سیلاب می زنم .
تنها (از آنندراج ).
بازم خروش دل بزبان جوش می زند
انگشت ناله بر لب خاموش می زند.
ناصح (از آنندراج ).
- انگشت بر لب گرفتن ؛ تعجب کردن :
بخندید و انگشت بر لب گرفت
کزو هرچه گوید نباشد شگفت .
سعدی (بوستان ).
- انگشت بر نمک سودن ؛ سوگند خوردن و عهد کردن . (انجمن آرا) (ناظم الاطباء).
- انگشت به شیر زدن ؛ دسیسه کردن . (از یادداشت مؤلف ). کنایه از دست تحریک در کار داشتن . (فرهنگ عوام ).
- انگشت به گوش نهادن ؛ بند کردن سوراخ گوش به انگشت تا شنیده نشود. (آنندراج ) :
تیشه با سخت دلی می نهد انگشت به گوش
نتواند که بدرد دل فرهاد رسد.
کلیم (از آنندراج ).
- انگشت به لب نهادن ؛ متعجب و متحیر ماندن . (آنندراج ) :
تا فروزان شده در اوج صفا مهر رخت
ماه انگشت به لب می نهد و خاموش است .
علی خراسانی (از آنندراج ).
- انگشت پنجم ؛ انگشت خرد. خنصر.
- انگشت چهارم ؛ بنصر.
- انگشت ِ حلقه ؛ بنصر. (آنندراج ).
- انگشت ْ حلقه (بفک اضافه ) ؛ انگشتری . (ناظم الاطباء).
- انگشت خایان ؛ در حال افسوس خوردن :
ز هر بقعه شدندی سنگ سایان
بماندندی در او انگشت خایان .
نظامی .
و رجوع به انگشت خاییدن شود.
- انگشت خرد ؛ خنصر.
- انگشت خردک ؛ کالوچ ، خردک ، کلیک . انگشتک . خنصر. (یادداشت مؤلف ).
- انگشت خواره ؛ انگشت گزنده . (آنندراج ). خاینده ٔ انگشت :
بشو پروانه ٔ حسن از نظاره
مشو مانند شمع انگشت خواره .
زلالی (از آنندراج ).
و رجوع به انگشت گزیدن شود.
- انگشت خوردن ؛ انگشت خاییدن . انگشت گزیدن :
سازم شده از تو پرده ٔ سوز
انگشت خورم چو شمع تا روز.
زلالی (از آنندراج ).
- انگشت دراز ؛ انگشت میانه که بعربی وسطی خوانندو آنرا انگشت مِهین هم خوانند. (آنندراج ).
- انگشت در چشم کردن ؛ مزاحمت و تعرض کردن . (آنندراج ) :
شد کیسه تهی دیده ام از اشک و ز طعن
هر دم مژه انگشت کند در چشمم .
نصیرای همدانی (از آنندراج ).
- انگشت در دهان کردن ؛ تعجب کردن و حیران ماندن . (از مجموعه ٔ مترادفات ص 93).
- انگشت در دهان مار کردن ؛ کنایه ازانجام دادن کار پرخطر :
مکن بحلقه ٔ آن زلف تابدار انگشت
که هیچکس نکند در دهان مار انگشت .
محمدقلی سلیم (از فرهنگ شعوری ).
- انگشت در دهان ماندن ؛ متأسف ماندن . (غیاث اللغات ).
- || متعجب ومتحیر ماندن . (آنندراج ) :
در تماشای آن زبر تا زیر
ماند انگشت در دهان تا دیر.
میرخسرو (آنندراج ).
- انگشت در دهن گرفته ؛ متعجب :
صیاد بر آن نشید کو خواند
انگشت گرفته در دهن ماند.
نظامی .
- انگشت در سوراخ مار (کژدم ) کردن ؛ کنایه از دیده و دانسته خویشتن را در معرض هلاک افکندن . (آنندراج ) :
زال جهان را شده ای خواستگار
کرده ای انگشت به سوراخ مار.
وحید (از آنندراج ).
دگرره گر نداری طاقت نیش
مکن انگشت در سوراخ کژدم .
سعدی (از آنندراج ).
- انگشت در کاری داشتن ؛ دخالتی نهانی در آن کار دارا بودن . (یادداشت مؤلف ).
- انگشت درکردن ؛ سخت جستجو کردن . نیک تفحص کردن : گفت [ محمود ] بدین خلیفه ٔ خرف شده بباید نبشت که من از بهر عباسیان انگشت درکرده ام در همه ٔ جهان و قرمطی می جویم . (تاریخ بیهقی چ فیاض - غنی ص 183).
- انگشت دشنام ؛ کنایه از انگشت نهادن باشد چه در عوض آن دشنامی خواهد شنید. (برهان قاطع) (هفت قلزم ). مرادف انگشت رد و این مجاز است . چرا که عوض آن دشنام خواهد شنید. (آنندراج ).
- || سبابه . رجوع به سبابه شود.
- انگشت رد ؛ مرادف دست رد. انگشت اعتراض . انگشت دشنام . (از آنندراج ) :
بود حسن آزاد از انگشت رد
مگر دست در دامن عشق زد.
حاجی محمدخان قدسی (از آنندراج ).
- انگشت رس ؛ مجازاً، مورد ایراد. دارای عیب . که بر آن خرده گیرند :
حرف همه خلق شد انگشت رس
حرف تو بی زحمت انگشت کس .
نظامی .
- انگشت رساندن ؛ تحریک کردن : فلانی انگشت رساند و این جدال را برپا کرد. (فرهنگ عوام ).
- || فروکردن انگشت به مقعد کسی . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده ).
- انگشت زائد ؛ انگشت ششم و آن را از عیوب شمرده اند. (آنندراج ). و رجوع به ترکیب انگشت زیاد شود.
- انگشت زنان ؛ در حال انگشت زدن . در حال بشکن زدن :
باغی است چو نوبهار و از رنگ خزان
عیشی که بعمرها توان گفت از آن
یاران همه انگشت زنان گرد رزان
من در غم تو بمانده انگشت گزان .
انوری (از انجمن آرا).
انگشت گزان درآمدم از در تو
انگشت زنان برون شدم از بر تو.
مولوی .
و رجوع به انگشت زدن و انگشتک زدن و انگشتک زنان شود.
- انگشت زنهار ؛ انگشت شهادت که مغلوب جهت امان خواستن و پناه جستن پیش غالب برمی دارد. (غیاث اللغات ) :
آب می گردد دل سنگین خصم از عجز من
می تراود آتش از انگشت زنهارم چو شمع.
صائب .
- انگشت زیاد ؛ انگشت ششم و آن را از عیوب شمرده اند. (آنندراج ) :
گره نتواند از کارم گشودن
قلم در دستم انگشت زیاد است .
دانش (از آنندراج ).
می شود افزون طلب بی دخل در کار جهان
در شمار دست کوتاه است انگشت زیاد.
تأثیر (از آنندراج ).
- انگشت زینهار ؛ انگشت زنهار :
دشمن که خواست تا نهد انگشت اعتراض
برداشت از مهابتش انگشت زینهار.
سلمان (از فرهنگ ضیا).
ورجوع به انگشت زنهار در همین ترکیبات شود.
- انگشت زینهار برآوردن ؛ بلند کردن انگشت زنهار :
انگشت زینهار برآورد نیشکر
تا تلخکامیم به نی بوریا رسید.
میرصیدی طهرانی (از آنندراج ).
- انگشت سای ؛ به انگشت ساییده .به انگشت محو شده . در بیت زیر ظاهراً کنایه از موردایراد قرار گرفته است :
زان نزد انگشت تو بر حرف پای
تا نشود حرف تو انگشت سای .
نظامی (مخزن الاسرار چ وحید ص 30).
- انگشت سترگ ؛ انگشت نر. انگشت ابهام . (آنندراج ).
- انگشت سمین ؛ انگشت نر. انگشت ابهام . (از آنندراج ) (مؤید الفضلاء).
- انگشت شَک ؛ انگشت شهادت . (برهان قاطع) (آنندراج ). انگشت سبابه . (از ناظم الاطباء).
- انگشت شکر ؛ انگشت شهادت . (از فرهنگ ضیا).
- انگشت شکم ؛ به اصطلاح لوطیان ، نره . (آنندراج ). نره و آلت تناسل مردان . (از ناظم الاطباء) :
در دیده ٔ پشتت کنم انگشت شکم را.
؟ (از آنندراج ).
- انگشت شهادت ؛ سبابه . (ناظم الاطباء). کنایه از انگشت سبابه و این در معنی اقرار مستعمل است از جهت آنکه در تشهد آن را برمی دارند. (از آنندراج ) : چنار از هر ورق دست نیاز بسوی او باز کرد و پنج انگشت از هر شاخ انگشت شهادت بوحدانیتش دراز. (دره ٔ نادره چ شهیدی ص 8).
شب که در بزم سخن از رخ خوب تو گذشت
شمع پیش از همه انگشت شهادت برداشت .
خالص (از آنندراج ).
برای کشته گردیدن به تیغ آفتاب خود
سراپای مرا چون شمع انگشت شهادت کرد.
سلیم (از آنندراج ).
و رجوع به شهادت شود.
- انگشت شهد ؛ انگشت به شهد آلوده :
تا بکاری می کشد انگشت شهدی روزگار
می نهد چون نی به هر بند از دو جانب خنجرش .
ملامفید بلخی (از آنندراج ).
- انگشت شهین ؛ ابهام . (ناظم الاطباء).
- انگشت عسل ؛ انگشت بشهد آلوده . (از آنندراج ) :
شمع را چشم مگس شیرین نمی بیند ولی
هست انگشت عسل در دیده ٔ پروانه ها.
وحید (از آنندراج ).
- انگشت عسل بدیوار کشیدن ؛ کنایه از هنگامه برپا کردن یعنی چنانکه مگسها بر سر عسل فراهم آیند درآن معرکه گرد آیند. (آنندراج ) :
فتنه سازند به شیرین سخنی ّ و چه عجب
گر بدیوار کشد شیطان انگشت عسل .
باقر (از آنندراج ).
- انگشت غماز ؛ انگشت سبابه . (از التفهیم ).
- انگشت کشیده داشتن از چیزی ؛ کنایه از دخل و اعتراض نکردن و عیب نگرفتن . (از آنندراج ) :
ز حرف مردم عالم کشیده دار انگشت
که روز عمر تو کوتاه چون قلم نشود.
صائب (از آنندراج ).
- انگشت کوچک ؛ خنصر. (آنندراج ).
- انگشت کوچک فلان نبودن یا نشدن ؛ در مقام مقایسه خیلی از او کوچکتر و پست تر بودن .
- انگشت کهین ؛ خنصر. (آنندراج ) (ناظم الاطباء). انگشت خنصر. (هفت قلزم ) :
از حاتم ورستم نکنم یاد که او را
انگشت کهین است به از حاتم و رستم .
عنصری .
- انگشت گرفتن ؛ شماره کردن و حساب کردن . (ناظم الاطباء). کنایه از شمردن و حساب کردن . (انجمن آرا) :
چون گل تازه خطاهاش به انگشت مگیر
مجمر آساش فروگستر دامان بر سر.
کمال اسماعیل (از انجمن آرا).
- انگشت گزان ؛ در حال انگشت گزیدن . در حال افسوس خوردن :
در چرخ نگنجد آنکه شد لاغر تو
جان چاکر آن کسی که شد چاکر تو
انگشت گزان درآمدم از در تو
انگشت زنان برون شدم از بر تو.
مولوی (از انجمن آرا).
گفت نی من خود پشیمانم از آن
دست خود خایان وانگشتان گزان .
مولوی .
- انگشت مِهین ؛ انگشت وسطی .
- انگشت میانه ؛ انگشت وسطی . (ناظم الاطباء).
- انگشت ندامت ؛ انگشت پشیمانی . (آنندراج ).
- انگشت نر ؛ ابهام .
- || انگشت بزرگ پا. (ناظم الاطباء).
- انگشت نیل ؛ نشان فقر. (هفت قلزم ) . نشان فقر و علامت درویشی . (از مؤید الفضلاء).
- انگشت نیل کشیدن ؛ رسوا کردن . (ناظم الاطباء). کنایه ازرسوایی . (برهان قاطع) :
آب رود نیل را از دست ناید دفع پیل
عشق یوسف بر زلیخا چون کشد انگشت نیل .
محتشم .
- || اظهار فقر و پریشانی نمودن . (ناظم الاطباء).
- || ترک دادن کاری . (مؤید الفضلاء) (ناظم الاطباء). ترک کردن . (غیاث اللغات ).
- انگشت نیل بر خانمان کشیدن ؛ کنایه از خانمان بباد دادن . (آنندراج ) :
یا مرو بایار ازرق پیرهن
یا بکش بر خانمان انگشت نیل .
سعدی (آنندراج ).
- به انگشت نمودن ؛ با انگشت بسوی کسی اشاره کردن . نشان دادن کسی یا چیزی به انگشت بسبب شهرت وی :
چنان شدم که به انگشت می نمایندم
نماز شام که بر بام می روم چو هلال .
سعدی .
نمایندت بهم خلقی به انگشت
چو بینند آن دو ابروی هلالی .
سعدی .
اگر ببام برآید ستاره پیشانی
چو ماه عید به انگشتهاش بنمایند.
سعدی .
کجاست آنکه به انگشت می نمود هلال
کز ابروان تو انگشت در دهان ماند.
سعدی .
- پنج انگشت ؛ انگشته . رجوع به انگشته شود.
- ده انگشت به خون کسی فروبردن ؛ سخت آزار دادن کسی به حد کشتن وی . کشتن :
آن کس که از او صبر محال است و سکونم
بگذشت و ده انگشت فروبرد به خونم .
سعدی .
- امثال :
انگشت انگشت مبر تا خیک خیک نریزی . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 306). و رجوع بهمین کتاب شود.
انگشت به بینی نمی توان کرد ؛ در اینجا جاسوس بسیار است ، یا این مرد سخن چین است . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 306).
انگشت بدر کسی مزن تا در تو بمشت نکوبند
انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس
تا کس نکند رنجه به درکوفتنت مشت .
ناصرخسرو (از امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 306).
انگشت نمک است خروار هم نمک است . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 308).
پنج انگشت برادرند برابر نیستند . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 512).
پنج انگشت یکی نمیشود . (امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 512).
خدا پنج انگشت را یکسان نیافریده . (امثال و حکم دهخدا ج 2 ص 716).
ده انگشت را خدا برابر خلق نکرده .
همه کس به یک خوی و یک خاست نیست
ده انگشت با یکدگر راست نیست .
اسدی (امثال و حکم دهخدا ج 2 ص 842).
صورتش یک انگشت شده ؛ سخت نحیف و نزار گشته . (یادداشت مؤلف ).
مثل انگشت پیچ ؛ شربتی سطبر و زفت . (امثال و حکم دهخدا ج 3 ص 1405). و رجوع به انگشت پیچ شود.
مثل انگشت لیشته ؛ بتمامی عریان . شبیه به : اعری من اصبع. (امثال و حکم دهخدا ج 3 ص 1405).
نه یکسان روید از دستی ده انگشت .
نظامی .
نظیر: ده انگشت را خدا برابر خلق نکرده . (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1865).
