ترانه

تَرانه به معنی شعر و آهنگی که خواننده آن را تحت قواعد موسیقایی اجرا کرده باشد گفته می شود. به تعبیر دیگر هر شعری که قابلیت موسیقایی داشته باشد را می توان ترانه دانست.یک آهنگ ممکن است توسط یک خواننده بطور تکی خوانده شود یا به همراه گروهی از خوانندگان به طور دو نفره، سه نفره یا بیشتر که در یک هارمونی مشخصی با هم اجرا می کنند؛ ولی این شکل برای ارکسترهای بزرگ کلاسیک یا اپرا مورد استفاده قرار نمی گیرد.ترانه هایی که توسط بیشتر از یک نفر، در یک گروه در رنگ آمیزی های کلامی و در چند هارمونی خوانده می شود را کر می نامند.
۱: ترانه باید موسیقی داشته باشد
۲: بهتر است وزن عروضی و قافیه داشته باشد
۳:هر ترانه باید یک موضوع خاص داشت باشد
در دوران معاصر، قافیه دار بودن و سازگار بودن شعر با عروض دیگر از پیش شرط های ترانه بودن یک شعر نیست.
درون مایهٔ ترانه ها معمولاً توده ای و عامیانه و احساسی است.فراق، غربت، عشق و محبت، دشمنی، دادخواهی، مبارزه با ظلم و ستم، آموزش و … از موضوعات اصلی ترانه ها هستند.
در ابتدای دورهٔ معاصر اکثر ترانه های فارسی تغزل به سبک عراقی بوده و به پیروی از بزرگان این سبک مانند حافظ و سعدی سروده شده است. از آن جا که تنها سبک موجود آن روزگار موسیقی ردیفی و دستگاهی بود، تا سال ها در زبان و قالب ترانه تغییر جدی پدید نیامد.

تَرانه
(برگرفته از ریشۀ اوستایی تورونه Tauruna) در لغت به معنای خُرد، تَر و تازه و جوان خوش صورت، و در اصطلاح سرودۀ کوتاهی که به بلندی و کوتاهی مصراع های آن چندان توجهی نشود و با یکی از الحان موسیقی هماهنگ باشد. خاستگاه و منشأ ترانه ها به درستی روشن نیست، و اهمیت آن ها بیشتر به جهت خاستگاه ملّی و مردمی آن هاست. ترانه با مضمون ها و عناصری گاه مشترک از دیرباز در میان اقوام و ملل گوناگون وجود داشته و پیشینۀ اغلب ترانه های کهن به دورۀ پیش از ادبیات مکتوب بازمی گردد. ترانه ها بازماندۀ مراسم و آیین های جوامع اولیه در مناسبت های مختلف است که با موسیقی خوانده می شده و اوزان ضربی آن ها نشان دهندۀ پیوندشان با موسیقی بوده است. ترانه ها آثاری زنده و پویا هستند که در حافظۀ تودۀ مردم باقی مانده و همچون گنجینه ای حفظ شده است. منشأ نخستین ترانه های فارسی را باید در شعر فارسیِ قرون پیش از اسلام جست وجو کرد. بیشتر محققان و ایران شناسان ترانه های فارسی را از بقایای شعر هجایی ایرانِ عهد ساسانی دانسته اند که به فَهلویات شهرت داشته است. ترانه را در ادبیات فارسی، تصنیف، دوبیتی، رباعی و شعر ملی نیز خوانده اند. به شعرهای محلی دورۀ ساسانی نیز که در شهرها و روستاها می خواندند، ترانه و ترانگ می گفتند. واقع گرایی، سادگی و بی پیرایگی، بیان رخ دادها و پدیده های تاریخی، اسطوره گرایی، خیال پردازی، روح جمعی و جدال با طبیعت و ستم از عناصر و خصلت های دخیل در ترانه هاست. ترانه ها جز در افسانه های منظوم معمولاً کوتاه اند و زبان محاوره دارند و به سبب توجه عامۀ مردم بدان ها همواره در تقابل با ادب رسمی (شعر) بوده است. وزن ترانه ها بسیار متنوع و در این زمینه بین محققان اختلاف است؛ برخی وزن ترانه ها را عروضی، بعضی دیگر هجایی و گروهی نیز نیمه عروضی و نیمه هجایی دانسته اند. ترانه ها