جامع السعادات، کتابی در اخلاق به عربی، تألیف ملا محمدمهدی نراقی، از حکما و فقهای سده دوازدهم و سیزدهم می باشد.
محقق نراقی در علوم شرعی، فقه، اصولِ فقه و رجال استاد مسلّم، در علم اخلاق و فلسفه الاهی، بارع و مسلط و در فنون ریاضی صاحب نظر بود و در جمیع این علوم تألیفات و آثاری پدید آورد.
اگر چه در دوره اسلامی کتاب هایی در باره اخلاق نوشته شده اما اخلاق به علم، به معنای امروزی کلمه، تبدیل نشده و در شمار سایر علوم اسلامی قرار نگرفته بود.به نظر می رسد عالمان دینی با وجود تعالیم اخلاقی قرآن و روایات، خود را از تألیفی مستقل در باب اخلاق، بی نیاز می دیده اند زیرا معتقد بودند که مسلمانان با اتکا به قرآن و با به کار بستن دستورهای آن، به نیکی و راستی دست خواهند یافت.این روش فکری در باب اخلاق، بر خلاف روش فکری اندیشمندان یونانی است، از این رو در سراسر آثار اخلاقی جهان اسلام به آیات و روایات استناد شده است و احتمالاً عالمان دینی، تدوین اخلاق معقول و صرفاً مبتنی بر عقل عملی و بدون اتکا به ایمان و عقیده را غیرممکن می دانسته اند، چنان که به نظر محمد عبداللّه دَرّاز، اخلاق بدون عقیده و ایمان به حقیقت اخلاقی، جای گاهی ندارد.
جامع السعادات کتابی عظیم و جامع در [علم اخلاق برای تهذیب نفس انسان ها، دفع صفات رذیله و دفع نفس اماره و تربیت آن با ریاضت های شرعی است که عناصر اصلی کتاب اشاره به قوای چهارگانه و یا قوای اربعه در انسان که شامل عقل، شهوت، غضب و وهم است، دارد.
...
wikifeqh:
حکمت و عرفان گفته اند، در اینجا، جمع آوری و تالیف و تدوین کرده است، در واقع این کتاب مشتمل بر هر دو جنبه «عقلی نظری، فلسفی» و «دینی و علمی» با سبک و اسلوبی ویژه است.
درباره میزان موفقیت مؤلف در به سامان دادن دانش اخلاق مرحوم مظفر معتقد است که پیش از علامه نراقی با صرف نظر از پیشوای این دانش، یعنی ابن مسکویه و ملا محسن فیض کاشانی کتاب جامعی به سان جامع السعادات که بر بنیاد علمی و فلسفی تکیه داشته باشد، پدید نیامده است.
مرحوم نراقی خود در مقدمه کتاب بر این نکته پای فشرده که می خواهد میان آنچه از شریعت اسلامی در زمینه اخلاق رسیده با آنچه عارفان و فیلسوفان بیان کرده اند آمیزه ای فراهم آورد. از این رو کاملاً طبیعی است که در جای جای کتاب جامع السعادات استشهاد به آیات و روایات موج زند. این استشهاد برای تبیین مفهوم فضیلت یا رذیلت، اقسام آن و انگیزه ها یا داده های علاج و... انجام گرفته است. مثلا برای اثبات جنگ میان لشکر فرشتگان و شیاطین از آیه «لاقعدن لهم صراطک المستقیم × ثم لآتینهم من بین ایدیهم ومن خلفهم وعن ایمانهم وعن شمائلهم » و روایت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «ان الشیطان لیجری من بنی آدم مجری الدم؛ شیطان بسان خون در جان آدمی روان است » استفاده کرده است. و برای اثبات تاثیر رسیدن به مقام اطمینان برای ریشه کنی وسوسه ها به آیات «یا ایتها النفس المطمئنة × ارجعی الی ربک راضیة مرضیة » استناد کرده است.
نیز برای اثبات عدم مؤاخذه بر حدیث نفس به روایت امام صادق علیه السلام که از ایشان درباره وسوسه، هر چند زیاد باشد، سؤال شده فرمود: «چیزی بر آن نیست. بگو لا اله الا الله » و آیه «لایکلف الله نفسا الا وسعها» تمسک کرده است. چنان که برای تبیین شرافت و جایگاه تفکر از آیات مختلفی بهره برده است.
کتاب در سه باب تنظیم شده است: در باب نخست، مباحث مقدماتی شامل تجرد نفس، امکان تربیت اخلاقی، مفهوم خیر و سعادت و... آمده است.
در باب دوم، مطالبی تحت عنوان اقسام اخلاق، تقسیم بندی قوای نفسانی و چهار قسم اصلی فضایل (حکمت، عفت،
شجاعت و عدالت) مفهوم فضیلت، رذیله و... بیان شده است.
باب سوم - که عمده ترین مباحث کتاب را تشکیل می دهد - در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل نخست، مفهوم قوه عاقله و رذایل برخاسته از این قوه همچون شک، شرک، وسواس و... آمده است. در فصل دوم، مفهوم قوه غضبیه و رذایل مربوط به آن همچون: خوف، غضب، عجب، کبر و... تبیین شده است. فصل سوم به قوه شهویه و رذایل برخاسته از آن همچون حب دنیا، حرص، طمع، بخل و... اختصاص یافته است. و در فصل چهارم فضایل و رذایل مرتبط با هر سه قوه یا دو قوه نفسانی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
wikiahlb:
محمدرضا مظفر و مؤلف آغاز و مطالب سه جلد، در سه باب، تنظیم شده است.
این اثر به تصریح مؤلف، یک بخش از حکمت عملی قدیم (یعنی اخلاق) را در بر می گیرد و درباره سایر بخش ها (یعنی تدبیر منزل و سیاست مُدُن) سخن نمی گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن، تنها بحث در چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.
به نظر می رسد که نراقی در مباحث نظری اخلاق، بیش از همه از کتاب «]»
ابوعلی مسکویه و «اخلاق ناصری » خواجه نصیرالدین طوسی بهره برده است.
در مقدمه شیخ مظفر، علاوه بر ارائه زندگی نامه مختصری از نویسنده، به اقدامات مربوط به تصحیح و تحقیق کتاب اشاره شده است (ج 1، 3).
wikinoor: معراج السعاده تألیف ملا احمد نراقی (نراقی ثانی)، فرزند ملا محمدمهدی نراقی را از جهتی می توان تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانست که مباحث همان کتاب را با کمک بیشتری از نقل و روش خطابی مطرح ساخته تا عامه مردم از آن بهره مند شوند.
این کتاب از مهمترین کتب اخلاق عقلی است که علمای شیعه به نگارش درآورده اند. نویسنده کتاب ملا محمدمهدی نراقی، در علم اخلاق و فلسفه الاهی، تبحر داشته است. او از مدرسان علوم شرعی، فقه، اصول فقه و رجال و با ریاضی آشنا بوده و تألیفات و آثاری در این زمینه ها داشته است.
