یحیی بن هرثمه

یحیی ابن هرثمه، از حکام قم به سال ۲۴۳ هجری بوده است. در کتاب تاریخ قم اثر حسن بن محمد بن حسن قمی آمده است:
بعضی دیگر که این مساحت در روزگار حاکم شدن یحیی بن هرثمه بود به شهر قم و آل سعد بعداز این مساحت به صحبت او میل کردند و او را در شهر بردند و به میدان الیسع فرود آوردند پیشتر از آن به کمیدان فرود آورده بودند و این روایت متفاوت است و از خلافی خالی نیست زیرا که یحیی در سنهٔ ثلث و اربعین و مائتین (۲۴۳ هَ. ق ) والی قم شد در روزگار خلافت متوکل، چه اگر این مساحت در این وقت بودی محمدبن مجمع یاد کردی و مساحت ابی الجارود یاد نکردی و من که مصنف این کتابم کتابی از آن محمدبن مجمع خوانده ام. (ص ۱۰۳)در صفحهٔ ۱۸۵ آرد: ابوالحسن بن محمدبن احمدبن یحیی بن ابی البغل چون به بلاد جبل آمد تا دستور بندد و قوانین نهد نامه ای نوشت به علی بن عیسی در روزگار وزارت حامدبن عباس که عبیداﷲبن سلیمان او را در سنهٔ اربع و ثمانین و مأتین (۲۸۴ هَ. ق ) به جبل فرستاده است و او را فرموده است که ابتدا به اصفهان کند و دستوری که یحیی بن هرثمه در سنهٔ (۲۶۰ هَ. ق ) بسته است باطل گرداند و دستوری دیگر ظاهر و روشن به حسب اقتضای زمان و حال و وقت مجدد و نو گرداند.

[ویکی شیعه] یحیی بنِ هَرثَمِه از راویان امام هادی(ع). شهرت او به علت مأموریت وی برای همراهی امام هادی(ع) از مدینه به سامرا و شیعه شدن او بعد از این همراهی است. از او در منابع روایی شیعه، روایاتی از امام هادی(ع) در زمینه جزئیات سفر و کرامات امام، نقل شده است. در تاریخ به راهبانی مسیر مکه در سال ۲۳۳ق، حکمرانی او بر قم در سال ۲۴۳ و سپس اصفهان در سال ۲۶۰ق نیز اشاره شده است.
یحیی فرزند هرثمه بن اعین، کارگزار و سردار مشهور هارون الرشید و مأمون عباسی بوده است. از تاریخ دقیق ولادت و وفات وی خبر چندانی در دست نیست و کمتر می توان نامی از او در منابع تاریخی یافت؛ چنان که در منابع روایی و حدیثی، با توجه به نقل روایات از امام هادی(ع)، نام بیشتری از او در این زمینه یافت می شود. یحیی بن هرثمه در سال ۲۳۳ق والی و راهبانی مسیر مکه را بر عهده داشت و در ایام خلفایی چون متوکل عباسی (۲۰۶-۲۴۷ق) به سمت های دولتی رسیده است.
بنا بر گزارش برخی از منابع تاریخی یحیی بن هرثمه در سال ۲۴۳ق و در زمان حکومت متوکل عباسی، حکمران شهر قم شد و در زمان او مساحت شهر قم استخراج گردید. وی در جنگ میان مستعین و معتز در سال ۲۵۲ق شرکت فعال داشت. برخی از مورخان وی را والی اصفهان در سال ۲۶۰ق نیز دانسته اند.