را می توان به انواع گوناگون ازجمله ترانه های کودکان، بازی و سرگرمی، عاشقانه ها، پیشه و کار، سوگ و سوگواری، جشن ها و سرورها، تخت حوضی ها و ترانه های سیاسی، اجتماعی، انتقادی، طنز، تاریخی و اساطیری تقسیم کرد. فکر گردآوری ترانه های ایرانی از قرن ۱۸ به بعد در اروپا شکل گرفت و در دورۀ مشروطیت در ایران استفاده از وزن و شکل ترانه ها پدید آمد. صادق هدایت از نخستین کسانی بود که به جمع آوری ترانه ها همت گماشت. در میان شاعران، علی اکبر دهخدا و نسیم شمال ازجمله کسانی بودند که شکل و وزن ترانه ها را با مایه هایی از طنز و هجو برای مضمون های سیاسی، اجتماعی و انتقادی به کار بردند. سپس، احمد شاملو زبان و وزن ترانه ها را با مضامینی جز هجو و هزل به کار گرفت. ترانه در هریک از مناطق مختلف ایران به نامی خوانده و با لهجۀ خاص آن منطقه گفته می شود. ترانه می تواند مذهبی مانند مزمور، موتت، یا کانتات و یا غیرمذهبی همچون ترانۀ محلی یا بالاد، باشد. ترانه عمیقاً با رسانه ها و اقتصاد بازار پیوند خورده و به همین سبب گونه ای از موسیقی مردم پسند است. این گونه، به منزلۀ گونه ای مستقل از تصنیف، به شاخه های گوناگون تقسیم شد و دوره های تحول متعددی را پشت سر گذاشت. ترانه های مردم پسند، بسته به خاستگاه های گوناگونی که دارند، به سه شاخه تقسیم می شوند: نخست، شاخه ای که در سنت مطربی ریشه دارد و در کافه ها اجرا می شود. ترانه های کافه ای و نیز ترانه های کوچه بازاری، که متأثر از موسیقی عربی است، به این شاخه تعلق دارند؛ دوم، شاخه ای که مستقیماً از تصنیف های کلاسیک سرچشمه می گیرد و علی رغم استفاده از سازها و ارکستر غربی بسیار به نظام موسیقی ایرانی وفادار است. برخی از آهنگ سازان شاخص این نوع ترانه عبارت اند از مجید وفادار، مهدی خالدی، علی تجویدی، پرویز یاحقی، همایون خرم، بزرگ لشگری؛ برخی از ترانه سرایان این گروه نیز عبارت اند از اسماعیل نواب صفا، بیژن ترقی، معینی کرمانشاهی. در روند تکاملی این شاخه از ترانه، بازگشت به سازهای ایرانی و نیز عربی، مردم پسندشدن آن را در دهۀ آخر دورۀ پهلوی در پی داشت. شاخۀ سوم، متأثر از موسیقی غربی، به ویژه موسیقی های رقص همچون تانگو، پاسودبل، والس و جز آن است. ترانه سرایانی چون پرویز خطیبی، با گذاشتن شعر بر روی ملودی های اروپایی، در ابتدا محصول نهایی را با نام «موسیقی نشاط انگیز» به بازار عرضه می کردند. پس از بهرام سیر، که از نخستین نمایندگان این شاخه از ترانه است، مثلث عطاءالله خرم، آهنگ ساز؛ پرویز وکیلی، ترانه سرا؛ و ویگن، خواننده؛ مهم ترین آثار این نوع را در زمان خود ساختند. ترانه، متأثر از غرب، در سیر تحولی خود، در دهۀ ۱۳۵۰ش، در زمینۀ تنظیم ملودی برای ارکستر به پختگی چشمگیری رسید و در عرصۀ ترانه سرایی (شعر ترانه) نیز با تحول بسیار همراه بود. شهیار قنبری و اردلان سرفراز از ترانه سرایان این دوره، واروژان و اسفندیار منفردزاده از تنظیم کنندگان این مقطع زمانی بودند. ترانۀ ایرانی در سیر تحول خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی در خارج از کشور به انحطاط گرایید، به ویژه در امریکا که ترانۀ لوس آنجلسی ظهور کرد. در داخل ایران نیز از دهۀ ۱۳۷۰ سنت ترانه سازی بار دیگر احیا شد.