هرکسی انگشت خود یک ره کند در زورفین .
منوچهری .
نظیر: عاقل دوبار فریب نخورد. (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1941). و رجوع کتاب شود.
همه انگشت یکسان نیست بر دست .
(اسرارنامه ).
نظیر: پنج انگشت برادرند برابر نیستند. (از امثال و حکم دهخدا ج 4 ص 1995).
|| واحد پیمایش است ، 27 صدم متر تخمیناً. (یادداشت مؤلف ). چون شش جو بهم بازنهی شکمها با پشت یکدیگر کرده انگشتی گردد و چهار انگشت باهم نهاده قبضه ای بود. (یواقیت العلوم ). نزد ارباب مساحات مقدار شش جو باشدشکم ها بهم نهاده . (دمشقی ). گزی عبارت از شش قبضه و قبضه عبارت از چهار انگشت پس یک گز عبارت از 24 انگشت است . (تاریخ قم ص 109). یک حصه از بیست و چهار حصه ٔ گز است و هر انگشتی معادل است با شش جو که شکمهای ایشان بیکدیگر بازنهاده باشد. (جهان دانش ): جزوهای مقیاس چنداند؟ اصابعاند و اجزا و اقدام . اگر مقیاس بدوازده بخش راست بکنی نامشان اصابع بود ای انگشتان . (التفهیم ص 182). درازی او سه بدست و چهار انگشت بود و چهار انگشت پهنا دارد. (نوروزنامه ).
انگشت. [اَ گ ُ ] ( اِ ) هریک از اجزای متحرک پنجگانه دست و پای انسان. ( از فرهنگ فارسی معین ). اصبع. شنترة. ( از منتهی الارب ). اصبوع. کلک.بنان. ( یادداشت مؤلف ). بنانة. اَنگُل :
که کس در جهان مشت ایشان ندید
برهنه یک انگشت ایشان ندید.
دست نقاش همی نقش نگارد بقلم.
انگشت شود دردم در دست من اِنگشت.
نه از سیصد ستاره کار یک خور.
هیچ مبر ظن که در ظلمت است.
مالک و احمد و نعمان به خراسان یابم.
- انگشتان معشوق ؛ معروف. بلورین ،حنابسته ، حنامالیده. بحناگرفته ، فندق بند از صفات اوست و نیشکر، دم قاقم ، قلعه عاج ، پنجه مرجان ، ماشوره سیم ، رومی بچگان ، بلال قفا، پشت ماهی ، فندق ، پنج شاخ ، پنج نون ، پنج هلال ، پنج دریا، ختنی ، رومیان مه در قفا، ماهی بچگان ، ماه نو، جدول از تشبیهات اوست. ( از آنندراج ) ( از مجموعه مترادفات ص 51 ).
- انگشت از حرف برداشتن ؛ کنایه از رها کردن. دست برداشتن :
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت.
- انگشت از سیاه به سفید نزدن ؛ بکلی به بیکاری و عطلت گذرانیدن. ( یادداشت مؤلف ). در تداول عامه کاری انجام ندادن.
- انگشت اشارت ؛ انگشتی که با آن اشارت کنند. انگشت سبابه :
گر بدست افتدچو ماه نو لب نانی مرا
خلق زانگشت اشارت تیربارانم کنند.
همچو طفلی که بود در کف استاد کفش
ادب انگشت من افشرد خبر کرد مرا.
از جفایت علم ناله برافراشته شد
آه انگشت امانی است که برداشته دل.
که کس در جهان مشت ایشان ندید
برهنه یک انگشت ایشان ندید.
فردوسی.
بر هر انگشت زمین گویی هر روز مدام دست نقاش همی نقش نگارد بقلم.
فرخی.
گر دست بدل برنهم از سوختن دل انگشت شود دردم در دست من اِنگشت.
عسجدی.
ز صد انگشت ناید کار یک سرنه از سیصد ستاره کار یک خور.
( ویس و رامین ).
گر بهر انگشت چراغی کندهیچ مبر ظن که در ظلمت است.
ناصرخسرو.
شافعی بینم و در دست هر انگشتی از اومالک و احمد و نعمان به خراسان یابم.
خاقانی.
- انگشت آفتاب ؛ شعاع و خطوط آفتاب. ( مجموعه مترادفات ص 227 ).- انگشتان معشوق ؛ معروف. بلورین ،حنابسته ، حنامالیده. بحناگرفته ، فندق بند از صفات اوست و نیشکر، دم قاقم ، قلعه عاج ، پنجه مرجان ، ماشوره سیم ، رومی بچگان ، بلال قفا، پشت ماهی ، فندق ، پنج شاخ ، پنج نون ، پنج هلال ، پنج دریا، ختنی ، رومیان مه در قفا، ماهی بچگان ، ماه نو، جدول از تشبیهات اوست. ( از آنندراج ) ( از مجموعه مترادفات ص 51 ).
- انگشت از حرف برداشتن ؛ کنایه از رها کردن. دست برداشتن :
شب انگشت سیاه از پشت برداشت
ز حرف خاکیان انگشت برداشت.
نظامی.
و رجوع به انگشت بر حرف نهادن شود.- انگشت از سیاه به سفید نزدن ؛ بکلی به بیکاری و عطلت گذرانیدن. ( یادداشت مؤلف ). در تداول عامه کاری انجام ندادن.
