سانتریفوژ

سانتریفیوژ (به لاتین: Centrifugus) (Centre به معنی مرکز و fugus- به معنی فرار از) یا گریزانه دستگاهی است که در آن با استفاده از نیروی گریز از مرکز مواد را از یکدیگر جدا می کنند. در این دستگاه محفظه ای که مواد جداشدنی در آن قرار دارد معمولاً به کمک یک موتور به سرعت حول یک محور می چرخد.
سانتریفوژ دستگاهی است که از آن برای چرخاندن مواد با سرعت بالا استفاده می شود. دانشمندان معمولاً دستگاه سانتریفوژ را برای جدا کردن ذرات جامد از یک مایع یا تقسیم مخلوط مایعات به اجزای مختلف آن به کار می گیرند. مخلوط را درون لوله ای قرار می دهند که طوری قرار داده شده است که با چرخش دستگاه، به سمت خارج از مرکز حرکت می کند و به حالت افقی قرار می گیرند. در این حالت، نیروی گریز از مرکز می خواهد که مخلوط را برخلاف مرکز سانتریفوژ براندو از این نقطه دور کند و ذرات یا مایع سنگین تر بیش تر به سمت بیرون (یا ته مخلوط) رانده می شوند. وقتی سانتریفوژ از حرکت بازمی ایستد، مواد به همین حالت غیر مخلوط می مانند. خون و سایر نمونه های بیولوژیکی را معمولاً به وسیله دستگاه سانتریفوژ جدا می کنند. سریع ترین سانتریفوژ با نام «فرامرکز گریز» با سرعت ۲۰۰۰۰۰ دور در دقیقه می چرخد. از دستگاه های گریز از مرکز بزرگ برای انجام آزمایش بر روی خلبانان نظامی و فضانوردان استفاده می شود تا میزان مقاومت آنان در شتاب های بالا معلوم شود.این دستگاه برای جداسازی سوسپانسیون ها بکار میرود.
هر گاه جسمی با سرعت معینی حول یک مرکز با محور دوران کند نیرویی در جسم متحرک و در جهت عمود بر مسیر دوران و به سمت خارج از مرکز ایجاد می گردد؛ که به نیروی فراگریز یا نیروی گریز از مرکز موسوم است که مقدار آن از رابطه F=MRW2 که در آن R شعاع دوران M جرم جسم و V سرعت خطی و (w) سرعت زاویه ای است بدست می آید. محور دوران ممکن است به سه حال قائم، افقی یا مایل باشد. سانتریفیوژهایی که در صنعت اورانیوم کار برد دارند قدرتی برابر ۳۰۰ دور در ثانیه را دارند!
انواع دستگاه های مرکز گریز برای مصارف گوناگون ساخته شده است. نمونه های خانگی این دستگاه برای جداکردن آب از سبزی ها مثل کاهو و غیره بکار می رود. همچنین در ماشین های لباسشویی نیز برای خشک کردن لباس استفاده می شود. در نمونه های آزمایشگاهی برای جداکردن گلوبولهای خون از پلاسما استفاده می شود. دستگاه های صنعتی با موتورهای قوی و در ابعاد بزرگ برای جدا کردن مواد بکار می رود. در کار غنی سازی اورانیوم نیز از دستگاه های مرکزگریز گازی استفاده می شود. در مقیاس آزمایشگاهی سانتریفیوژها برحسب به سانتریفوژهای با دور بالا، سانتریفوژهای با دور پایین، اولتراسانتریفوژ و میکروسانتریفوژها دسته بندی می شوند. سانتریفوژهای دوربالا خود نیز در دو نوع با ظرفیت بالا، و با ظرفیت پائین دسته بندی می شوند.

سانْتْریفوژ (centrifuge)
سانْتْریفوژ
سانْتْریفوژ
سانْتْریفوژ
دستگاهی برای چرخاندن ظروف با سرعت زیاد و ایجاد نیروی گریز از مرکز. یکی از کاربردهای آن، جداکردن مخلوط موادی با چگالی های متفاوت است. در این دستگاه، مخلوط مواد در ظروف تعادلی به صورت افقی می چرخند. بر اثر این چرخش، نیروی گریز از مرکز ایجاد می شود و اجزای مخلوط براساس چگالی شان جدا می شوند. نمونۀ متداول آن، جداسازی پلاسمای سبک تر از گلبول های سنگین تر خون در برخی از آزمایش های خون است. دستگاه فرامرکزگریزدستگاه گریز از مرکزی با سرعت بسیار زیاد است و در زیست شیمی برای جدا کردن کلوئیدها از مواد آلی به کار می رود. این دستگاه ها با سرعت هایی حدود چندین میلیون دور در دقیقه عمل می کنند. دستگاه گریز از مرکز برای جدا کردن صنعتی خامه از شیر، و مخمر از مادۀ تخمیرشده، مالت دم کرده، به کار می رود. به این منظور، مخلوط درون اتاقکی پمپ می شود که همواره می چرخد و اجزای آن از محل های گوناگون خارج می شوند. دستگاه های گریز از مرکز بسیار بزرگ در آزمایش های فیزیولوژیک به کار می روند. آموزش های فضانوردی، که در آن ها واکنش بدن را نسبت به نیروی گرانشی چند برابر مقدار گرانش معمولی است، از آن جمله اند. سانتریفوژ را برای جداسازی پلاسمای خون از سلول های خونی نیز به کار می برند. وقتی لوله های آزمایش می چرخند، سلول های خونیِ سنگین تر در پایین لوله ها ته نشین می شوند. سانتریفوژها در آزمایشگاه ها و صنایع نیز برای جداسازی جامداتِ معلقدر مایع مفیدند.