تیلکوه

تیلکوە از واژە تیرە کوە گرفتە شدە است زنجیرە کوهی در کوردستان ایران از سنتە سقز شروع و تا زرینە دیواندرە امتداد دارد منابع تاریخی آن را نیز سیاهکوە گفتە اند مردمان بومی دامنە این زنجیرە کوە و حومە آن ایل تیلکوهی خطاب شدە اند. پس از هجوم اغاجری ها و افشار ها از آناتولی بە غرب ایران عدە ای از اغاجری در حوالی دیواندرە ساکن می شوند روستای آغاجری در حومە دیواندرە نشان دهندەی حضور آنان می باشد در هنگام حضور آغاجری ها در کوردستان بخشی از ایل تیلکوە با ایل آغاجری متحد می شوند و در جفت منافع سیاسی وقت همراە آنان بە فارس و خوزستان مهاجرت می کنند. تیلکوە ایل مستقلی از ایل آغاجری می باشد أغاجری اتحادیە ای از ایلات غیر همخون و مختلفی ست شامل کورد ، لر ، تورک و عرب کە در دورە صفویان بخشی از ایل تیلکوە بە ایلات آغاجری می پیوندند

تیلکو یکی از طوایف بیگ زاده کوردستان هستند بیش از هزار سال قدمت دارند نامشان از کوە تیرە کوه ( حاجی سید ) در دشت اوباتو گرفتە شدە است روستا ها و مناطقی کە تحت تملک و تسلط شان بوده است به منطقه تیلکو شهرت یافته است شامل شصت روستا در دشت اوباتو و دشت آران. برخی روستاها در حوزه دیواندره و اکثریت آن در حوزه سقز قرار دارند. بخشی از ایل و طایفه تیلکو بە کامیاران ، خوزستان ، یاسوج ، کوردستان عراق ، کوردستان ترکیه ، خراسان ، روسیه کوچ کرده اند. گویش اصلی ایل تیلکو گویش اردلانی می باشد یکی از گویش های زبان کردی میانه است که در سقز به گویش تیلکویی معروف است. ایل تیلکو شامل چندین تیره و طایفه هستند شامل طایفه بگزاده اصیل باشماخ ( هه مه وند ) _ طوایف بۆرە پیاوان _ طایفه دایی سالار _ طایفه دوناری _ طایفه همه ویسی و دهها خرده طایفه دیگر. از رودخانه خورخوره ( سنته ) تا روستای فتاح آباد و کانی سفید در حوالی زرینه اوباتو و از روستای مودی و سردره تا روستای قلعه کهنه حبیبی ( تیلکو ) به منطقه ایل تیلکو شهرت دارد.