دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) بخش حومه ٔ شهرستان ، از یک دهستان به نام دهستان مرکزی تشکیل شده و دارای 17 آبادی بزرگ و کوچک میباشد که مجموع نفوس آن در حدود 3871 تن است . آب مزروعی کلیه ٔ قراء از 22 رشته قنات و رودخانه ٔ درونگر تأمین میشود به اغلب قرای بخش اتومبیل میتوان برد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).
دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) دره جزء ولایتی است در خراسان در شمال کوههای هزارمسجد در قسمتی مجاور سرحد ایران و روس ، دارای 19 قریه ، مرکز محمدآباد در 1365 متر ارتفاع کنار رود درونگو واقع شده و تولد نادرشاه نزدیک این قریه بوده . (یادداشت مرحوم دهخدا). نام یکی از شهرستانهای استان نهم که نام قدیم آن معروف به محمدآباد است . این شهرستان تا سال 1328 هَ . ش . یکی از بخشهای تابعه ٔ شهرستان قوچان بوده بواسطه ٔ موقعیت و اهمیتی که دارد تبدیل به شهرستان گردیده است . حدود شهرستان دره گز عبارت است از: شمال به مرز ایران و شوروی - خاور به بخش سرخس از شهرستان مشهد - جنوب باختری شهرستان قوچان . آب و هوا، چون قسمت عمده ٔ شهرستان دره گز در داخل کوه هزارمسجد واقع است هوای آن سردسیر بخش حومه و قسمتی از آبادی ها که در جلگه واقعند هوای آنها نسبةً گرمسیر است . ارتفاعات : دو رشته ارتفاعات که از طرف خاور امتداد داشته در هرمحلی به اسامی مخصوص نامیده میشود. قله ٔ اصلی آن هزارمسجد و از شعب آن زرین کوه است . گردنه ٔ معروف اﷲاکبر در این کوه واقع است و راه شوسه ٔ عمومی قوچان - دره گز از این گردنه عبور می نماید که در قسمت جنوبی 44 پیچ دارد و دو رشته رودخانه ٔ دائمی که از کوههای هزارمسجد جاری است که عبارتند از: رودخانه ٔ زنگالو که سرچشمه ٔ اصلی آن از کوه هزارمسجد و جریان آن از شمال باختری به طرف جنوب خاوری است . این رودخانه قسمتی از خاک شوروی را مشروب کرده و مجدداً داخل خاک ایران شده کلیه ٔ قرائی که در مسیر آن قرار دارند مشروب می نماید. رودخانه ٔ درونگر که از کوههای امامقلی و شمخال سرچشمه می گیرد قسمت عمده ٔ دهستان درونگر را مشروب میسازد بواسطه ٔ اهمیتی که این رودخانه دارد اسم دهستان بنام این رودخانه معروف شده است . روی هم رفته منطقه ٔ دره گز بواسطه ٔ ریزش باران و برف زیاد دارای رودخانه های محلی زیاد است که فقط در بهار آب دارند.
سازمان اداری : شهرستان دره گز از پنج بخش به نام حومه ، نوخندان ، چاپشلو، لطف آباد کلات تشکیل شده است و جز بخش چاپشلو چهار بخش دیگر در امتداد مرز ایران و شوروی واقعند جمع قرای آن 200 و مجموع نفوس شهرستان در حدود 58790 تن است راه شوسه ٔ آن تا لطف آباد امتداد دارد و اخیراً به نوخندان و درونگر نیز راهی احداث شده است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).
دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) شهر دره گز در شمال گردنه معروف اﷲ اکبر واقع و مختصات جغرافیائی آن بشرح زیراست :
طول 59 درجه و 9 دقیقه عرض 37 درجه و 28 دقیقه - اختلاف ساعت با تهران 25 دقیقه . آب و هوا- دره گز بواسطه ٔ محصور بودن بین تپه های مجاور و کمی ارتفاع آن نسبت به سطح دریا نسبةً گرمسیر است . آب آن از رودخانه و چشمه و قنوات است . در حدود 8000 تن جمعیت دارد. شهر دره گز یکی از شهرهائی است که به اسلوب جدید بنا شده کلیه خیابانها و کوچه ها عمودو موازی هم میباشند بطوری که مطلعین محل اظهار میدارند در حدود 170 سال قبل بنای این شهر گذاشته شده است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).
دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) نام محلی از توابع بلخ است و آن غیر از دره گز خراسان است . (از یادداشت مرحوم دهخدا) : امیر تنگدل شد که اسبان به دره گز بودند و حاجب بزرگ با لشکری بر سر آن . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 579).
دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) دهستان مرکزی شهرستان دره گز شامل 17 آبادی . نفوس آن 3781 تن است . بزرگترین آبادی آن گل خندان دارای 536 تن جمعیت است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).
