کلمه جو
صفحه اصلی

یحیی بن ابی منصور

دانشنامه عمومی

بزیست فروزان یا ابوعلی یحیی بن ابی منصور (که پس از مسلمان شدن بدین نام مشهور شد)، اخترشناس بزرگ ایرانی است.
ماه نامهٔ دانشمند، شمارهٔ ۵۵۷، اسفندماه ۱۳۸۸، ایرانیان اخترشناس، مریم خادمی و یاسمن قدیمی، صفحهٔ ۳۶
او در اصل از اهالی طبرستان بود که به بغداد مهاجرت کرد و در خدمت فضل بن سهل که از وزیران نامدار ایرانی بود، درآمد. از این رو دورهٔ زندگانی وی، به اواخر سدهٔ دوم و اوایل سدهٔ سوم بازمی گردد. پس از کشته شدن فضل، او منجم دربار مامون شد. وی در رصدی که در سال ۲۱۵ هجری قمری، گروهی از اخترشناسان به دستور مامون انجام دادند شرکت داشت و بزرگ منجمان به شمار می آمد. گروهی از ریاضیدانان برجسته از جمله محمد بن موسی خوارزمی بر این کار نظارت داشتند. ابی منصور سرپرست گروه هایی نجومی بود که با رصد محیط زمین را یافتند.
تنها اثر نجومی وی، زیج ممتحن است.او نیز مانند بسیاری از همکاران خود، نتایج حاصل از رصدهای خود به همراه عده ای از منجمان را در زیجی در رصدخانهٔ شماسیهٔ بغداد گرد آورد که نسخه ای از آن در دست است. پژوهش هایی که در بارهٔ این زیج به عمل آمده است، نشان می دهد که ابی منصور در محاسبهٔ ماه گرفتگی و خورشیدگرفتگی، از روشی تقریبی استفاده کرده است که آثار بطلمیوس در آن دیده نمی شود. در ۸۲۹ - ۸۳۰ در بغداد به رصدهای نجومی پرداخت و کتاب های متعددی در نجوم نوشت و زیجی موسوم به زیج ممتحن مأمونی تألیف کرد. او در حدود ۸۳۱ میلادی درگذشت و در حلب سوریه به خاک سپرده شد.
هارون بن علی، نوهٔ یحیی، درگذشته در ۹۰۰ - ۹۰۱ در بغداد، هم زیجی پرداخت که بسیار متداول شد و ابزارهای نجومی ساخت.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ابوعلی یحیی بن ابی منصور، از افراد مشهور خاندان بنومنجم و منجم برجسته قرن سوم بود.
او تا پیش از گرویدن به اسلام، «بِزیست» نام داشته، و پدرش نیز آبان گُشَسب فیروز/ فیروزان نامیده می شده است. پس از اسلام آوردن، نام او و پدرش از فارسی (بزیست پسر فیروز) به عربی برگردانده شد و بعدها به یحیی بن ابی منصور تغییر یافت. این آگاهی را مدیون ابن اسفندیار هستیم که از طریق او به انجمن آرای ناصری و آنندراج (هر دو ذیل «بزیست») راه یافته است. با آن که ادوارد براون، تاریخ طبرستان ابن اسفندیار را در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ به انگلیسی ترجمه کرد، خاورشناسان و پژوهندگان علوم دوره اسلامی، برای نمونه پینگری، یحیی را تنها براساس آنچه ابن ندیم درباره او و پدرش نوشته است معرفی کرده اند: «ابومنصور آبان خسیس (کذا؛ = جُشنَس = جُشْنَسْف = گُشْنَسْب) بن ورید بن کاد بن مَهابُنداد بن خسیس (کذا) بن فرخ داد بن استاد (زیار بن) مهرخسیس (کذا) بن یزدجرد.» بنا به نوشته پینگری با توجه به هشت نسل فاصله این یزدگرد با یحیی، وی نمی تواند یزدگرد، آخرین پادشاه ساسانی، باشد.
منجم مخصوص مامون
یحیی ابتدا منجمِ فضل بن سهل، وزیر مأمون، بود و پس از کشته شدن فضل در ۲۰۲، به مأمون نزدیک و منجم مخصوص او شد و به دعوت او اسلام آورد. حضور او در دربار مأمون باعث رونق دانش ستاره شناسی و منشأ پدید آمدن آثار فراوانی در این زمینه شد. روایت هایی نیز از تیزهوشی او در حضور مأمون نقل شده است. همچنین یحیی مدتی به سرپرستی امور مالی بیت الحکمه گمارده شد و در همان جا به آموزگاری بنوموسی پرداخت.
القاب یحیی بن ابی منصور
از یحیی با لقب های «حاسب» و «ابوالفوارس» نیز یاد کرده اند.
فرزندان وی
...


کلمات دیگر: