اتابک

اسم: اتابک (پسر) (ترکی) (تاریخی و کهن) (تلفظ: atābak) (فارسی: اتابک) (انگلیسی: atabak)
معنی: پدربزرگ، در دورۀ قاجار وزیر بزرگ، حاکم محلی، پادشاه، ( ترکی )، ( در قدیم ) در دوره ی قاجار، لقبی که به وزیران داده می شد، لقب هر یک از پادشاهان مستقل که حکومت های محلی داشتند، کسی که پرورش فرزندان پادشاه و بزرگان را بر عهده داشت، ( اَعلام ) ) میرزاعلی اصغرخان اتابک: [، قمری] دولتمرد ایرانی، ملقب به امین سلطان، که در زمان سه پادشاه سه بار صدر اعظم شد و سرانجام به دست یکی از مجاهدان آذربایجانی کشته شد، ) نصرت الدین ابوبکر: از اتابکان آذربایجان [، قمری] ملقب به اتابک ابوبکر، که از سپاهیان ملکه ی گرجستان شکست خورد و بخشی از قلمرواش را از دست داد

میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم ( ۱۳۲۵ - ۱۲۷۵ ه. ق . ) پسر آقا ابراهیم امین السلطان صدر اعظم ناصر الدین شاه و مظفر الدین شاه و محمحد علیشاه . در بیست و یکم رجب سنه ۱۳۲۵ ه. ق . شب هنگامی که از مجلس شورای ملی خارج می شد بدست مردی از اهالی آذر بایجان موسوم به عباس آقا ( عضو انجمن آذر بایجان ) در سن پنجاه سالگی به قتل رسید .
( صفت اسم ) ۱ - پدر بزرگ . ۲ - لالا موئ دب مربی کودک ( مخصوصا مربی شاهزادگان ) . ۳ - وزیر بزرگ . ۴ - پادشاه . ۵ - اتالیق یعنی پدر خوانده .

(اَ بَ ) [ تر. ] (ص مر. ) ۱ - پدربزرگ ، عنوانی که در دستگاه حکومتی سلجوقی به غلامان ترکی که از خود شایستگی نشان می دادند داده می شد و به عنوان مربی شاهزادگان تعیین می شدند. ۲ - وزیر بزرگ .

اتابک. [ اَ ب َ ] ( ترکی ، ص مرکب ، اِ مرکب ) مرکب از دو کلمه ترکی اتا بمعنی پدر و بک شاید مخفف بیوک بمعنی بزرگ یا پدر بزرگ. || لالا و مؤدب و مربی کودک ، بالخاصه شاهزادگان. || وزیر بزرگ. || پادشاه. || اتالیق ، یعنی پدرخوانده :
با یتیمی چو مصطفی میساز
چه کنی جبرئیل اتابک تست.و صاحب غیاث اللغات بنقل از شرح قران السعدین این کلمه را بمعنی چوبی که وقت خم دادن کمان در زه درآورده بکمان بندند تا راست نگردد، آورده است : دولت سلجوقی بر اساس لشکری قائم بود و فرماندهی لشکرها را نیز غلامان در دست داشتند و چون مردم آزاد در دولت سلجوقی نمیتوانستند بمقامات عالیه لشکری و حکومت ولایات دوردست برسند غلامان زرخرید را که دیگران بدربار سلاجقه بعنوان هدیه فرستاده بودند و امتحان وفاداری نسبت بمخدومین خود داده به این مقامات میگماشتند. هر یک از سلاجقه عده کثیری از این ممالیک همراه داشت که بیشتر ایشان را هم از دشت قبچاق آورده بودند و امیر سلجوقی اداره امور درباری و لشکری خود را بعهده آن ممالیک وامیگذاشت و ایشان گاهی نیز بسختی در این مأموریتها معامله میکردند. نتیجه این ترتیب آن شد که یک عده از غلامان تازه نفس جای امرای فرسوده قدیم را گرفتند و چون ضعف سلاجقه مشهود شد و قوام دولت ایشان در هم شکست این ممالیک که بنام مخدومین جنگها کرده بودند بسرپرستی یعنی اتابکی شاهزادگان جوان سلجوقی برقرار شدند و بتدریج در این شغل بنفع شاهزادگانی که تحت لالائی ایشان بودند قیام کردند. طغتکین یکی از ممالیک تتش که به اتابکی پسرش دقاق نامزد شده بود پس از مرگ دقاق زمام حکومت دمشق را خود در دست گرفت و عمادالدین زنگی مؤسس سلسله اتابکان موصل و حلب و غیره پسر یکی از ممالیک سلطان ملکشاه سلجوقی بود و اتابکان آذربایجان فرزندان یکی از ممالیک قبچاقی سلطان مسعود پادشاه سلجوقی عراقند. انوشتکین جد خوارزمشاهیان مقام طشتداری سلطان ملکشاه را داشت و ارتق و سلغر مؤسس اتابکان دیاربکر و فارس نیز از رؤسای لشکری سلجوقیانند امرای بکتکینی و هزاراسپی و قتلغخانیه در خدمت غلامان سلاجقه بمقامات لشکری رسیده بودند. در قرن ششم هجری تمام ممالک سلجوقی به استثنای آناطولی بدست سرداران ایشان افتاد و این سرداران مؤسسین یک رشته سلسله های مخصوصند. رجوع به طبقات سلاطین اسلام چ طهران صص 141- 142 شود.

---

اتابک. [ اَ ب َ ] ( اِخ )ابن شمس الدین محمد صاحبدیوان که به سال 683 هَ. ق.با سه برادر خود یحیی و فرج اﷲ و محمود به امر ارغون خان کشته شد. رجوع به تاریخ مغول صص 233 و 235 شود.

۱. در دورۀ قاجار، وزیر بزرگ.
۲. حاکم محلی.
۳. مربی کودک، به ویژه مربی شاهزادگان.

از قرن 8 بزرگترین واحد ایل بختیاری از تیره تبدیل به طایفه گردید. چهارلنگ و هفت لنگ تعریف شد و از آن تاریخ تحولات زیادی در زمینه جغرافیا، تقسیمات بصورت مداوم بوجود آمد. بدین سبب هنوز اجماعی بر روی چارت بختیاری وجود ندارد. برآیند نظریات متعدد از میان کتب و ماخذ شفاهی بدین گونه می باشد. ( تش ) ( ت ) بساک؛ ( ط ) مِیوند