- انگشت اشارت ؛ انگشتی که با آن اشارت کنند. انگشت سبابه :
گر بدست افتدچو ماه نو لب نانی مرا
خلق زانگشت اشارت تیربارانم کنند.
صائب ( از آنندراج ).
- انگشت افشردن ؛ کنایه از آگاهانیدن. ( از آنندراج ) : همچو طفلی که بود در کف استاد کفش
ادب انگشت من افشرد خبر کرد مرا.
قدسی ( از آنندراج ).
- انگشت امان برداشتن ؛ بلند کردن مغلوب انگشت را پیش غالب برای امان خواستن و پناه جستن : از جفایت علم ناله برافراشته شد
آه انگشت امانی است که برداشته دل.
میرزا حبیب اﷲ ( از آنندراج ).
- انگشت انداختن در کاری یا به کاری ؛ در آن کار بیش از حد تفحص کردن. ( از یادداشت مؤلف ).فرهنگ عمید
= زغال: ◻︎ گر دست به دل برنهم از سوختن دل / انگِشت شود بی‌شک در دست من انگُشت (عسجدی: ۲۴).
۱. (زیست‌شناسی) هریک از اجزای متحرک پنجۀ دست و پای انسان که بر سر آنها ناخن روییده است.
۲. (ریاضی) واحد اندازه‌گیری طول به اندازۀ ۱۵ تا ۲۰ میلی‌متر.
۳. [عامیانه، مجاز] مقدار کم از خوراک غلیظ و چسبنده که با انگشت برداشته شود.
⟨ انگشت اشاره (شهادت، سبابه، زنهار): [مجاز] انگشت بین انگشت شست و انگشت میانه.
⟨ انگشت حلقه (بنصر): انگشت چهارم هر دست که معمولاً انگشتری ازدواج را در آن می‌اندازند.
⟨ انگشت خُرد (کِهین، خنضر): [قدیمی] انگشت کوچک دست.
⟨ انگشت شست (ابهام، نر، مِهین): انگشت بزرگ دست.
⟨ انگشت میانه: انگشت وسطی دست.
= زغال: گر دست به دل برنهم از سوختن دل / انگِشت شود بی شک در دست من انگُشت (عسجدی: ۲۴ ).
۱. (زیست شناسی ) هریک از اجزای متحرک پنجۀ دست و پای انسان که بر سر آن ها ناخن روییده است.
۲. (ریاضی ) واحد اندازه گیری طول به اندازۀ ۱۵ تا ۲۰ میلی متر.
۳. [عامیانه، مجاز] مقدار کم از خوراک غلیظ و چسبنده که با انگشت برداشته شود.
* انگشت اشاره (شهادت، سبابه، زنهار ): [مجاز] انگشت بین انگشت شست و انگشت میانه.
* انگشت حلقه (بنصر ): انگشت چهارم هر دست که معمولاً انگشتری ازدواج را در آن می اندازند.
* انگشت خُرد (کِهین، خنضر ): [قدیمی] انگشت کوچک دست.
* انگشت شست (ابهام، نر، مِهین ): انگشت بزرگ دست.
* انگشت میانه: انگشت وسطی دست.
۱. (زیست شناسی ) هریک از اجزای متحرک پنجۀ دست و پای انسان که بر سر آن ها ناخن روییده است.
۲. (ریاضی ) واحد اندازه گیری طول به اندازۀ ۱۵ تا ۲۰ میلی متر.
۳. [عامیانه، مجاز] مقدار کم از خوراک غلیظ و چسبنده که با انگشت برداشته شود.
* انگشت اشاره (شهادت، سبابه، زنهار ): [مجاز] انگشت بین انگشت شست و انگشت میانه.
* انگشت حلقه (بنصر ): انگشت چهارم هر دست که معمولاً انگشتری ازدواج را در آن می اندازند.
* انگشت خُرد (کِهین، خنضر ): [قدیمی] انگشت کوچک دست.
* انگشت شست (ابهام، نر، مِهین ): انگشت بزرگ دست.
* انگشت میانه: انگشت وسطی دست.
دانشنامه عمومی
سبا
زغال افروخته شده
هر یک از اجزای متحرک پنجهٔ دست یا پای انسان یا جانور را «اَنْگُشْت» گویند. بسیاری از مهره داران نیز مانند انسان، انگشت دارند مانند میمون، راکون، قورباغه و …. انسان به صورت معمول در هر دست یا پا پنج انگشت دارد.
انگشت دست
انگشت پا
انگشت چسبی
در زبان انگلیسی برای انگشت دست و پا دو واژهٔ مختلف استفاده می شود (به ترتیب: finger و toe) ولی واژهٔ digit به هر دو اشاره دارد (هم دست و هم پا). این در حالیست که در بسیاری از زبان های دیگر نیز همانند فارسی برای انگشت تنها یک واژه دارند و فرق بین دست و پا را به صورت «انگشت دست» و «انگشت پا» بیان می دارند؛ اسپانیایی، پرتغالی، ایتالیایی، تاگالوگ، چکی، روسی و لهستانی از آن جمله اند.
