رصدخانه مراغه

رصدخانهٔ مراغه رصدخانه ای بود که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته شد. این رصدخانه روی تپه ای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستا به نام های طالب خان و حاجی کرد قرار داشته است که دریاچهٔ ارومیه را می توان از دوردست از آنجا دید. امروزه تنها پی های بخش های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده است.
بازگرداندن و اسکان دانشمندان فراری، که در اثر حملهٔ مغلول ها متواری شده بودند
ایجاد یک مرکز علمی
مختصات: ۳۷°۲۳′۴۵٫۸۸″ شمالی ۴۶°۱۲′۳۲٫۹۷″ شرقی / ۳۷٫۳۹۶۰۷۷۸°شمالی ۴۶٫۲۰۹۱۵۸۳°شرقی / 37.3960778; 46.2091583
بنای رصدخانهٔ مراغه در سه شنبه ۴ جمادی الاول ۶۵۷ قمری (۱۶ اردیبهشت ۶۳۸) برابر با شب تولد زینب دختر علی بن ابی طالب به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوهٔ چنگیزخان مغول- آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه های ویژه ای در نظر گرفت. کتابخانه ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی متر، حلقه دار (ذات الحلق)، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت نیز فراهم شدند. در همین جا بود که زیج ایلخانی به سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد.
رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش تر شاخه های دانش درس داده می شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر -از جمله قطب الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان- در آن جا جمع شده بودند. به علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی -از جمله فردی به نام فائو مون جی- در این مرکز فعالت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ نامه نویس مسیحی -ابن العبری- در رصدخانهٔ مراغه به درس دادن کتاب های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.

رصدخانۀ مراغه
در ۲.۵کیلومتری شمال مراغه بر روی تپه ای بلند معروف به کوه رصد داشی یا رصد داغی از دورۀ ایلخانان مغول. در دورۀ هلاکوخان مغول به وسیلۀ خواجه نصیرالدین طوسی احداث شد و هم او اداره اش می کرد. در محوطۀ مسطحی به مساحت ۱۰هزار متر مربع بنا شده بود و پس از چند سال در ۶۵۷ق تکمیل شد. برج اصلی رصدخانه بنایی چهارطبقه به قطر ۲۲ متر با دو سکوی سنگی در دو طرف و چهارطرف آن پیاده روهای سنگ فرش و چند بنای دیگر مانند کتابخانه، مدرسه، سرایی برای زندگی دانشمندان، کارگاه ریخته گری و ابزارسازی بود. نمای برج از آجر و سنگ با تزیینات کاشی های رنگین لعابی منقوش، سنگ های حجاری شدۀ منقوش و آجرهای منقوش به صور فلکی، بی اندازه چشمگیر و زیبا بوده است. رصدخانۀ مراغه به بهترین وسایل مجهز بود و نوشته اند که در کتابخانۀ آن ۴۰۰هزار جلد کتاب وجود داشت. کاتبی قزوینی، مؤیدالدین عرضی، قطب الدین شیرازی، ابن عربی و محیی الدین مغربی در آن جا تحقیق و تدریس می کردند. زیج ایلخانی که در رصدخانۀ مراغه تهیه شد، بسیار مشهور بود. رصدخانه پس از دو قرن فعالیت، بر اثر احداث رصدخانه های شنب غازان و سمرقند متروک شد. در غرب تپه، دخمۀ بزرگی است که مردم محل آن را متعلق به رصدخانه می دانند، اما آرامگاه شخصی ناشناخته است. در حفاری های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۴ش، در جنوب شرقی تپه یک آب انبار، همچنین هزاران قطعه سفال، کاشی های نقش دار متعلق به نمای خارجی رصدخانه، آجرهای قالبی نقش دار و سنگ های حجاری شده و چند ظرف سفالی سالم کشف شد. از میان ابزار و وسایل رصدی و نجومی آن، کره ای فلزی با نقش صورت های فلکی در موزۀ درسدن در آلمان نگهداری می شود.