انگشتان هر دست پنج عدد و در مجموع ده عدد هستند که به ترتیب از سمت انگشت شست: انگشت شست، انگشت اشاره یا سبابه، انگشت میانی، انگشت حلقه یا انگشتری و انگشت کوچک، نامیده می شود.
تعداد انگشتان پا نیز همانند انگشتان دست است و هر پا پنج انگشت و درمجموع ده انگشت دارند. انگشتان پا کوتاه تر از انگشتان دست هستند.
انگشت دست
انگشت پا
انگشت چسبی
در زبان انگلیسی برای انگشت دست و پا دو واژهٔ مختلف استفاده می شود (به ترتیب: finger و toe) ولی واژهٔ digit به هر دو اشاره دارد (هم دست و هم پا). این در حالیست که در بسیاری از زبان های دیگر نیز همانند فارسی برای انگشت تنها یک واژه دارند و فرق بین دست و پا را به صورت «انگشت دست» و «انگشت پا» بیان می دارند؛ اسپانیایی، پرتغالی، ایتالیایی، تاگالوگ، چکی، روسی و لهستانی از آن جمله اند.
انگشتان هر دست پنج عدد و در مجموع ده عدد هستند که به ترتیب از سمت انگشت شست: انگشت شست، انگشت اشاره یا سبابه، انگشت میانی، انگشت حلقه یا انگشتری و انگشت کوچک، نامیده می شود.
تعداد انگشتان پا نیز همانند انگشتان دست است و هر پا پنج انگشت و درمجموع ده انگشت دارند. انگشتان پا کوتاه تر از انگشتان دست هستند.
wiki: علم پزشکی این واحد به صورت گسترده ای کاربرد دارد.
ویکی پدیای انگلیسی
ویکی پدیای انگلیسی
wiki: انگشت (یکا)
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] انگشت بعنی عضو معروف دست و پا واز آن در بابهای طهارت، صلات، حج، اطعمه و اشربه، حدود، قصاص و دیات سخن رفته است.
هریک از انگشتان نام خاصّی دارد. انگشت شصت «ابهام»؛ انگشت پس از آن «سبّابه»، «شهادت» و «مسبِّحه»؛ انگشت بعدی «وسطی»؛ انگشت پس از آن «بِنْصِر» و انگشت کوچک «خِنْصِر».
طهارت
در تیمّم گشودن انگشتان هنگام زدن آنها بر خاک مستحب است. در گرفتن ناخن، مستحب است از انگشت خنصرِ چپ، شروع و به خنصرِ راست ختم گردد. انگشت شصت پا از جمله مواضع هفت گانه میّت است که مالیدن حنوط بر آن واجب است. استحباب نرم کردن انگشتان میت به آرامی درصورت امکان هنگام غسل و نهادن دست با انگشتان باز روی قبر پس از دفن ] میّت از دیگر احکام آن است.
صلات
وجوب نهادن انگشتان شصت پا بر زمین هنگام سجده، کراهت داخل کردن انگشتان دست در درون یکدیگر و خمانیدن آنها تا صدا برآمدن از آن در حال نماز و استحباب چسبیده بودن آنها در حال تکبیرة الاحرام، قیام، سجده، تشهد و نیز قنوت، جز انگشت شصت، و باز بودن آنها در حال رکوع از احکام آن است. همچنین داخل کردن انگشتان دست راست در انگشتان خصم از آداب مباهله است.
حج
...
هریک از انگشتان نام خاصّی دارد. انگشت شصت «ابهام»؛ انگشت پس از آن «سبّابه»، «شهادت» و «مسبِّحه»؛ انگشت بعدی «وسطی»؛ انگشت پس از آن «بِنْصِر» و انگشت کوچک «خِنْصِر».
طهارت
در تیمّم گشودن انگشتان هنگام زدن آنها بر خاک مستحب است. در گرفتن ناخن، مستحب است از انگشت خنصرِ چپ، شروع و به خنصرِ راست ختم گردد. انگشت شصت پا از جمله مواضع هفت گانه میّت است که مالیدن حنوط بر آن واجب است. استحباب نرم کردن انگشتان میت به آرامی درصورت امکان هنگام غسل و نهادن دست با انگشتان باز روی قبر پس از دفن ] میّت از دیگر احکام آن است.
صلات
وجوب نهادن انگشتان شصت پا بر زمین هنگام سجده، کراهت داخل کردن انگشتان دست در درون یکدیگر و خمانیدن آنها تا صدا برآمدن از آن در حال نماز و استحباب چسبیده بودن آنها در حال تکبیرة الاحرام، قیام، سجده، تشهد و نیز قنوت، جز انگشت شصت، و باز بودن آنها در حال رکوع از احکام آن است. همچنین داخل کردن انگشتان دست راست در انگشتان خصم از آداب مباهله است.
حج
...
wikifeqh: انگشت
[ویکی فقه] انگشت (قرآن). هر یک از اجزای متحرک پنج گانه دست و پای انسان را انگشت گویند. انگشتان افزون بر کارکردهای بسیار آن در زندگی روزمره، از وجوه تمایز انسان از سایر حیوانات است.
واژه های «اصابع» دوبار: او کصیب من السماء فیه ظلمات ورعد وبرق یجعلون اصابعهم فی آذانهم من الصواعق حذر الموت والله محیط بالکافرین (با چون (کسانی که در معرض) رگباری از آسمان که در آن تاریکی ها و رعد و برقی است (قرار گرفته اند) از (نهیب) آذرخش (و) بیم مرگ سر انگشتان خود را در گوشهایشان نهند ولی خدا بر کافران احاطه دارد.) وانی کلما دعوتهم لتغفر لهم جعلوا اصابعهم فی آذانهم واستغشوا ثیابهم واصروا واستکبروا استکبارا (و من هر بار که آنان را دعوت کردم تا ایشان را بیامرزی انگشتانشان را در گوشهایشان کردند و ردای خویشتن بر سر کشیدند و اصرار ورزیدند و هر چه بیشتر بر کبر خود افزودند.) «بنان» نیز دوبار: اذ یوحی ربک الی الملآئکة انی معکم فثبتوا الذین آمنوا سالقی فی قلوب الذین کفروا الرعب فاضربوا فوق الاعناق واضربوا منهم کل بنان (هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می کرد که من با شما هستم پس کسانی را که ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید به زودی در دل کافران وحشت خواهم افکند پس فراز گردنها را بزنید و همه سرانگشتانشان را قلم کنید.) بنان جمع بنانه به معنی سر انگشت دست یا پا و یا خود انگشتان است ، و در آیه مورد بحث می تواند کنایه از دست و پا بوده باشد و یا به معنی اصلیش که انگشتان است ، زیرا قطع شدن انگشتان و از کار افتادن آنها اگر در دست باشد قدرت حمل سلاح را از انسان می گیرد، و اگر در پا باشد، قدرت حرکت را. این احتمال نیز وجود دارد که اگر دشمن مهاجم پیاده باشد، هدف را سر او قرار دهید و اگر سواره باشد دست و پای او. بلی قادرین علی ان نسوی بنانه (آری قادریم که حتی خطوط سر انگشتان او را موزون و مرتب کنیم.) و «انامل» یک بار: هاانتم اولاء تحبونهم ولا یحبونکم وتؤمنون بالکتاب کله واذا لقوکم قالوا آمنا واذا خلوا عضوا علیکم الانامل من الغیظ قل موتوا بغیظکم ان الله علیم بذات الصدور (هان شما کسانی هستید که آنان را دوست دارید و (حال آنکه) آنان شما را دوست ندارند و شما به همه کتابها(ی خدا) ایمان دارید و چون با شما برخورد کنند می گویند ایمان آوردیم و چون (با هم) خلوت کنند از شدت خشم بر شما سر انگشتان خود را می گزند بگو به خشم خود بمیرید که خداوند به راز درون سینه ها داناست.) در قرآن به کار رفته است.علامه طباطبایی می فرمایند: «و چون به خلوت می روند، سرانگشت خود را از شدت خشمی که بر شما دارند می گزند. و کلمه ((عض )) گاز گرفتن با دندان با فشار است . و کلمه ((انامل )) جمع انمله است که به معنای نوک انگشتان است . و کلمه ((غیظ)) به معنای خشم و کینه است . ((و عض انامل بر فلان چیز)) مثلی است که در مورد تأسف و حسرت و رساندن شدت خشم و کینه زده می شود.»
واژه های مترادف
در این مدخل از واژه های «اصابع»، «انامل» و «بنان» استفاده شده است.
عناوین مرتبط
انگشت در قیامت ، انگشت به گوش کردن ، انگشت کافران ، اهمیت انگشت ، سرانگشت در قیامت ، قطع انگشت ، گزیدن انگشت.
واژه های «اصابع» دوبار: او کصیب من السماء فیه ظلمات ورعد وبرق یجعلون اصابعهم فی آذانهم من الصواعق حذر الموت والله محیط بالکافرین (با چون (کسانی که در معرض) رگباری از آسمان که در آن تاریکی ها و رعد و برقی است (قرار گرفته اند) از (نهیب) آذرخش (و) بیم مرگ سر انگشتان خود را در گوشهایشان نهند ولی خدا بر کافران احاطه دارد.) وانی کلما دعوتهم لتغفر لهم جعلوا اصابعهم فی آذانهم واستغشوا ثیابهم واصروا واستکبروا استکبارا (و من هر بار که آنان را دعوت کردم تا ایشان را بیامرزی انگشتانشان را در گوشهایشان کردند و ردای خویشتن بر سر کشیدند و اصرار ورزیدند و هر چه بیشتر بر کبر خود افزودند.) «بنان» نیز دوبار: اذ یوحی ربک الی الملآئکة انی معکم فثبتوا الذین آمنوا سالقی فی قلوب الذین کفروا الرعب فاضربوا فوق الاعناق واضربوا منهم کل بنان (هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می کرد که من با شما هستم پس کسانی را که ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید به زودی در دل کافران وحشت خواهم افکند پس فراز گردنها را بزنید و همه سرانگشتانشان را قلم کنید.) بنان جمع بنانه به معنی سر انگشت دست یا پا و یا خود انگشتان است ، و در آیه مورد بحث می تواند کنایه از دست و پا بوده باشد و یا به معنی اصلیش که انگشتان است ، زیرا قطع شدن انگشتان و از کار افتادن آنها اگر در دست باشد قدرت حمل سلاح را از انسان می گیرد، و اگر در پا باشد، قدرت حرکت را. این احتمال نیز وجود دارد که اگر دشمن مهاجم پیاده باشد، هدف را سر او قرار دهید و اگر سواره باشد دست و پای او. بلی قادرین علی ان نسوی بنانه (آری قادریم که حتی خطوط سر انگشتان او را موزون و مرتب کنیم.) و «انامل» یک بار: هاانتم اولاء تحبونهم ولا یحبونکم وتؤمنون بالکتاب کله واذا لقوکم قالوا آمنا واذا خلوا عضوا علیکم الانامل من الغیظ قل موتوا بغیظکم ان الله علیم بذات الصدور (هان شما کسانی هستید که آنان را دوست دارید و (حال آنکه) آنان شما را دوست ندارند و شما به همه کتابها(ی خدا) ایمان دارید و چون با شما برخورد کنند می گویند ایمان آوردیم و چون (با هم) خلوت کنند از شدت خشم بر شما سر انگشتان خود را می گزند بگو به خشم خود بمیرید که خداوند به راز درون سینه ها داناست.) در قرآن به کار رفته است.علامه طباطبایی می فرمایند: «و چون به خلوت می روند، سرانگشت خود را از شدت خشمی که بر شما دارند می گزند. و کلمه ((عض )) گاز گرفتن با دندان با فشار است . و کلمه ((انامل )) جمع انمله است که به معنای نوک انگشتان است . و کلمه ((غیظ)) به معنای خشم و کینه است . ((و عض انامل بر فلان چیز)) مثلی است که در مورد تأسف و حسرت و رساندن شدت خشم و کینه زده می شود.»
واژه های مترادف
در این مدخل از واژه های «اصابع»، «انامل» و «بنان» استفاده شده است.
عناوین مرتبط
انگشت در قیامت ، انگشت به گوش کردن ، انگشت کافران ، اهمیت انگشت ، سرانگشت در قیامت ، قطع انگشت ، گزیدن انگشت.
wikifeqh: انگشت_(قرآن)
گویش اصفهانی
تکیه ای: angošt
طاری: angošt
طامه ای: angošt
طرقی: angošt
کشه ای: angošt
نطنزی: ongušt / panǰa
گویش مازنی
/angesht/ اخگر
اخگر
واژه نامه بختیاریکا
( اَنگِشت ) تکه های گداخته؛ زغال آتشین
اَنگُست؛ کِلِک؛ کلیچ
اَنگُست؛ کِلِک؛ کلیچ
جدول کلمات
اصبع, بنان
پیشنهاد کاربران
در زبان لری بختیاری از دو کلمه ی
کلک. انگست استفاده می شود
angost. kelk
انگشت::معنی در زبان لری بختیاری
چوب زغال شده angesht
کلک. انگست استفاده می شود
angost. kelk
انگشت::معنی در زبان لری بختیاری
چوب زغال شده angesht
بنان
در گویش بختیاری خوزستان زغال روشن سرخ چوب زغال شده
در زبان کردی انگشت را با کلمه kelek تلفظ می کنند
[گویش بختیاری] anghesht ذغال داغ قرمز از حرارت،
اَنگِشتی در برخی شهرها شغل بوده، در شهرآشوب ها، از جمله شهرآشوب مسعود سعد سلمان به عنوان شغل آورده
اَنگِشتی در برخی شهرها شغل بوده، در شهرآشوب ها، از جمله شهرآشوب مسعود سعد سلمان به عنوان شغل آورده
انگشت در جهان کردن کنایه از " در همه جهان سخت تجسس کردن"
". . . انگشت در کرده ام در همه جهان و قرمطی می جویم. . . " ( کنایه از اینکه در همه ی جهان سخت تجسس می کنم )
تاریخ بیهقی، دکتر فیاض، ۱۳۸۴ ، ص ۲۲۷.
". . . انگشت در کرده ام در همه جهان و قرمطی می جویم. . . " ( کنایه از اینکه در همه ی جهان سخت تجسس می کنم )
تاریخ بیهقی، دکتر فیاض، ۱۳۸۴ ، ص ۲۲۷.
اَنْگُشْت:هر یک از اعضای متحرک انتهای دست ها و پاها
اَنْگِشْت: زغال
این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد. در عبارت زیر هر دو کلمه به کار رفته است" شبی بود تاریک، گفتی که اَنگِشت بر هوا پاشیده اند چنانکه اَنگُشت راه دیده غلط می کرد. "
( غلط ننویسیم ، ابوالحسن نجفی ، چاپ نهم ۱۳۷۸ ص ۴۸. )
اَنْگِشْت: زغال
این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد. در عبارت زیر هر دو کلمه به کار رفته است" شبی بود تاریک، گفتی که اَنگِشت بر هوا پاشیده اند چنانکه اَنگُشت راه دیده غلط می کرد. "
( غلط ننویسیم ، ابوالحسن نجفی ، چاپ نهم ۱۳۷۸ ص ۴۸. )
به معنای زغال حاصل از نباتات
بنین
کلمات دیگر: